U cilju sagledavanja situacije i sticanja uslova za buduću izradu plana upravljanja Parkom prirode "Rijeka Zeta", Opština Danilovgrad je tokom protekle godine sprovela analize.

Tokom ovog procesa otkrivene su brojne nepravilnosti u postupku donošenja Odluke o proglašenju Parka prirode "Rijeka Zeta". Ove nepravilnosti, u skladu sa članom 35 Zakona o zaštiti prirode ("Službeni list Crne Gore", br. 54/16 i 18/19), predstavljaju osnov za reviziju zaštićenog područja Parka prirode "Rijeka Zeta".

Tim povodom Opštine Danilovgrad se obratila Agenciji za zaštitu životne sredine, dopisom broj 01- 322/24-734/1 od 26.03.2024. godine kako bi na adekvatan način otklonila nepravilnosti i time izbjegla potencijalnu štetu za Opštinu, ali i za državu Crnu Goru, s obzirom na veliki broj zanemarenih zakonskih koraka prilikom samog proglašenja zaštićenog područja.

Oštro demantujemo i osuđujemo navode da po pitanju Parka prirode “Rijeka Zeta”, ništa nije preduzeto, a naročito narativ da smo tražili izmjene granica zaštićenog područja zarad interesa pojedinačnih investitora i tim povodom javno pozivamo iznosioce ovakvih tvrdnji da svoja saznanja, ukoliko ih imaju, podijele sa javnošću i potkrijepe odgovarajućim dokazima.

Stoga želimo naglasiti saradniku u izradi ovog dokumenta, biologu Vuku Ikoviću, koji je 2019. godine bio zaposlen u Opštini Danilovgrad, da ova institucija nije i neće biti ničija kutija želja, uključujući i one koji su svjesno doprinijeli stvaranju izuzetno lošeg dokumenta zbog lične promocije. Da li su u pitanju i drugi interesi, ostaje na građanima i vremenu da prosude.

Opština Danilovgrad je u svom zahtjevu broj 01-322/24-734/1 od 26.03.2024. godine jasno tražila reviziju Studije zaštite, a ne izmjenu granica, kako se u navedenom tekstu neistinito navodi. Namjera iz koje je zahtjev proistekao jeste usklađivanje Odluke o proglašenju Parka prirode ,,Rijeka Zeta“ sa Ustavom i zakonima Crne Gore.

Cilj Studije zaštite nije izmjena granica zona zaštite zaštićenog područja već otklanjanje niže navedenih nepravilnosti:

- Procedura donošenja Odluke nije sprovedena u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode, jer vlasnici nepokretnosti nijesu u pisanoj formi obaviješteni o namjeri stavljanja pod zaštitu područja rijeke Zete.

Shodno članu 33 Zakona o zaštiti prirode o predlogu akta o proglašavanju zaštićenog područja predlagač akta obavještava javnost. Predlagač obezbjeđuje javni uvid u studiju zaštite i predlog akta o proglašavanju zaštićenog područja i organizuje javnu raspravu.

Obavještenje se objavljuje u najmanje jednom štampanom mediju i sadrži podatke o vremenu i mjestu javnog uvida i javne rasprave. Predlagač akta o proglašavanju zaštićenog područja dužan je da u pisanoj formi obavijesti vlasnike nepokretnosti o namjeri stavljanja pod zaštitu područja i omogući uvid u studiju zaštite. Javni uvid u studiju zaštite i akt o proglašavanju zaštićenog područja može trajati najmanje 20 dana od dana objavljivanja obavještenja.

- Odlukom se ograničava pravo svojine vlasnika zemljišta koja je u zoni zaštićenog područja koje se štiti članom 58 Ustava Crne Gore. Navedenom odredbom se jemči pravo svojine i garantuje da niko ne može biti lišen ili ograničen prava svojine, osim kada to zahtijeva javni interes uz pravičnu naknadu.

- Opština Danilovgrad ne posjeduje spisak vlasnika čije parcele pripadaju zonama zaštite, što takođe potvrđuje da vlasnici nepokretnosti u postupku proglašenja nijesu obaviješteni u pisanoj formi o stavljanju pod zaštitu njihove nepokretnosti.

