Poreski obveznici plaćaju, a postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda nema: Rijeke zagađene, a novac potrošen

Sedam crnogorskih opština je 2012. godine dobilo višemilionske grantove za izgradnju esencijalnih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda kako bi se spriječilo zagađenje rijeka i mora, ali građevinski radovi još nisu otpočeli, a kako godine prolaze, potencijalni trošak raste.

Rožaje je trebalo da bude jedna od prvih opština u Crnoj Gori koja će dobiti postrojenje za tretman otpadnih voda u cilju prečišćavanja kućnih otpadnih voda koje bi sa ovim procesom bile relativno čiste prilikom njihovih ispuštanja u rijeke, jezera i Jadransko more.

Od 2011. do 2014. godine, opštinske vlasti u Rožajama uspjele su da izrade studiju izvodljivosti za ovo postrojenje, odabrali su lokaciju i uvrstili je u prostorni urbanistički plan opštine.

Sljedeća faza bila je izgradnja sistema za prečišćavanje otpadnih voda, za šta je obezbjeđen grant od 200.000 eura iz Instrumenta za pretpristupnu pomoć Evropske unije, IPA fonda za tehničku podršku.

Opština Rožaje se takođe za izgradnju fabrike zadužila i kod Evropske investicione banke (EIB) odakle je dobila sredstva u visini od blizu tri miliona eura, dok je grant od 700.000 eura obezbjeđen iz Evropskog fonda za Balkan.

Međutim, 2014. godine je Demokratska partija socijalista, koja je Rožaje vodila dvije decenije, izgubila vlast u opštini.

Nova opštinska vlast, na čije čelo su došle Bošnjačka stranka i Socijaldemokratska partija, iznenada je odlučila da postrojenje za tretman otpadnih voda izgradi na drugoj lokaciji.

Kao rezultat toga, moralo se ponovo uraditi studija lokacije, a nove vlasti nisu mogle za to dobiti novac iz IPA fondova. Novac je, umjesto toga, preusmjeren na rješavanje problema otpadnih voda u drugim opštinama koje su bile spremnije za izgradnju postrojenja.

Iz opštine Rožaje su za BIRN i Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) kazali da razlog za promjenu lokacije leži u tome što bi objekat na prvobitno planiranoj lokaciji bio preskup jer bi se na njoj trebala izgraditi i pumpna stanica.

„Iako je studija predviđala da je (prvobitna) lokacija najbolja, smatralo se da se od ovog rješenja treba odustati“, kazali su nam u opštini.

Ovo je samo jedan od primjera kako je nekoliko crnogorskih opština ostalo bez postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda zbog loših odluka lokalnih vlasti, koje nisu iskoristile novac koji im je dodijeljen za ove projekte.

Istraživanje BIRN/CIN-CG-a pokazuje da je sedam crnogorskih opština - Rožaje, Plav, Bijelo Polje, Kolašin, Danilovgrad, Cetinje i Ulcinj - izgubilo šansu da dobije više od deset miliona eura kroz grantove namijenjene za izgradnju prečišćavanja otpadnih voda.

Ovaj neuspjeh opština da izgrade postrojenja košta i državni budžet Crne Gore - skoro 20 miliona eura, jer su dugogodišnja odlaganja realizacije projekata dovele do povećanja troškova izgradnje.

Izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda jedna je od obaveza koje je Crna Gora prihvatila pregovarajući o poglavlju 27, koje se odnosi na životnu sredinu i klimatske promjene u cilju usklađivanja svog zakonodavstva sa standardima EU, na putu ka njenom članstvu u ovom bloku.

Pregovori o članstvu se nastavljaju, a postrojenja se tek trebaju izgraditi, iako će njihova izgradnja koštati opštine puno više nego što je to ranije planirano.

