SJENKE NAD AZERBEJDŽANSKOM INVESTICIJOM U CRNOJ GORI: Portonovi je vlasništvo ćerki predsjednika Azerbejdžana 

Čestim izmjenama planova Vlada je omogućila gradnju duplo više kvadrata, vila i stanova za prodaju, ali je cijena zakupa za jedan od najljepših prostora na Jadranu ostala euro po kvadratu. Uoči tendera i kasnije državni vrh često putovao u Baku. Sa jednom od najvećih investicija poslovno su povezani Aco i Ana Đukanović, kao i podgorički Bemaks 

Krajnji vlasnici kompanije Azmonts investments, koja u Kumboru gradi luksuzni kompleks Portonovi, su ćerke predsjednika Azerbejdžana Ilhama Alijeva, Arzu i Lejla, kao i njegov tast Arif Pašajev. 

Na ovakvu vlasničku strukturu jedne od najvećih investicija u Crnoj Gori ukazuju informacije do kojih je, kroz lavirint državnih i of šor kompanija i banaka, došao Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG).

Vlada Crne Gore je vlasnicima projekta Portonovi u Kumboru od samog početka obezbijedila  značajne privilegije. Investicija u koju je prema tvrdnji Azmonta do kraja avgusta ove godine, uključujući PDV, uloženo 737,4 miliona eura, dodijeljena je 2012. godine azerbejdžanskoj državnoj naftnoj kompaniji SOCAR, iako je za 90-godišnji zakup jedne od najatraktivnijih parcela na primorju, na kojoj je decenijama bio vojni kompleks, ponudila upola manje od američkog konzorcijuma NCH, a nije ispunjavala i uslov tendera da mora biti renomirani operator turističkih kompleksa nivoa 4 + ili pet zvjezdica. 

SOCAR je ponudio euro po kvadratu godišnje, fiksno pet odsto dobiti i investicije od 258 miliona eura za osam godina. Konzorcijum NCH nudio je dva eura po kvadratu, 5,1 odsto dobiti i procjenu investicija od 200 miliona, s tim što su u investicionom programu precizirali ulaganja od 90 miliona eura. 

Iako je cijena zakupa bila jedna od bitnih stavki, Tenderska komisija Savjeta za privatizaciju odlučila se za Azerbejdžance. Predsjednik Tenderske komisije bio je tadašnji ministar turizma Predrag Sekulić, a na čelu Savjeta za privatizaciju tadašnji premijer Igor Lukšić.

Vlada je, potom, više puta mijenjala planove za ovu lokaciju i omogućila i duplo veću gradnju od prvobitno predviđene, kao i promjenu strukture, sa više stanova, vila i poslovnog prostora, a u ugovoru nema ni antikoruptivne klauzule što, kako ocjenjuju sagovornici CIN-CG, baca ozbiljnu sjenku na ovaj posao.

Iz Azmonta nijesu odgovorili koliko je objekata završeno do sada, a ranije su saopštili da će se pored 214 stambenih jedinica, u sklopu rizorta naći oko 30 različitih maloprodajnih radnji. Iz Azmonta nijesu odgovorili ni koliko su nekretnina prodali i ko su kupci. 

Predstavnici investitora nijesu pristali na sastanak sa autorkama ovog istraživanja. S obzirom na to da je rizort otvoren za posjetioce, one su u Kumboru vidjele da je na prostoru od 26 hektara uz 1800 metara obale nikao čitav mali grad. 

Izgrađen je hotel brenda One&Only koji još nije otvoren, marina, vile i stambene zgrade, sa uređenim prilazima, trgovima sa fontanama i modernim parkovima, čiji luksuz dodatno ističu obližnje skromne građevine u kojima živi lokalno stanovništvo. Tu su i butici, restorani, barovi, antikvarnice, galerije, supermarket… 

Prisutne mašine i radnici ukazuju da se još radi, ali se vidi i da nije mnogo ostalo. Prema ugovoru, investitoru je dozvoljena fazna izgradnja, a završetak radova predviđen je tokom prvih osam godina zakupa, odnosno u ovoj godini. Glavni izvođač radova je kompanija Picaroti Montenegro registrovana u Herceg Novom, podružnica istoimene švajcarske kompanije. 

