REFORMA JAVNE UPRAVE (10): U OPŠTINAMA NASTAVLJENO NEKONTROLISANO ZAPOŠLJAVANJE: Kad partije krenu, malo je stolica

U rožajskoj lokalnoj samoupravi su zaposlili 189 osoba, iako ne bi smjeli jer duguju porez, a plate kasne pola godine. Tivat je bogata opština, ali rizikuje da uskoro ne bude, jer su zbog prekomjernog zapošljavanja troškovi zarada porasli za oko 1,3 miliona eura. Partije, za sada, niko ne može da obuzda

Uprkos opredjeljenjima Vlade o smanjenju u javnom sektoru, broj zaposlenih u lokalnim samoupravama, javnim preduzećima i ustanovama za samo tri godine porastao je za 400, a nova radna mjesta građane su koštala milionske sume.

U 11 crnogorskih opština, prema nalazima Instituta alternativa (IA), od 2014. do 2017. godine povećale su broj zaposlenih, a u tome su prednjačile opštine Rožaje i Kotor, zatim Tivat i Podgorica.

Najdrastičniji primjer je Opština Rožaje koja je, uprkos tome što je potpisala ugovor o reprogramu poreskog duga, od 2014. do 2017. godine zaposlila 189 osoba.

Sagovornici Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) smatraju da bi odgovornost trebalo da snosi ne samo rožajska samouprava, već i Vlada koja je tolerisala prekomjerno zapošljavanje.

Iz nadležnog Ministarstva finansija, međutim, nijesu odgovorili CIN-CG, o tome da li i na koji način prate realizaciju obaveza za Rožaje i još 15 opština koje su potpisale ugovor o reprogramu poreskog duga. Jedna od obaveza je i da se za svakog novozaposlenog traži saglasnost ministarstva. Ni iz Opštine Rožaje, nakon više od 20 dana, nijesu objasnili zašto je broj zaposlenih za tri godine porastao sa 235 na 424. Na vlasti u gradu pod Hajlom od 2014. godine su Bošnjačka stranka (BS), a lokalni izbori u tom mjestu održaće se za dva mjeseca.

Predsjednik Opštinskog odbora Stranke pravde i pomirenja u Rožajama Sadik Klimenta u razgovoru za CIN-CG naglašava da svim zaposlenim u lokalnoj samoupravi plata kasni šest mjeseci. On ističe da je Opština u “zvaničnom bankrotu” još od 2014. godine, kada je sa Vladom potpisala ugovor o reprogramu poreskog duga:

„Ako me pitate, da li je tih 189 osoba trebalo da dobiju posao, odgovor je da. Ali, ne na način kako su ga dobili i ne u lokalnoj upravi i lokalnim preduzećima.”

Rožaje je za tri godine, prema računici Klimente, na novozaposlene potrošilo oko 3,9 miliona eura. Jedno radno mjesto u lokalnoj upravi opštinu godišnje košta oko sedam hiljada eura. Za period od 2014. do 2017. godine to je 21.000 eura po osobi“, ističe on.

Klimenta kaže da bi bolje bilo da su lokalne vlsati organizovale seminar o tome kako da te osobe naprave biznis plan i nakon toga ih pozvala i podijelila im po 20 hiljada eura.

„Danas bismo imali 150 novih poslodavaca i bar 500 novih radnih mjesta. Svima bi bilo bolje. Ovako, niko ne prima platu, ni brojni ni prekobrojni. A opština tavori, narod se iseljava“, ističe Klimenta.

On kaže da su za ovu situaciju odgovorni potpisnici ugovora o reprogramu poreskog duga, ali da je krivica prvenstveno na Vladi, zato što prepušta da važna pitanja rješavaju drugi koji nemaju nikakvu kontrolnu funkciju, kakvu izvršna vlast ima nad lokalnim upravama.

Na pitanje, može li se ovakvo ponašanje, uprkos potpisanom Ugovoru o reprogramu poreskog duga od 1,3 miliona eura, dovesti u vezu sa političkim zapošljavanjem, Klimenta je odgovorio:

„Slična je situacija i u drugim opštinama. Negdje je na vlasti DPS, negdje BS, negdje DF, SDP, SD. Praksa je ista, na štetu svih građana. U toj kombinatorici niko ne dobija i svi gube – neko prije, neko kasnije“.

Tivatska opština spade u bogatije, nije na spisku poreskih dužnika, ali ako ovako nastavi ko zna gdje će da završi, jer je troškove uvećala za zarade 160 novozaposlenih. Odbornik opozicione Tivatske akcije, Miomir Abović, tvrdi da je riječ o isključivom političkom zapošljavanju i upozorava da takva praksa ima katastrofalan uticaj na opštinu.

On kaže da značajno povećanje zaposlenih u toj lokalnoj samoupravi počinje od kraja 2015, a drastično se uvećava nakon lokalnih izbora u aprilu 2016. godine.