- U samoj Odluci navodi se da je njen sastavni dio Prilog 1 kojim je definisan opis granica, zaštitne zone i spisak katastarskih parcela zaštićenog područja po režimima zaštite, kao i grafički prikaz granica zaštićenog područja i zona zaštite.

U Prilogu 1 ne postoji spisak katastarskih parcela, već samo katastarskih opština, što je veliki propust.

- Smatramo neadekvatnim da na teritoriji Opštine Danilovgrad, koja poljoprivredu vidi kao okosnicu svog razvoja, u zoni II zaštićenog područja koja obuhvata 27,54 km2 odnosno 27.540.000 m2, nije dozvoljeno postavljanje pomoćnih i privremenih objekata (objekti za gajenje životinja, prateći objekti za gajenje životinja, objekti za skladištenje stočne hrane, objekti za smještaj poljoprivredne mehanizacije, alata i oruđa, objekti za skladištenje poljoprivrednih proizvoda, plastenici i drugi slični objekti).

- Analizom dokumenta i granica zaštite, može se utvrditi da postoje objekti preko kojih prelazi sama granica II i III zone. Dakle, imamo paradoksalnu situaciju da se dio objekta nalazi u zoni aktivnog režima zaštite, odnosno zoni II, a dio u režimu održivog korišćenja odnosno zoni III.

Takođe granica teritorije Opštine Danilovgrad i teritorije Opštine Nikšić prolazi osovinom same rijeke Zete, stoga imamo slučaj da je desna obala zaštićena, dok lijeva nije. Granica se završava zonom II, ne postoji prelazna tzv. buffer zona.

- Odluka nije usaglašena sa Studijom zaštite zaštićenog prirodnog dobra Dolina rijeke Zete. Odlukom o proglašenju parka prirode “Rijeka Zeta” je dozvoljeno vršiti plansku izgradnju turističke infrastrukture u aktivnom režimu zaštite, dok studijom isto nije predviđeno. Takođe, Odlukom nije definisano šta izgradnja turističke infrastrukture u aktivnom režimu zaštite podrazumijeva, s obzirom da dati termin nije prepoznat važećim zakonima.

- Uvidom u studiju ne nalazi se preklopljena mapa plavnih područja sa zonama zaštite zaštićenog područja. Preklopom mape plavnih područja (petstogodišnje mape plavnih područja), utvrđuje se da je zona II zaštićenog područja u mnogome veća od plavnih površina, kao i to da su određena plavna područja u zahvatu zaštićene zone III, što bi revizijom studije zaštite trebalo biti razmotreno.

- Određene površine zone II i III zaštite, u dosadašnjim granicama koje posjeduje Sekretarijat za urbanizam i zaštitu životne sredine se preklapaju, u zahvatu od oko cca 5,7ha. Kolizija se dešava u zahvatu površina naselja i poljoprivrednog zemljišta (što je potvrdio i tim stručnjaka koji se u novinskom članku pominje), gdje se planskim dokumentima dozvoljava gradnja.

Nakon upita o dostavljanju zvaničnih granica Parka prirode rijeka Zeta (e-mailom dostavljene granice na kabinet predsjednika od strane Agencije za zaštitu životne sredine, dana 21.05.2023. god), kolizija je otklonjena, čime je površina zone II smanjena za ovih 5,7ha, odnosno sa 27,54 km2 umanjena na 27,48 km2, a time ujedno i faktički promijenjena zvanična granica zone II, i promijenjena kvadratura iz “Odluke o proglašenju Parka prirode “Rijeka Zeta”

Prema našim analizama, jedino zakonsko i pravno moguće rješenje u cilju otklanjanja svih navedenih nedostataka nastalih tokom izrade studije i donošenja Odluke o proglašenju Parka prirode “Rijeka Zeta” je revizija zaštićenog područja, u skladu sa odredbom člana 35 Zakona o zaštiti prirode.

Nažalost, još uvijek nijesmo naišli na razumijevanje organa uprave odnosno Agencije za zaštitu životne sredine, koja je obrađivač predmetne studije i koja odlučuje o zahtjevima za reviziju.

Opština Danilovgrad će ostati istrajna u procesu zaštite rijeke Zete, u korist građana i zdrave životne sredine, s namjerom da se svi uočeni propusti prilikom proglašenja otklone.