Iako ranije praktično nije bilo nikakvih veza sa Azerbedžanom ova zemlja je iznenada prije jedne decenije postala interesantna destinacija i partner državnom vrhu. Prije nego što je u julu 2012. godine sklopljen posao sa SOCAR-om, a  i poslije, najviši zvaničnici Crne Gore bili su česti gosti Alijeva, čija se zemlja u međunarodnim okvirima sumnjiči za netransparentne poslove. Tadašnji predsjednik Crne Gore Filip Vujanović bio je u zvaničnoj posjeti u septembru 2011. godine. U decembru iste godine u svojstvu šefa DPS-a putovao je aktuelni crnogorski predsjednik Milo Đukanović, a sa njim njegov aktuelni savjetnik, tada šef diplomatije Milan Roćen. Na samitu NATO-a u maju 2012. sa Alijevim se u Čikagu sreo tadašnji  premijer Igor Lukšić. 

Lukšić je putovao u Baku i neposredno nakon potpisivanja ugovora o zakupu zemljišta u Kumboru. Đukanović je kasnije posjetio Azerbejdžan još dva puta kao premijer, a Vujanović još pet puta kao predsjednik države. 

Vujanović i Lukšić su na pitanje CIN-CG-a, odgovorili da su bili u službenim posjetama i da nijesu imali lične poslove sa bilo kim iz Azerbejdžana. Iz Đukanovićevog kabineta nijesu odgovorili o razlogu posjeta, niti da li on ili Roćen imaju poslovne veze i interese sa Azerbejdžanom.

Članovi najbliže Đukanovićeve porodice povezani su sa poslovima u Kumboru. Republički zavod za urbanizam i projektovanje (RZUP), koji je u većinskom vlasništvu njegovog mlađeg brata Aca nadzire investiciju i sačinjava izvještaje za parlament. RZUP je posao dobio na tenderu, a investitor treba da mu za to plati 142,8 hiljada eura. Predsjednikova sestra Ana Đukanović, preko svoje advokatske kancelarije, obavljala je pravne poslove za Azmont banku. Iako i RZUP i Azerbejdžanci kao povjerljive kriju podatke o tome ko izvodi radove i obavlja druge poslove, podgorička firma Bemaks, kojoj se u javnosti pripisuje bliskost sa Milanom Roćenom, objavila je na svom sajtu da je ugovorila posao za 61,5 miliona eura. Bemaks je nezaobilazni izvođač u svim velikim investicijama, uključujući i najveću – dionicu auto-puta.

Poslije ugovora duplirani kvadrati

Tender za zakup nekadašnjeg vojnog kompleksa od 242 hiljade kvadratnih metara sa 90 objekata od ukupno 62 hiljade kvadrata, objavljen je 14. septembra 2011. sa rokom za ponude do 15. marta 2012 godine. 

Za najpovoljnijeg ponuđača SOCAR je izabran u aprilu 2012. godine. Ugovor su 10. jula potpisali tadašnji ministar turizma Predrag Sekulić i predstavnik SOCAR-a Gafar Gurbanov. On je bio izvršni direktor Azmonta 2012. i 2013. godine, kao i direktor ofšor kompanije Triangle investment koja je za SOCAR otkupila tendersku dokumentaciju. U britanskom registru preduzeća se vodi kao direktor još nekoliko ofšor kompanija. 

Prije potpisivanja ugovora sprovedena je javna rasprava o nacrtu planskog dokumenta za Kumbor (studija lokacije), koji je predviđao gradnju oko 75 hiljada kvadrata bruto površine objekata na lokaciji kasarne, od čega je polovina trebalo da budu hotelski kapaciteti, a ostatak objekti za ekskluzivno stanovanje (sa pratećim sadržajima, poput ugostiteljskih, trgovinskih). U finalnoj Studiji lokacije se navodi da je „finansijsko tržišna projekcija pokazala da investicija u ovako nizak kapacitet (800 korisnika) može biti finansijski održiva samo ako je 50 odsto prostornih kapaciteta u hotelima visoke kategorije, a 50 odsto u ekskluzivnom stanovanju“. 

Nakon što su Vlada i Skupština 26. jula 2012. godine odobrili ugovor o zakupu, Azerbejdžancima je krajem te godine finalnom verzijom plana za Kumbor, omogućeno da sagrade duplo više, 100 hiljada kvadrata turističkih objekata (uključujući hotelski smještaj) i 45 hiljada kvadrata za luksuzne stanove, trgovine, ugostiteljske, kulturne i ostale sadržaje, kao i ranije ugovorom previđenu marinu sa 250 vezova. 

Veća gradnja i profit, nijesu praćeni povećanjem cijene zakupa.