Prolongiranje znači i veće zagađenje rijeka i mora

Azra Vuković, direktorka crnogorske nevladine organizacije koja se bori za očuvanje životne sredine Green Home, za BIRN/CIN-CG ističe da svako prolongiranje realizacije projekata izgradnje postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda doprinosi pogoršanju kvaliteta vode u vodotocima i povećanju koncentracije zagađujućih materija, te ima i negativan uticaj na život u rijekama i moru. Ona dodaje da zagađenje ima indirektan uticaj i na javno zdravlje.

„Nedostatak prostorno-planske dokumentacije, nedostatak projektne dokumentacije, nedostatak ljudskih kapaciteta za vođenje ovih procesa i nedostatak finansijskih resursa koje je trebalo obezbijediti kako bi se koristila donatorska ili kreditna sredstva, samo su neki od razloga koji su spriječili implementaciju ovih projekata”, objašnjava Vuković.

Ona naglašava da postoji više razloga za probleme koji su se pojavili. Jedan od njih je, smatra ona, nedostatak kapaciteta na lokalnom nivou za pripremu i vođenje ovako velikih i zahtjevnih projekata. Lokalne vlasti ne prepoznaju u dovoljnoj mjeri važnost ovakvih projekata, kaže Vuković – posebno zato što je njihova implementacija dug i zahtjevan proces.

U pojedinim gradovima postoji i problem „bespravno izgrađenih objekata na lokaciji predviđenoj za izgradnju postrojenja”, objašnjava Vuković. Ponekad nastaju i dodatni troškovi jer je zemljište planirano za izgradnju u privatnom vlasništvu i opština mora da ga kupi.

„Drugi razlog usporavanja ovih projekata leži u činjenici da lokalne vlasti često ne žele da implementiraju projekte koji će u konačnici proizvesti obavezu građanima da plaćaju dodatne troškove za takve usluge, pa zato prolongiraju njihovu realizaciju”, kaže ona.

Otpadne vode koje se ulivaju u rijeku Ibar

Opština Rožaje, nakon što je izgubila početna sredstva iz IPA fondova, imala je sreću da 2019. godine ponovo dobije novac za izgradnju elektrane.

Međutim, dok je za izgradnju postrojenja prvobitno izdvojeno nešto više od tri miliona eura, u Planu upravljanja komunalnim otpadnim vodama za period 2020-2035 Vlade Crne Gore procjenjuje se da će sada projekat koštati nešto više od pet miliona. Uz izgradnju nove gradske kanalizacione mreže, procjenjuje se da bi ukupni troškovi mogli ići do 12 miliona eura.

U PROCON-u, nacionalnoj jedinici za implementaciju projekata iz oblasti komunalnih djelatnosti i zaštite životne sredine, kažu da je izgradnja sistema za prikupljanje, odvođenje i tretman komunalnih otpadnih voda jedan od glavnih prioriteta kada je u pitanju zaštita životne sredine.

Otpadne vode iz Rožaja trenutno se ulivaju u rijeku Ibar na desetak kilometara od njenog izvora. Prema monitoringu kvaliteta vode Agencije za zaštitu životne sredine, Ibar je jedna od najzagađenijih rijeka u Crnoj Gori.

„Ovaj projekat (postrojenja za prečišćavanje) ima za cilj da unaprijedi tretman otpadnih voda na području Rožaja, a samim tim i da smanji negativne efekte zagađenja rijeke Ibar“, saopštavaju iz PROCON-a.

Iz Opštine Rožaje kažu da ovaj projekat sada ima „visok stepen spremnosti za finansiranje“, ali da je opštini potrebna veća asistencija jer „ovaj projekat po svom obimu, značaju i vrijednosti prevazilazi naše trenutne organizacione i finansijske mogućnosti”.

Neriješena finansijska pitanja

Za izgradnju postrojenja za opsluživanje opština Plav i Gusinje do 2012. godine izdvojeno je 5,2 miliona eura - više od četiri miliona kroz IPA, a ostatak kao kredit od EIB-a.