Cilj Opštine Danilovgrad je da osigura da svi segmenti zajednice budu uzeti u obzir, te da se postigne pozitivan uticaj na kvalitet života građana, rijeku Zetu i okolinu, kao i da se istaknu vrijednosti ovog područja. To će se postići samo kroz transparentne procese prilikom donošenja odluka.

Nema sumnje da je namjera inicijatora i obrađivača studije bila dobronamjerna u cilju zaštite najvećeg prirodnog resursa naše opštine.

Međutim, kako kaže Valtazar Bogišić, "Što se grbo rodi, vrijeme ne ispravi," odnosno, ono što je od početka nezakonito, ne može postati zakonito samim protokom vremena.

Tvrdnja iz koje proizilazi da je revizija pokrenuta u dogovoru sa investitorima biće predmet istrage sudskih organa.

Umjesto da zajedno radimo na rješavanju problema, odnosno pronalaženju modela koji bi sveobuhvatno i potpuno zaštitio jedan od bisera na području naše Opštine, mi moramo da trošimo vrijeme da pobijamo neistine koje nemaju dokaze i služe za promociju ličnosti i uopšte narušavanju imidž Opštine.

Opština Danilovgrad već pet godina krši obaveze proistekle nakon proglašenja zaštićenog područja, a sad traže i promjene granica

Tijana LEKIĆ

Iako je prošlo pet godina od proglašenja Parka prirode (PP) Rijeka Zeta, Opština Danilovgrad nije preuzela zakonske obaveze i uspostavila djelotvoran sistem zaštite ovog područja. Ni novo rukovodstvo Danilovgrada, na čelu sa Pokretom Evropa Sad (PES), koje je krajem 2022. došlo na vlast, nije preduzelo ništa na tom polju. Štaviše, oni su ranije ove godine od Agencije za zaštitu životne sredine (EPA, u daljem tekstu Agencija) tražili izmjene granica zaštičenog područja.

Agencija, koja je 2019. odredila opseg zaštićene teritorije u Studiji zaštite PP Rijeka Zeta, odbila je zahtjev za reviziju granica, potvrdili su za Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) iz tog organa.

Kako objašnjavaju, izmjene granica bi bile protivzakonite. ,,Zakonski propisi predviđaju da se pristupi reviziji zaštićenog područija samo ako je došlo do izmjena u stanju životne sredine. Ovom organu nije poznato da je do toga došlo”, kazali su iz Agencije za CIN-CG.

Iz Opštine Danilovgrad nijesu odgovarali na pitnja CIN-CG-a zašto su predlagali izmjene granica zaštićenog područja.

,,Sve ukazuje na to da se radi o lobiranju ljudi iz opštine u korist investitora koji su zainteresovani za izgradnju objekata na zaštićenom zemljištu“, objašnjava za CIN-CG ekolog i biolog Vuk Iković, odbornik pokreta Preokret u Skupštini Opštine Danilovgrad.

Na sjednicama Skupštine Opštine Danilovgrad mogli su se čuti i predlozi za ukidanje PP Rijeka Zeta, koji su dolazili od predsjednika opštine Aleksandra Grgurovića, ali i drugih odbornika.

Prošle godine pokrenuta je i peticija za ukidanje PP Rijeka Zeta, ali ipak je nije potpisao dovoljan broj ljudi. Iković je uvjeren da iza inicijative stoji interesna skupina iz rukovodstva opštine. ,,Postupanje pojedinaca iz opštinske vlasti predstavlja zloupotrebu moći, jer bi promjene granica služile isključivo interesima pojedinaca”, kazao je Iković.

PP Rijeka Zeta proglašen je parkom prirode zbog svojih ambijetalnih i bioloških karakteristika. Ima bogat biodiverzitet, a mnoge vrste su zaštićene.

Opština Danilovgrad ignoriše obavezu zaštite

Nakon što je Skupština Crne Gore krajem 2019. donijela odluku o proglašenju PP Rijeka Zeta, Opština Danilovgrad bila je u obavezi da u roku od šest mjeseci osnuje Privredno društvo za upravljanje parkom, a tri mjeseca nakog toga da donese i Plan upravljanja. Međutim, ništa od toga se još nije desilo.