Državna studija lokacije "Sektor 5" – Kumbor  je 2014. opet izmijenjena. Omogućena je gradnja dodatnih pet hiljada bruto kvadrata, ali je izmjenom strukture duplo povećana i kvadratura za stanove, vile, trgovine i restorane.

Nekadašnji član skupštinske Komisije za kontrolu i praćenje postupka privatizacije Mladen Bojanić kaže za CIN-CG da je izmjena planskih dokumenata nakon prodaje državne imovine crvena lampica koja ukazuje na mogućnost korupcije. 

„Često su se dešavale prenamjene, kao i uvećanje stepena iskorišćenosti prostora. Sve to utiče, u prvom redu na prodajnu cijenu zemljišta, a u kasnijoj fazi na veličinu i vrijednost objekata... Portonovi je samo jedan od primjera kako se država svjesno odrekla svog autoriteta“, kazao je Bojanić.

Za pravnu savjetnicu pri NVO Akcija za ljudska prava Ines Mrdović, problematično je što u ugovoru sa SOCAR-om nema antikoruptivne klauzule, predviđene nizom dokumenata EU i Savjeta Evrope.

„Kada dajete zakup na nevjerovatnih 90 godina, iza kojeg se krije prodaja lokacije, a opseg investicija se mjeri stotinama miliona eura, najmanje što vlasti treba da učine jeste da ugovornim odredbama najbolje zaštite državne interese, uključujući i antikoruptivnu klauzulu, jer se tako pokazuje odgovoran odnos prema javnim resursima i građanima“, rekla je Mrdović za CIN-CG.

Povezane kompanije i tajni podaci

Azmont je u Crnoj Gori osnovao pet ćerki kompanija, a 2016. i banku. Ona se u početku zvala Azmont, pa Nova banka, a sada Adriatic banka. Pravne poslove obavljali su preko advokatske kancelarije Ane Đukanović.

U julu 2019, Azmont je prodao Novu banku kompaniji Adriatic Capital LLC iz SAD-a za 7,1 milion eura. Uradili su to, prema nezvaničnim informacijama iz bankarskih krugova, jer nijesu mogli naći korespodentsku banku za platni promet sa inostranstvom.

Prema podacima iz CRPS, novi vlasnici banke su Aleksandar Šnajder (80 odsto) i David Genecov (20 odsto).

Šnajder je koosnivač i predsjednik kompanije Midland grupe kojoj je Vlada dala da upravlja nikšićkom Željezarom od sredine 2004. do kraja 2005. godine, kada je napustila fabriku pod neutvrđenim okolnostima i ostala dužna za poreze 2,7 miliona eura. 

I Midland je u Crnoj Gori pravno zastupala Ana Đukanović.

Na pitanje CIN-CG-a zašto su dali saglasnost da Novu banku kupi investitor koji se pokazao nekredibilnim u Željezari, iz CBCG su odgovorili da je on dostavio propisanu i dodatno zahtijevanu dokumentaciju, dokaze o prijavljenom, odnosno plaćenom porezu za posljednje tri godine, ne pominjući dug iz Željezare od 2,7 miliona eura.

Drugi vlasnik Adriatik banke je Genecov Plastic Surgery Group iz Dalasa. 

CBCG je odbila da dostavi CIN-CG-u dokument o saglasnosti za prodaju Nove banke, uz obrazloženje da je to povjerljivo. 

Svi u Baku

Šef DPS-a Milo Đukanović i ministar vanjskih poslova Milan Roćen boravili su u radnoj posjeti Republici Azerbejdžan od 21. do 23. decembra 2011. godine na Međunarodnoj konferenciji „Politika modernizacije – novi ekonomski i socijalni izazovi“, navodi se na sajtu Kulturno – ekonomskog centra Azerbejdžana i Crne Gore.

Đukanović je Azerbejdžan posjetio još dva puta kao premijer.

Predsjednik Crne Gore Filip Vujanović je nakon prve zvanične posjete u septembru 2011. putovao i 2012, 2013, 2015, 2016. i 2017. godine. Njegova ćerka Nina Vujanović bila je na Globalnom forumu mladih lidera u Bakuu u avgustu 2017, a supruga Svetlana tu zemlju je posjetila u septembru 2017. sa delegacijom Vrhovnog suda na čelu sa predsjednicomVesnom Medenicom.