„Riječ je isključivo o političkom zapošljavanju. A kad se sagleda obrazovna struktura novozaposlenih i nakaradne sistematizacije opštinskih služba, čitav problem izgleda još mučnije. Tako je u jednom sekretarijatu zaposlena osoba s diplomom metalostrugara, u komunalnoj policiji sa diplomom kuvarice... Kolike su razmjere zapošljavanja potpuno nepotrebnih ljudi, govori i situacija gdje se jedan od sekretara, prilikom  javne rasprave o budžetu za 2018. godinu žali da u opštini nema dovoljno stolica za sve zaposlene“, ističe Abović.

Budžetom za 2015. godinu Opštine Tivat za zarade i doprinose bilo je predviđeno 1. 870.200, a za ovu godinu 3.105.220 eura. Abović naglašava da su, u međuvremenu, Zakonom o zaradama u javnom sektoru značajno smanjen koeficijenti, te da je jasno da „partijsko zapošljavanje“ ima katastrofalan uticaj na finansije opštine.

Prema informacijama IA, za koje ističe da je riječ o zvaničnim podacima Vlade, devet opština od 2014. do 2017. godine smanjile su broj zaposlenih.

Najbolji rezultat ostvarile su dvije sa sjevera – Kolašin je broj zaposlenih smanjio sa 224 na 125, a Žabljak sa 116 na 61.

Iz Opštine Žabljak, međutim, objasnili su za CIN-CG da je broj zaposlenih ostao na gotovo istom nivou kao i 2014. i da su u Opštini trenutno zaposlene 54 osobe. Do smanjenja je došlo u javnim preduzećima i ustanovama – Vodovodu, Turističkoj organizaciji Žabljaka i Centru za kulturu.

Ministarstvo finansija „žmuri“ na zapošljavanje

Predsjednik Upravnog odbora IA Stevo Muk smatra da je sistem nadzora ugovora o reprogramu poreskog duga, potpisanog između države i opština, neefikasan i netransparentan.

On kaže da je samo tokom prvih pet mjeseci 2016. godine bilo oglašeno 155 radnih mjesta u lokalnim samoupravama, bez saglasnosti Ministarstva finansija, iako je to propisano kao obaveza.

Muk tvrdi i da IA nije bio u mogućnosti da od Ministarstva finansija na osnovu zahtjeva za slobodan pristup informacijama, dobije podatke o realizaciji ugovornih obaveza, zbog toga što je, kako im je obrazloženo, to proglašeno poreskom tajnom.

„Ovakvim tumačenjem se opštine, koje su prvenstveno u službi građana, izjednačavaju sa privatnim kompanijama, a javnost ostaje uskraćena za podatke koji su vrlo važni za procjenu njihove efikasnosti. Posljednja cjelovita informacija o tome u kojoj mjeri opštine poštuju obaveze iz ugovora sačinjena je tokom Vlade izbornog povjerenja, u julu 2016. godine, i već tada je bilo jasno da se opštine oglušuju o obaveze u dijelu racionalizacije“, saopštio je Muk.

I on smatra da je mogućnost zapošljavanja u javnom sektoru jedan od važnih političkih resursa i mehanizam kupovine glasova:

„Političari znaju da neće trpjeti bilo kakvu kaznu, niti će njihovi rukovodioci morati da odgovaraju za kršenje obaveza iz sporazuma“. Muk naglašava da su izbori uvijek najveći izazov za političare da posegnu za novim zapošljavanjima, ali da su sistemski problemi ipak trajniji od predizbornog perioda.

„Pravne praznine u oblasti službeničkih odnosa jedan su od temeljnih uzroka neracionalnog zapošljavanja u opštinama, ali zapošljavanja koje nije utemeljeno na zaslugama, a koje, samim tim, ostavlja prostor da drugi faktori, poput rođačkih veza i političke pripadnosti budu presudni. Mi smo u svom monitoring izvještaju o reformi javne uprave ukazali da se, primjera radi, u nekim slučajevima praktična provjera sposobnosti za kandidate za posao u upravi glavnog grada uopšte nije sprovodila, a u Pljevljima je oglašavana potreba za zapošljavanjem na radnom mjestu koje je već popunjeno“, zaključuje Muk.

U Vladi opet prave plan

Vlada od 2013. godine nije uspjela da utvrdi optimalan broj zaposlenih u javnom sektoru. Iz Ministarstva javne uprave, koje je formirano tek 2016. godine, za CIN-CG kažu da se usvajanje Plana optimizacije očekuje do kraja drugog kvartala ove godine.

Muk ističe da je prethodni plan racionalizacije iz 2013. godine doživio neuspjeh, jer su akteri bili neiskreni, a i Vlada ga se odrekla već nakon dvije godine. Rast broja zaposlenih primjetan je i na centralnom nivou, gdje će takođe biti viška zaposlenih.