Postrojenje, međutim, nije izgrađeno, a novac izdvojen kroz IPA program nije uručen. Trenutno se otpadne vode u opštini Plav bez prethodnog prečišćavanja ispuštaju u rijeke Lim, Vruja i Grnčar. Važnost studije o uticaju postrojenja na životnu sredinu istekla je 2012. godine. Zbog finansijske situacije opštine, ostaje neizvjesno kada će projekat početi.

U opštini Plav navode da su radovi na pripremnoj dokumentaciji za postrojenje počeli u vrijeme kada je ova opština bila nadležna i za lokalnu zajednicu u Gusinju, koja je kasnije dobila status opštine.

Nakon što je Gusinje postalo opština, njeni predstavnici izrazili su rezerve prema planu. „Nisu bili saglasni sa predloženim rešenjima, jer sva naseljena mjesta nisu bila obuhvaćena planiranim radovima”, kazali su iz opštine Plav.

U Planu o upravljanju komunalnim otpadnim vodama Vlade Crne Gore navodi se da bi postrojenje koje bi se bavilo otpadnim vodama iz Plava i Gusinja koštalo oko 4,2 miliona eura, što je milion manje nego u prethodnom planu. Međutim, neizvjesno je kako će opštine doći do tog novca.

„Planirano je da se projekat finansira kroz kreditni aranžman sa EIB-om, ali kako opštine nisu u mogućnosti da se zadužuju, definisanje finansijske strukture projekta je u ovom trenutku otvoreno pitanje“, naglašavaju iz PROCON-a.

Protivljenje izgradnji postrojenja u Danilovgradu

Izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Danilovgradu izazvala je spor između naselja Landža, gdje je predviđena njegova izgradnja, i opštine. Kanalizacija Danilovgrada trenutno se uliva direktno u rijeku Zetu, iako je Vlada njene vode i obale 2019. godine proglasila „parkom prirode“.

Zbog toga su mještani Danilovgrada pokrenuli kampanju za zaustavljanje izgradnje na lokaciji koja se nalazi nekoliko stotina metara od kuća, vrtića, osnovnih škola i Doma zdravlja.

Projekat je pokrenut prije desetak godina, ali je kampanja za izgradnju postrojenja na drugom mjestu zaustavila gradnju. „Kako se grupa građana protivi izgradnji PPOV na planiranoj lokaciji u Landži, a izvođač je već ugovoren, rješenje tek treba da se nađe”, saopštavaju iz PROCON-a.

Crna Gora je još 2010. godine potpisala ugovor sa Evropskom bankom za obnovu i razvoj (EBRD) o kreditu u iznosu od 5,35 miliona eura za izgradnju postrojenja u Danilovgradu. Prema izvještaju PROCON-a za 2012. godinu, za njegovu izgradnju izdvojeno je 960.000 eura, dok je za izgradnju kolektora i kanalizacione mreže izdvojeno skoro tri miliona. Ali od tada su troškovi značajno porasli.

Na posljednjoj javnoj raspravi o izgradnji postrojenja 9. septembra ove godine, opština Danilovgrad saopštila je da je ugovor sa izvođačem radova već potpisan i da bi promjena lokacije mogla da dovede do međunarodne arbitraže, a državu košta novca. EBRD je na sastanku saopštila da je nekoliko mjeseci ranije blokirala sredstva za postrojenje.

Opštine traže više novca

Do 2012. godine za izgradnju PPOV u opštini Kolašin izdvojeno je 1,2 miliona eura. Gotovo milion eura bio je kredit od Evropske investicione banke, dok je za razvoj projekta iz pretpristupnih fondova EU obezbijeđeno 200.000 eura.

Projekat je izrađen, ali opština Kolašin još nije uspjela sa obezbijedi sredstva za njegovu dalju realizaciju, pa se na izgradnju objekta još čeka. Iz PROCON-a objašnjavaju da opština nije u mogućnosti da se zaduži u većem obimu kako bi realizovala projekat. Sada je uz podršku države i PROCON-a pripremila aplikaciju za dobijanje sredstava od međunarodnih finansijera.

