RAZLIKA U EVIDENCIJI MUP-A I PROCJENI MONSTATA IZAZIVA OPRAVDANE SUMNJE: Birači se “rađaju” pet puta češće

Broj birača za dvije decenije porastao 90 hiljada, a stanovnika za 18 hiljada. Najveći problem su osobe u biračkom spisku koje duže ne žive u Crnoj Gori. Kazne za one koji se ne odjave nijesu odakvatne, a otvara se i prostor za sumnje u izborne manipulacije

Za nepune dvije decenije, broj stanovnika u Crnoj Gori porastao je za svega 18.000, ali onih koji imaju pravo glasa za više od 90.000 građana, pokazuje analiza Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG). To izaziva sumnje, pogotovo opozicije koja u tome vidi prostor za manipulacije.

Na sedmim pralamentarnim izborima u posljednjih 20 godina koji se održavaju u nedjelju, pravo glasa ima malo više od 540.000 birača. Iz dijela civilnog sektora su poručili da nema uslova za kontrolu tačnosti biračkog spiska, a iz opozicije da je on pun “fantom” birača.

Prvi parlamentarni izbori u ovom vijeku u Crnoj Gori održani su 22. aprila 2001. godine. Tačno godinu i po kasnije, 20. oktobra 2002. godine, održani su prijevremeni parlamentarni izbori.

Na tim izborima je bilo oko 450.000 birača, odnosno oko 90.000 manje nego što će imati izborno pravo u nedjelju. Prema procjenama Uprave za statistiku (MONSTAT), broj stanovnika je od 2000. do prošle godine porastao sa oko 604.950 na 622.028. Razlika koja je u međuvremenu nastala između broja stanovnika i broja birača je gotovo 72 hiljade, što izaziva brojne kontroverze.

Iz Centra za monitoring i istraživanje (CeMI) ističu da je Crna Gora sredinom 2019. godine imala 622.028 stanovnika, od čega je 486.495 punoljetno, dok se u biračkom spisku nalazi 540.026 birača. To znači da je u birački spisak upisano 53.531 birač više nego što ima punoljetnih stanovnika prema podacima popisa. Upravo ovakve razlike u podacima su izazvale nepovjerenje u ažurnost biračkog spiska u dijelu javnosti, ali je potrebno razumjeti koji se podaci nalaze u tim bazama, navodi se u prijevremenom izvještaju CeMI-ja za parlamentarne izbore u koji je CIN-CG imao uvid, a koji će danas biti prezentovan javnosti.

Iz ove NVO ističu da se pojmovi “punoljetni stanovnik” i “punoljetni crnogorski državljanin” i “osoba koja ima biračko pravo (birač)” razlikuju. Stanovnik može, ali ne mora biti državljanin. S druge strane, punoljetni državljanin može, a ne mora imati pravo glasa.

Kriterijumi odabira osoba koje će biti obuhvaćene popisom stanovništva su uobičajeno mjesto boravka i namjere boravka u Crnoj Gori za određeni vremenski period, prema navodima same osobe. U skladu sa tim, ukupan broj stanovnika prema popisu čine lica koja su izjavila da im je uobičajeno mjesto boravka u Crnoj Gori, što podrazumijeva period boravka od najmanje godinu dana, kao i lica koja borave kraće od godinu dana, ali imaju namjeru da ostanu.

“Iz ovoga se može zaključiti da to nijesu nužno državljani Crne Gore, te da ne moraju imati registrovano mjesto prebivališta u Crnoj Gori, iako možda borave u njoj, pa samim tim nijesu ni upisani u birački spisak,” navodi se u dokumentu.

Prema popisu, u ukupan broj stanovnika ne ulaze osobe koje su u trenutku popisa boravile van države, a nemaju ni namjeru da se vrate u narednih godinu, kao ni oni kojima usljed odsustva nije bilo moguće procijeniti namjeru boravka van zemlje. Tipičan primjer predstavljaju studenti, koji mogu imati biračko pravo i upisani su u birački spisak.

Druga važna razlika proizilazi iz činjenice da se broj stanovnika za potrebe popisa stanovništva generiše na bazi sprovedene ankete, gdje se podaci dobijaju na bazi izjave osoba, bez uvida u lična dokumenta, dok se birački spisak sastavlja isključivo na osnovu ličnih dokumenata. Dobijeni podaci na popisu ne moraju biti nužno tačni, jer su anketnog karaktera, za razliku od podataka u biračkom spisku za koje važi zakonska pretpostavka da su tačni, jer su preuzeti iz javnih registara, ističe se u dokumentu CeMI-ja.

Najveći problem u odstupajućim ciframa je ipak zbog osoba koje su upisane u birački spisak, nesporno su državljani Crne Gore, ali i pored registrovanog prebivališta faktički ne žive tu duži vremenski period, pa samim time i ne mogu biti obuhvaćeni popisom.