Gotovo sva ministarstva u Vladi neznatno su povećala broj zaposlenih prošle godine. Prema predlozima kadrovskih  planova za prošlu godinu, svako ministarstvo ima sistematizacije prema kojima im nedostaje kadar. U ministarstvima radi oko 2.800 zaposlenih, organima u sastavu ministarstava i  administraciji sudstva i tužilaštva 11.000, nezavisnim tijelima 1.600, a u javnim institucijama oko 28.000.

Da je Crna Gora među zemljama sa najglomaznijim javnim sektorom, koji navodno broji više od 51.000 zaposlenih, pokazao je i dokument IA Organigram haosa.

„Ukoliko uzmemo u obzir da je ukupan broj zaposlenih u 2015. godini iznosio 175.617, to znači da je udio javnog sektora u ukupnoj zaposlenosti u Crnoj Gori najmanje 29 odsto, što je oko 10 odsto više od prosjeka u zemljama  Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD)“, piše u dokumentu.

Među zemljama u brojnosti javnog sektora prednjače skandinavske zemlje sa udjelom javnog sektora u ukupnoj zaposlenosti i do 30 odsto, što je slučaj sa Norveškom, dok su manje članice Evropske unije oko ili malo iznad OECD prosjeka.

Tako je taj udio u Sloveniji 17,3 odsto, Slovačkoj 19,3, Estoniji 23 odsto, što je znatno manje u odnosu na Crnu Goru.  U dokumentu IA piše i da je posljednji godišnji izvještaj Državne revizorske institucije pokazao da su izdaci za plate zaposlenima u javnom sektoru u 2016. godini iznosili 430 miliona.

Muk smatra da Vlada jos nema jasnu ideju kako da ispuni  ciljeve koje je sebi postavila I obećala EU.

„Ne vjerujem da postoji snažna politička volja. Čak i da je ima u samom Ministarstvu javne uprave, moj utisak je da je drugi u administraciji ne dijele. Naročito u policiji, nezavisnim agencijama i opštinama, pogotovo javnim preduzećima“, zaključuje Muk.

Javna preduzeća u magli, oprečni stavovi Vlade i NVO

Iz Ministarstva javne uprave za CIN-CG kažu da zbirni podaci o broju zaposlenih na centralnom i lokalnom nivou predstavljaju  polaznu osnovu za proces optimizacije broja zaposlenih u javnom sektoru, od čije će uspješnosti da zavisi direktna budžetska podrška reformi iz fondova EU, po ovom osnovu.

Zanimljivo je da u  zbirni broj na centralnom nivou nijesu ušla javna preduzeća, poput Aerodroma, Nacionalnih parkova, za razliku od lokalnog nivoa.

Iz Ministarstva su odgovorili da je razlog za to što ova preduzeća ne obavljaju upravne poslove, što je bio jedan od glavnih kriterijuma klasifikacije.

„Riječ je o privrednim subjektima koji sve više pokazuju trend privatizacije, u kom slučaju bi automatski izašli van javnog sektora i ne bi bili mjerodavni za praćenje procesa optimizacije. Time ne bismo imali objektivnu sliku smanjenja broja zaposlenih, jer bi i zaposleni u tim subjetkima prestali da budu zaposleni u javnom sektoru“, saopštili su iz Ministarstva.

Oni tvrde da je za lokalni nivo zauzet drugačiji pristup, imajući na umu da na nivou opština značajan broj zaposlenih radi upravo u javnim preduzećima, koja uglavnom obavljaju tradicionalne poslove pružanja javnih usluga građanima, kao što su vodosnadbijevanje i komunalne usluge.

Muk, međutim, kaže da je riječ o dvostrukim standardima i da takav pristup nije cjelovit i logičan. On dodaje da prema evropskim standardima broj zaposlenih u javnom sektoru obuhvata i zaposlene u takozvanim nekomercijalnim preduzećima.

„Kada je u pitanju Crna Gora, u brojke o zaposlenosti trebalo bi barem da uđu ona javna preduzeća na centralnom nivou, koja su obveznici primjene Zakona o javnim nabavkama“, smatra on.

Muk tvrdi da brine što je izuzeta i Vojska, koja je bila u ranijem planu reorganizacije, kao i Centralna banka, ali i da najveći broj agencija nije dostavio podatke o zaposlenima što upućuje na zaključak da nijesu voljne da učestvuju u tom procesu.

Zato Muk smatra da je neuspjeli Plan unutrašnje reorganizacije od prije pet godina bio čak i napredniji, jer je obuhvatio čitavi javni sector.

Ovaj članak je nastao u okviru projekta “Civilno društvo za dobru upravu: Da služi i zasluži!”, koji sprovode Institut alternativa, Bonum, Natura, Novi horizont i Centar za istraživačko novinarstvo, a podržavaju Evropska unija i Balkanski fond za demokratiju (BTD), projekat Njemačkog Maršalovog fonda SAD (GMF). Sadržaj ovog članka je isključiva odgovornost autora i ni na koji način ne odražava stavove Evropske unije i Balkanskog fonda za demokratiju (BTD).