Pored ograde iz Vujanovićeve kancelarije da „raniji predsjednik Crne Gore apsolutno nikada sa bilo kim iz Azerbejdžana, ili bilo koje druge države, nije imao nikakav poslovni odnos“, o razlozima posjeta uputili su na njegov sajt bivšeg predsjednika. Na njemu se, između ostalog, navodi da je u decembru 2013. godine učestvovao na konferenciji o gasovodu Šah Deniz 2, gdje je potpisan Memorandum o razumijevanju Crne Gore, Azerbejdžana, Albanije i Hrvatske o saradnji u izgradnji gasnog koridora u tim državama. 

Vujanović je nedavno poslao pismo podrške Alijevu povodom konflikta oko Nagorno-Karabaha navodeći „da je sa velikom tugom i zabrinutošću primio vijesti o ponovnim kršenjima mira i ubijanju nedužnih ljudi“.

Na pitanje CIN-CG-a, da li je takvo pismo poslao i predsjedniku Jermenije, iz Vujanovićeve kancelarije su odgovorili da je on u odnosu na višedecenijski konflikt uvijek iskazivao poštovanje stava iz rezolucija Savjeta bezbjednosti UN koje su ukazivale na nužnost mirnog rješenja.

Tajna ko su konsultanti za 12 miliona eura

Iz Azmonta za CIN-CG kažu da su do kraja 2019. uložili 637,5 miliona eura, ali podaci RZUP-a, govore da je za isti period uloženo oko 543,8 miliona eura. Centralna banka je investicije iz Azerbejdžana prikazala samo za 2016. i 2017, ukupno 113 miliona eura, dok su one za 2012. proglasili tajnom. Iz Azmonta kažu da su te godine uložili 11,1 milion eura. Tada je plaćeno 10.868.490 eura zakupnine za prvih 45 godina, dok Azmont sada prodaje vile površine od 598 do 659 kvadrata, po cijeni do 9,46 miliona eura.  

U 2019. Azerbejdžanci su uložili 213,9 miliona, 2018. godine 92,4 miliona, 2017. godine 5,7 miliona, a u periodu 2012-2016. oko 183,7 miliona, pokazuju podaci RZUP-a, koji je na tenderu izabran za nadzor. 

Nadzor je tražio parlament 2016. godine, jer je prvi izvještaj o ulaganjima 92 miliona eura za 2013, 2014. i sedam mjeseci 2015. godine Vlada usvojila na osnovu podataka investitora. 

Iz Azmonta objašnjavaju da su razliku između sume koji je registrovala CBCG i one koja je utrošena prema njihovim i izvještajima RZUP, popunili „iz investicija (što podrazumijeva kapital i pozajmice osnivača) i operativnih prihoda kompanije“. 

„Primarni izvor finansiranja, kao što se vidi iz dostupnih javnih izvještaja, je iz investicija“, kazali su iz Azmonta napominjući da su registrovani u Crnoj Gori.

Prema izvještajima RZUP-a, od investiranih 543,8 miliona eura, 445,8 miliona se odnosi na izvedene radove, 53,7 miliona na projektovanje, a na konsultantske usluge 12,3 miliona. 

Iz Azmonta su na pitanje CIN-CG-a s kim su sklapali konsultantske ugovore, odgovorili da „zadržavaju pravo da ne komentarišu poslovno osjetljive informacije“. Iz RZUP-a su se pozvali na obavezu čuvanja povjerljivih podataka.

Iz Sektora Uprave policije za sprečavanje pranja novca, nijesu odgovorili na pitanja CIN-CG da li su provjeravali investicije iz Azerbejdžana i da li je bilo sumnjivih transakcija.

Naftna kompanija, pa ofšor

Alijev je na vlasti od 2003. godine. Od tada njegovo bogatstvo, prema dostupnim informacijama, raste nevjerovatnom brzinom i procjenjuje se da je trenutno jedan od najbogatijih predsjednika država u svijetu.  Mreža istraživačkih novinara OCCRP proglasila ga je je „čovjekom godine u oblasti kriminala i korupcije“ za 2012. godinu. Tri godine kasnije ta neslavna titula pripala je aktuelnom crnogorskom predsjedniku Milu Đukanovića, kojeg je britanski Indipendent mnogo ranije uvrstio u 20 nabogatijih vladara svijeta. 

Ugledna međunarodna organizacija koja se bavi borbom protiv korupcije Transparency International 2013. je Azerbejdžan označila kao državu u kojoj je korupcija porasla, a ta je zemlja  u 2018. godini bila na crnoj listi EU, zbog pranja novca. 