Time Opština Danilovgrad već gotovo pet godina krši Zakon o zaštiti prirode, a prostor je pod prijetnjom od različitih vrsta devastacije: urbanizacije, zagađenih industrijskih voda, smeća. ,,Jedini izlaz iz situacije je da Opština Danilovgrad shvati da se nalazi u jednom od najvažnijih prostora biodiverziteta u cijeloj državi i da konačno počne da primjenjuje zakonske obaveze zaštite”, kažu iz Agencije.  

Iz ove opštine pak tvrde da plan upravljanja nije još donesen zbog kompleksnosti procedure. ,,Prije donošenja plana, potrebno je uspostaviti privredno društvo koje će upravljati parkom. Radimo na stvaranju neophodnih uslova za to, nakon čega će se pristupiti izradi Plana”, kazali su iz PR službe Opštine Danilovgrad za CIN-CG.  

Iković objašnjava da je tim naučnika još prije dvije godine dostavio Predlog plana upravljanja Opštini Danilovgrad. ,,Međunarodna organizacija The nature conservacy (TNC), finansirala je više istraživačkih projekata u vezi sa rijekom Zetom, kao i izradu Predloga plana upravljanja parka prirode. Ovaj dokument skuplja prašinu u kancelariji gradonačelnika”, kaže Iković, koji je kao biolog bio dio tima koji je radio na predlogu plana.

,,PP Rijeka Zeta proglašeno je za zaštićeno područje isključivo kako bi se podigao kvalitet života u Opštini Danilovgrad, da bi se zaštitila međunarodno značajna staniša i da bi od te zaštite profitirala cijela opština”, kažu iz Agencije. Kako ističu, ne postoji opravdanje što ni nakon pet godina nema upravljačke strukture.

Iz Agencije ističu pozitivan primjer Opštine Podgorica, koja je, u manjem obimu, takođe nadležna za upravljanje PP Rijeka Zeta. ,,Oni su uspjeli da  uspostave određenu upravljačku strukturu i sistem zaštite”, objašnjavaju iz Agencije.

Od 80 zaštićenih područja Crne Gore, samo su 22 zaštićena po svim zakonskim procedurama zaštite, navodi se u ,,Analizi nedostataka postojeće politike i prakse koja se odnosi na upravljanje zaštićenim područjim”, koju su prošle godine sproveli Parkovi Dinarida i TNC. Samo 53 zaštićena područja imaju upravljačko tjelo, a svega osam ima validni plan upravljanja, navodi se u Analizi.

Kontradiktorni planovi plodno tle za malverzavcije

Opština Danilovgrad nije uksladila Odluku o proglašenju PP Rijeka Zeta sa prostorno-urbanističkim planom (PUP) opštine. Posljedica toga je da se ne zna koje su tačno granice parka, pa se ne zna ni koju su objekti dozvoljeni za gradnju i gdje. 

Posebno je komplikovano to što nijesu jasno određene druga i treća zona zaštite, jer u drugoj zoni nije dozvoljena gradnja stambenih i poslovnih objekata, dok u trećoj jeste.

Ipak iz Opštine Danilovgrad tvrde da nijesu nadležni za problem dokumenata koja su sami proglasili. ,,Agencija za zaštitu životne sredine je nadležna za tehničku i stručnu korekciju grešaka u preklapanju zona”, kažu za CIN-CG.

Iz Agencije za zaštitu životne sredine pak kažu da su granice zaštićenog područja jasno zacrtane 2019. i da se kao takve moraju poštovati. Tada je hiljade parcela stavljeno pod zaštitu. ,,Opštini Danilovgrad je 2019. godine od strane Uprave za katastar i državnu imovinu dostavljen spisak parcela koje se nalaze u okviru zaštićenog područja”, navode iz Agencije.

,,Neophodno je da se PUP uskladi sa Odlukom PP Rijeka Zeta, kao što je to urađeno u Podgorici”, ističe Iković. U Podgoričkom dijelu parka postojao je sličan problem, objašnjava on. ,,Podgorički dio PP Rijeka Zeta takodje nije bio usaglašen sa PUP-om Glavnog grada. Zato je donesena odluka koja stavlja van snage dio PUP-a koji se odnosi na zaštićene zone”, navodi Iković.