“Nažalost, Zakon  o registrima prebivališta i boravišta ne rješava ovaj problem, nego ga samo produbljuje, jer ne predviđa adekvatne kazne za lica koja nijesu odjavila prebivalište. Veliki broj lica nezakonito ima prebivalište u Crnoj Gori, jer u njoj ne živi. Upravo za ovaj fenomen se vezuje sumnja kod dijela političke javnosti o postojanju fantom glasača,” navodi se u dokumentu CeMI-ja.

Iako ističe da nije detaljnije analizirala demografske promjene u posljednjih nekoliko godina, profesorica statistike na Ekonomskom fakultetu Univerziteta Crne Gore (UCG) Maja Baćović kazala je za CIN-CG da je, teorijski, promjena broja birača moguća iz tri razloga.

"Prvi je starenje stanovništva, trend koji je prisutan u Crnoj Gori posljednjih decenija, koji znači da je učešće stanovništva starosne dobi od 18 godina veće u ukupnom broju stanovnika. Drugi je taj što podaci o broju stanovnika iz 2011. i 2019. godine nisu u potpunosti uporedivi. Jer, podatak iz 2019. je procjena, dobijena na bazi podataka o prirodnim promjenama stanovnika u međupopisnom periodu i procjenama mehaničkih promjena (migracije). To su, ipak, samo procjene i mogu odstupati od stvarnog stanja. Treće, na broj birača utiče i promjena broja crnogorskih državljana koji imaju prebivalište u inostranstvu, a promjene demografskih struktura tog dijela biračkog tijela nije moguće objasniti bez detaljnije analize," kazala je Baćović.

Popis stanovništva trebalo bi da bude održan sljedeće godine.

Najveći rast birača u odnosu na prethodne parlamentarne izbore od gotovo 29 hiljada, zabilježen je nepuna četiri mjeseca nakon što je Crna Gora povratila nezavisnost na referendumu 21. maja. Na parlamentarnim izborima 10. septembra je dostigao brojku od 484.430. Za još gotovo 14.000 porastao je do kraja marta 2009. godine, kada su održani parlamentarni izbori. Na njima je pravo glasa imalo 498.285 građana.

Za još oko 15.000 porastao je za četiri naredne godine, pa je na prijevremenim parlamentarnim izborima 2012. godine pravo glasa imalo 514.055 birača. Za još toliko otprilike rastao je broj birača na posljednjim parlamentarnim izborima 16. oktobra 2016. godine.

Ministarstvo unutrašnjih poslova je, shodno zakonu, donijelo rješenje o zaključenju biračkog spiska i saopštilo da je konačan broj 19. avgusta iznosio 540.026.

Ekspertski tim za kontrolu tačnosti i ažurnosti biračkog spiska je u utorak počeo sa dodatnom provjerom upotrebom sistema za automatsku identifikaciju otisaka prstiju (AFIS), saopšteno je sa sjednice tima kojim rukovodi ministar unutrašnjih poslova Mevludin Nuhodžić.

Tim se u radu fokusirao na analizu podataka o osobama koja ne posjeduju važeća identifikaciona dokumenta. Od prvobitno 50.000, kako je saopšteno, “taj broj je značajno smanjen na oko 20.000 lica”.

Gošović: Odjavljuje se samo ko hoće

Uvažavajući sve razlike koje nosi upoređivanje broja građana, koji se utvrđuju popisom, i brojem birača, koji se upisuje u birački spisak, ne može se izbjeći ozbiljna zabrinutost na koju ukazuju podaci, kazao je kandidat za poslanika koalicije “Mir je naša nacija” Neven Gošović.

“Posebno je zabrinjavajuće da potpuna uporedna analiza ovih podataka nije moguća, jer MONSTAT popisom stanovništva iz 2011. nije objavio podatke o državljanima koji borave u inostranstvu, ili su se odselili iz Crne Gore. Popis tih lica je i izvršen, ali je MONSTAT odbio da saopšti te podatke sa obrazloženjem da sprovedena metodologija nije bila odgovarajuća, odnosno nije obezbjeđivala podatke u koje bi se moglo imati potpuno povjerenje,” kazao je Gošović za CIN-CG.

On napominje da decenijama postoji zakonom utvrđena obaveza MUP-a da vodi registar državljana sa prebivalištem u Crnoj Gori i boravkom u drugoj državi, kao i registar državljana koji su se odselili u drugu državu.

Gošović upozorava da MUP ovu obavezu ne izvršava.