SOCAR je bio u vlasničkoj strukturi Azmonta do 2017. godine, kada ga potpuno preuzima Azerbaijan Global Investment (AGI). Da iza AGI stoje ćerke predsjednika Azerbejdžana, a manji udio ima njihov djed Arif Pašajev, pokazuju podaci Centralnog registra privrednih subjekata Crne Gore, turske berze i izvještaji banaka povezanih sa porodicom Alijeva.

Iako je naftna kompanija izašla iz posla u Kumboru, ona je još aktuelna u Crnoj Gori. SOCAR se pominje u aferi Možura kao krajnji vlasnik ofšor firme Cifidex čije je transakcije u avgustu počelo da ispituje i Specijalno državno tužilaštvo. Cifidex je za crnogorsku firmu Možura Wind Park, koja upravlja gradnjom vjetroelektrane na istoimenom brdu kod Ulcinja, u decembru 2015. godine platio španskoj firmi Fersa i kompaniji Čelebić oko 3,5 miliona eura, a dva i po mjeseca kasnije prodao je malteškoj državnoj kompaniji Enemalta za 11,3 miliona eura. Korupciju u ovom poslu istraživala je malteška novinarka Dafne Karuana Galicia koja je ubijena.

Prema izvještaju američkog Ministarstva pravde, SOCAR je, povezivan i sa češkim biznismenom Viktorom Koženijem uključenim u masovnu šemu podmićivanja visokih državnih zvaničnika u Azerbejdžanu, kako bi došao do značajnog udjela u ovoj kompaniji.

U Holandiji je 11. jula 2012, dan nakon potpisivanja ugovora o zakupu kompleksa u Kumboru, registrovana firma Saiph Holding BV i njen vlasnik Cooperatief Saiph Holding UA. Vlasnik ove druge, što znači obje, bio je SOCAR.

Narednog dana, SOCAR u Crnoj Gori osniva Azmont investments i na njega prenosi prava o zakupu bez saglasnosti Vlade, što je ugovorom omogućeno, što su za CIN-CG potvrdili iz Ministarstva održivog razvoja i turizma. U decembru iste godine, bez naknade, SOCAR prenosi vlasništvo u Azmontu na Saiph Holding BV.

U julu 2014, azerbejdžanski PSG Resort upisom akcija stiče 80 odsto vlasništva u Cooperatief Saiph Holdingu, dok SOCAR zadržava 20 odsto. Potpuni vlasnik PSG Resorta je AGI, koji je osnovan u oktobru 2013. u Bakuu.

AGI je davao pozajmice za gradnju Portonovog i tako početkom 2017. godine postao stopostotni vlasnik Azmonta. Krajem 2017. godine osam odsto Azmonta stekao je Arm International iz Ujedinjenih Arapskih Emirata, čiji je vlasnik Saiph Holding BV, ali je već početkom 2018. AGI opet bio potpuni vlasnik.

Kada je AGI krajem 2015. ušao u vlasničku strukturu Azmonta, njegovi vlasnici bili su azerbejdžanske kompanije Ataholding (33 odsto), Synergy Group (32 odsto) i Pasha Development (35 odsto). Iza Ataholdinga su stajale tri firme osnovane na Sejšelima i u Panami, vlasnik Synergy bila su dva fizička lica, a Pasha Development je dio Pasha Holdinga.

Prema izvodu Poreske uprave iz jula 2018. godine, u međuvremenu su vlasnici AGI postali Pasha Development (99 odsto) i Pasha Investment (jedan odsto). U Poreskoj upravi nema novih podataka o promjenama vlasništva. Ove kompanije su u vlasništvu Pasha Holdinga, koji je vlasnik 60 odsto azerbejdžanske Pasha banke. Firma Ador u banci ima 30 odsto, a 10 procenata je u rukama Alijevog tasta.

Pasha banka ima podružnice u Gruziji i Turskoj. Iz finansijskog izvještaja gruzijske podružnice za 2019. i 2020. godinu se vidi da su krajnji vlasnici majke banke predsjednikove kćerke Lejla i Arzu (po 45 odsto) i njihov djed Arif Pashayev (10 odsto).

Prema gruzijskim propisima, u vlasničkoj strukturi se moraju označiti pojedinačno lica koja primaju direktne prihode, a ne pravna lica osnivači, pa se tako razotkrila vlasnička veza u Pasha Holdingu i Adoru. Umjesto odgovora na pitanje ko su krajnji vlasnici, iz Azmonta su uputili na “javno dostupna dokumenta i izvještaje”.

Biljana MATIJAŠEVIĆ
Alisa HAJDARPAŠIĆ