Posljedice mogu biti ozbiljne

Dok Opština Danilovgrad izbjegava uspostavljanje režima zaštite, u PP Rijeka Zeta cvijetaju zagađenje, nelegalna gradnja, odlaganje otpada, krivolov, objašnjava Iković.

,,Bespravna urbanizacija prijeti održivosti ekosistema PP Rijeka Zeta, jer dovodi do uništavanja staništa životinjskih i biljnih vrsta”, kaže Iković.

Naročito je problem neplanska, raspršena gradnja. ,,U tom slučaju se za svaki objekat iznova dovodi put, vodovodna mreža, elektro i kanalizaciona mreža, što je negativni pritisak za staništa i poljoprivredu”, ističe Iković.

,,S obzirom na to da granice parka nijesu još markirane na terenu, niti se nalaze u katastarskom operatu, ne postoji spisak bespravno izgrađenih objekata po zonama unutar parka prirode”, kažu za CIN-CG iz Sekretarijata za urbanizam Opšitine Danilovgrad. Kazali su da ne posjeduju ni spisak vlasnika parcela u zaštićenim zonama parka.

Iz Osnovnog suda u Danilovgradu potvrdili su za CIN-CG da od 2020. godine do danas “nije bilo formiranih predmeta koji se tiču protivpravne gradnje, ilegalnog odlaganja građevinskog otpada, ni zagađenja životne sredine otpadom u PP Rijeka Zeta”.

Zbog nedostatka plana upravljanja ne zna se ni koji su tačno objekti dozvoljeni za gradnju. Tako je na primjer, prema Odluci o proglašenju, u drugoj zoni zaštite dozvoljena izgradnja turističke infrastrukture “koja je u funkciji očuvanja prirode”. Ipak iz Opštine Danilovgrad objašnjavaju da će tek plan upravljanja tačno definisati šta će se sve potpadati pod takvu infrastrukturu. Do tada je ova klauzula ostavljena na slobodno tumačenje vlasnicima parcela.

Plan upravljanja zakonski treba da sadrži detaljnu strategiju zaštite - dugoročne ciljeve zaštite i održivog razvoja, mjere zaštite, očuvanja, upravljanja, unaprjeđivanja i korišćenja zaštićenih područja… Bez ovog dokumenta nemoguće je organizovano pristupiti zaštiti.

Ne koristi se potencijal za biopoljoprivredu

Studija zaštite PP Rijeka Zeta predviđa da veliki dio površine bude zaštićen kao biopoljoprivredno zemljište, koje će doprinjeti organskom uzgoju, ali i turizmu. Ipak, ovo zemljište se trenutno pretvara u građevinsko, upozoravaju iz Agencije.

Gotovo polovina površine PP predstavlja plodno poljoprivredno zemljište, navodi se u Socio-ekonomskoj studiji PP Rijeka Zeta koju je 2021. izradila Agencija. Od ostalih površina, najznačajnije su šume koje zauzimaju 32 odsto površine, dok naselja zauzumaju svega oko 14 odsto. Posljednjih godina obim poljoprivredne proizvodnje opada, a širi se gradnja, navodi se u Studiji.

Projekat PP Rijeka Zeta usaglašen je sa evropskom Zelenom agendom za Zapadni Balkan, koja predviđa tranziciju sa tradicionalnog modela na održivu ekonomiju.  Potpisivanjem Deklaracije o Zelenoj agenda, 2020. zemlje Zapadnog Balkana su se obavezale da će sprovoditi mjere u oblasti sprečavanja klimatskih promjena i zagađenja, razvoja energije, saobraćaja i cirkularne ekonomije, kao i razvoja biodiverziteta, održive poljoprivrede i proizvodnje hrane.

Ni iz Opštine Danilovgrad, ni iz Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede (MPŠV) nijesu odgovorili na pitanje CIN-CG-a da li planiraju subvencije za razvoj poljoprivrede u PP Rijeka Zeta.

Iković objašnjava da je poljoprivrednim domaćinstvima neophodna podrška nadležnih organa. ,,Privatnici koji imaju vrijedno zemljište u zaštićenoj zoni uglavnom nijesu stimulisani da se bavi poljoprivredom. To bi zahtijevalo velike investicije, a od poljoprivrede može da se zaradi uglavnom tek nakon tri do pet godina. Zato građani radije prodaju zemlju”, kaže Iković.