“Pri čemu je prilično skandalozno obrazloženje sadržano u tome da jednostavno građani tu svoju zakonom utvrđenu obavezu odlaska u inostranstvo ne prijavljuju MUP-u. Takvo stanje je praktično nedopustivo, jer nadležni državni organ ne vodi registar o državljanima koji duže od 90 dana borave u inostranstvu. Ti podaci im navodno nijesu dostupni. Sa druge strane, imamo činjenicu da vlast organizuje dolazak tih lica upisanih u birački spisak za glasanje na izborima, pri čemu su im lični podaci tih lica i država u kojima borave i te kako poznati,” naveo je predstavnik Demokrata, koji godinama upozorava na probleme sa biračkim spiskom.

Prema podacima koje su demokrate dobile od MUP-a, kako konstatuje Gošović, u registar državljana upisano je 780.293 osobe, od čega je 635.757 punoljetnih i 144.536 maloljetnih. Od tog broja, ukupno državljana koji imaju prijavljeno prebivalište u Crnoj Gori ima 677.731, od čega 541.225 punoljetnih i 136.506 mlađih od 18 godina.

“Prosto je neshvatljivo da državni organ koji sprovodi popis stanovništva, sadrži podatke da Crna Gora broji nešto preko 620.000 stanovnika, a istovremeno MUP u svojim registrima ima upisane podatke o 780.000 državljana, od čega 670.000 imaju prebivalište u Crnoj Gori”, kaže Gošović. Onemogućavanje analize ovih podataka, prema njegovim riječima, ne doprinosi sticanju povjerenja u izborni process.

Problem je, dodao je on, i u Zakonu o registrima prebivališta i boravišta, jer se ne stvara obaveza MUP-u da terenskom provjerom utvrdi podatke o državljanima koji ne žive u mjestu svog prebivališta, jer su napustili Crnu Goru.

”Krajnje je neshvatljivo da taj Zakon sadrži odredbu o tome kako državljanin koji se iseljava iz Crne Gore, da bi se nastanio u drugoj državi, sa namjerom da u njoj stalno živi, može odjaviti prebivalište, ali ne stoji da i mora” kaže Gošović, navodeći da je takvo rješenje izglasala parlamentarna većina 2015. godine.

AZLP protiv aplikacije za prijavljivanje “fantoma”

U Crnoj Gori posao vođenja biračkog piska obavlja Ministarstvo unutrašnjih poslova.

Zakon o izboru odbornika i poslanika propisuje pravo da bira i da bude biran na izborima, ima birač koji je navršio 18 godina života, koji je poslovno sposoban i ima prebivalište u Crnoj Gori najmanje dvije godine prije dana održavanja izbora.

Zakonom je precizirano da birači koji borave u inostranstvu glasaju na biračkom mjestu na području posljednjeg prebivališta na teritoriji Crne Gore, prije odlaska u inostranstvo.

Istraživački centar Skupštine Crne Gore je u aprilu prošle godine objavio studiju koja je pokazala da rezidencijalni uslov u 19 od 22 država ne postoji, već je državljanstvo jedini uslov za upisivanje punoljetnih građana u birački spisak.

Iz koalicije "Za budućnost Crne Gore" pokrenuli su aplikaciju "Neka ostanu doma" za prijavljivanje birača koji ne žive u državi, a nalaze se u biračkom spisku. Tvrde da im je prijavljeno najmanje 9.000 takvih imena.

Direktor Agencije za zaštitu ličnih podataka (AZLP) Ivan Medojević zatražio je od Nove srpske demokratije (NOVA) kao konstitutenta koalicije da stavi van funkcije aplikaciju, poručujući da ona nije u skladu sa Zakonom o zaštiti podataka o ličnosti.

U obrazloženju se navodi da ne postoji pisana saglasnost lica čiji će se podaci obrađivati, da se rukovalac aplikacije nije obratio za dobijanje saglasnosti za automatsku obradu podataka, a sama aplikacija nije definisana niti jednim zakonom.

Od NOVE se traži da se aplikacija stavi van funkcije, a već obrađeni lični podaci izbrišu.

Zbog nepostupanja po naloženim mjerama, AZLP će podnijeti zahtjev za pokretanje prekršajnog postupka protiv “subjekta nadzora”.

AZLP je i povodom objavljivanja spiska birača u biračke spiskove drugih država pokrenula postupak utvrđivanja eventualne nezakonite obrade ličnih podataka “od strane političkih subjekata i odgovornih lica u tim subjektima”.

Iz koalicije ističu da će stranci koji imaju namjeru da zloupotrijebe biračko pravo i glasaju u Crnoj Gori, a stalno su nastanjeni u inostarnstvu, biti prijavljeni zemljama u kojima žive.

“Ovime rizikuju da izgube brojne privilegije koje su tamo ostvarili zbog kršenja zakona jer ne mogu čarter letovima koje mi plaćamo, a koje organizuje DPS, prekrajati izbornu volju građana Crne Gore kao što su to radili na svim prethodnim izborima”, poručuju iz koalicije.

Miloš RUDOVIĆ