U opštini Cetinje je 2012. godine za izgradnju PPOV u Dobrskom Selu izdvojeno 6,3 miliona eura, najveći dio od kredita Evropske investicione banke (EIB), plus više od milion od grantova Investicionog fonda za Zapadni Balkan.

Ono do sada nije izgrađeno. Iz PROCON-a kažu da i dalje postoji nekoliko neriješenih pitanja vezano za lokaciju za izgradnju postrojenja i neke od trasa za dovođenje otpadnih voda iz grada. Potrebni su i drugi izvori finansiranja.

Projekat izgradnje postrojenja i pratećih infrastrukturnih objekata direktno je povezan sa projektom odvođenja poplavnih i oborinskih voda iz grada, kroz tunel koji će se graditi na Belvederu, lokaciji nekoliko kilometara van grada.

Međutim, iz opštine Cetinje kažu da opštinska Uprava javnih radova još nije raspisala tender za izgradnju tunela, zbog čega tender za postrojenje još nije završen.

„Moramo naglasiti da nemamo informaciju kada Uprava javnih radova planira da raspiše tender i realizuje radove koji su preduslov za realizaciju aktivnosti na projektovanju i izgradnji PPOV”, kažu iz opštine.

Iz Uprave javnih radova nisu odgovorili na pitanje BIRN/CIN-CG-a kada će raspisati tender za izgradnju tunela.

Odlaganja i bespravna gradnja

Opština Bijelo Polje, kao i opštine Rožaje i Plav, zbog kašnjenja u realizaciji projekta je izgubila pristup novcu iz IPA fonda za izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Ovoj je opštini dodeljeno 1,7 miliona eura, ali ona nije mogla da se zaduži za dodatni iznos koji je potreban za završetak finansiranja i početak projekta.

Pored tog novca, obezbeđeno je još 2,2 miliona eura kredita od EIB-a i 700.000 eura od Investicionog fonda za Zapadni Balkan.

Međutim, od svih opština čiji su projekti kasnili, Bijelo Polje je najdalje odmaklo i očekuje se da će do kraja godine raspisati tender za projektovanje i izgradnju PPOV.

„Realno je očekivati ​​da će tender biti raspisan u narednih nekoliko mjeseci”, kazali su iz opštine.

U opštini Ulcinj, iako je 2012. godine obezbijeđeno više od šest miliona eura za izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, projekat je do kraja prošle godine bio u zastoju.

Prema procenama opštine i PROCON-a, za izgradnju postrojenja biće potrebno oko 15 miliona eura. Ali veći problem od finansija predstavlja lokacija za izgradnju ovog objekta.

Naime, na predviđenoj lokaciji, dok se deset godina čekalo na izgradnju, izgrađeno je nekoliko nelegalnih objekata. Iz Opštine Ulcinj kažu da trenutno rade na „analizi za prevazilaženje ove situacije”.

Crna Gora ima rok do 2035. godine

Kao kandidat za članstvo u EU, Crna Gora je krajem 2018. godine otvorila poglavlje 27. Kvalitet vode je jedan od kriterijuma koje Crna Gora mora da ispuni, uz obavezu da izgradi sisteme za prikupljanje i tretman otpadnih voda u svim svojim opštinama do kraja 2035.

Vuković ističe da oko 47 odsto stanovništva Crne Gore trenutno ima uslugu odvođenja otpadnih voda. Ali postrojenja za tretman otpadnih voda takođe ne rade punim kapacitetom, upozorava ona.

„Ipak, najveći problem je u onim opštinama u kojima nema postrojenja, a prikupljene otpadne vode se ispuštaju direktno u more ili druge recipijentne vode”, dodaje Vuković.

„Ispuštanjem neprečišćenih otpadnih voda u naše rijeke i more ulaze razne supstance koje negativno utiču na kvalitet vode, ali i na vodene organizme koji u njima žive”, zaključuje ona.

Ivan Čađenović