U Danilovgradu raste broj seoskih domaćinstava koja su orijentisana na seoski turizam, i sve veći je broj zainteresovanih za kampove i sportove na vodi, kaže Iković. ,,Ove aktivnosti su razvojna šansa Danilovgrada. Na nama je da iskoristimo resurse i povećamo vrijednost naše ravnice i rijeke Zete” kaže Iković.

Još neriješen problem otpadnih voda

Jedan od najznačajnijih problema u području PP Rijeka Zeta godinama predstavljaju otpadne vode, posebno iz industrijsko-proizvodnih pogona.

Da bi poslovala u jednom parku prirode proizvođači moraju imati neophodne ekološke saglasnosti.

Farma svinja u Spužu još nema saglasnost na elaborate o procjeni uticaja na životnu sredinu, dok je klanica “Primato P” dobila rješenje da izrada ovog elaborata nije potrebna, potvrdili su za CIN-CG iz Opštine Danilovgrad.

Prema tvrdnjama ekologa i stručnjaka “Primato P” je jedan od najvećih zagađivača rijeke Zete.

,,Izlivanje otpadnih voda iz proizvodnih pogona negativno utiče na kvalitet vode i ne ugrožava samo biodiverzitet, već i stanovništvo. Industrijske vode sadrže različite hemijske zagađivače. Obaveza ugradnja filtera za prečišćavanje otpadnih voda je jedan od mehanizama zaštite”, objašnjava Iković.

Smjernice za sprovođenje Zelene agende za Zapadni Balkan izlivanje otpadnih voda smatraju jednim od najvećih problema. Ulaganje u upravljanje otpadom i đubrivom i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda za ponovnu korist u poljoprivredi jedna je od važnih preporuka.

Socio-ekonomska analiza PP Rijeka Zeta, koju je uradila Agencija, prepoznaje kao glavne vrijednosti ovog područja prisustvo endemiske mekousne pastrmke, kao i drugih endemskih, rijetkih i ugroženih zaštićenih vrsta. Park posjeduje veliku raznolikost staništa, među kojima je Natura 2000, ali i druga važna staništa za određene vrste koja su zaštićene zakonima Evropske unije.

Park pred Ustavnim sudom

U martu ove godine advokat iz Podgorice podnio je žalbu Ustavnom sudu Crne Gore za preispitivanje ustavnosti proglašenja PP Rijeka Zeta, potvrdili su za CIN-CG iz tog suda, ali nijesu htjeli da daju više informacija, jer kako navode, predmet tek treba da se rješava.

Iz Agencije za zaštitu životne sredine (EPA) tvrde da su u toku proglašenja PP Rijeka Zeta ispoštovane sve zakonske procedure u vezi sa informisanjem građana, te da nije bilo velikog broja primjedbi. ,,Nakon javne rasprave, Agencija je dobila svega desetak primjedbi i nijedna nije bila od suštinskog značaja. Uglavnom su građani dostavljali primjedbe o odlagalištima otpada i slično, to jest o faktorima koji ne utiču na proglašenje PP Rijeka Zeta i na granice zaštićenog područja”, naveli su iz Agencije.

,,Kada je prije pet godina Skupština Crne Gore usvojila Odluku o proglašenju PP Rijeka Zeta, bili su svi svjesni da to podrazumijeva i novi model upravljanja, ne samo životnom sredinom nego i ekonomijom. Već tada se znalo da će proglašenje ovog parka otvoriti novi model korišćenja zemljišta u parku prirode”, kaže Vuk Iković.

Štampanja sumnjivih svjedočanstava bilo je i ranije, ali je tokom krize zbog koronavirusa, kada je došlo do još veće potrebe za kadrom, problem postao još izraženiji

Andrea Perišić

Samo u Opštoj bolnici u Pljevljima, kao srednji medicinski kadar, radi 10 osoba sa završenom Srednjom školom “Dositej Obradović” u Novom Sadu i pet osoba sa Srednjom školom Tutin. To se vidi iz dokumentacije koju je Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) dobio po Zakonu o slobodnom pristupu informacijama (SPI) od te zdravstvene ustanove.

Srednja škola Tutin je zatvorena u julu 2019, samo tri godine nakon osnivanja, jer je utvrđeno da je nezakonito organizovala ispite za dokvalifikaciju i prekvalifikaciju. Prestanak rada naložilo je srpsko Ministarstvo prosvjete nakon inspekcijskog nadzora. Dokazano je i da su pojedini pismeni zadaci vanrednih učenika ocijenjeni, a da nijesu ni pregledani. Škola se, inače, nalazila u malom potkrovlju jedne kuće u Tutinu, na čijem su se prvom spratu vršili tehnički pregledi automobila. Neke od diploma ove škole koje imaju zaposleni u Opštoj bolnici u Pljevljima izdate su samo nekoliko mjeseci prije njenog zatvaranja. Niko, međutim, diplome zaposlenih u Pljevljima nije provjeravao nakon što su srpske prosvjetne vlasti utvrdile nezakonitosti.

Srednja škola “Dositej Obradović” u Novom Sadu pominje se u spisima u velikoj istrazi Tužilaštva Bosne i Hercegovine (BiH) i Državne agencije za istrage i zaštitu (SIPA) 2023. godine zbog nezakonitog izdavanja i prodaje diploma. Jedan od državljana BiH, koji je uhapšen u akciji ovih bosansko-hercegovačkih institucija, radio je kao posrednik za Srednju školu “Dositej Obradović” u periodu od 2014. do 2023, kada je, sa zaposlenima u toj školi, pronalazio kandidate na području BiH koji bi kupili diplome koje izdaje ta srpska školska ustanova.

Koliko je zaposlenih koji pripadaju medicinskom kadru sa srednjom ili višom stručnom spremom koji u crnogorskom zdravstvu rade sa ovim ili sličnim diplomama sa problematičnih obrazovnih institucija, ne zna se pouzdano. CIN-CG se obratio brojnim javnim zdravstvenim ustanovama širom Crne Gore i od njih tražio da dostave obrazovne isprave medicinskog kadra sa srednjom stručnom spremom. Poslije više mjeseci čekanja, do objavljivanja ovog teksta, dokumentaciju su, osim Opšte bolnice u Pljevljima, dostavili jedino još Kliničko-bolnički centar Kotor i Specijalna bolnica za ortopediju, neurohirurgiju i neurologiju “Vaso Ćuković” u Risnu.

Na osnovu te dokumentacije, CIN-CG je mogao da potvrdi da i u ovim ustanovama rade osobe koje imaju diplome zatvorene Srednje škole Tutin - jedna medicinska sestra u Kliničko-bolničkom centru Kotor i jedan medicinski tehničar u bolnici “Vaso Ćuković”.

Sve ove diplome izdate su u periodu od 2016. do 2022. godine i priznate su bez problema u Nacionalnom informacionom centru Crne Gore (ENIC centru) koji je zadužen za priznavanje diploma iz inostranstva.

U Crnoj Gori, kako je CIN-CG ranije objavio, ima oko 25 hiljada lažnih diploma iz raznih oblasti. Mnoge od tih diploma pripadaju zaposlenima u zdravstvenom sektoru, uglavnom medicinskom kadru sa srednjom ili višom stručnom spremom - medicinskim tehničarima i sestrama.

“Problem lažnih diploma ukazuje da država ne kontroliše kvalitet pružanja zdravstvenih usluga građanima Crne Gore. Dakle, zdravlje građana nije prioritet. Država je prećutno dozvolila produkciju lažnih diploma da bi popunila nedostajuća radna mjesta u zdravstvenom sistemu i to prezentovala kao uspjeh”, kaže za CIN-CG predsjednica Ljekarske komore Crne Gore (LJKCG) Žanka Cerović.

Cerović smatra da je to pokazatelj društvenog trenda favorizovanja političke pripadnosti u odnosu na znanje i obrazovanje.

“Duži vremenski period politička pripadnost je karta za zaposlenje, a obrazovanje i znanje su u drugom planu, pa je diploma postala samo ‘formalni papir’ koji je neophodno priložiti prilikom zapošljavanja”, navodi ona.

“I u drugim zanimanjima ima lažnih diploma, ali je posebno opasno kada ih ima u zdravstvu, koje podrazumijeva rad sa ljudima, liječenja, operacije, terapije, praćenje pacijenata... Posao zdravstvenih radnika je, prije svega, jedan human, ali i odgovoran i zahtjevan posao, pa bi ga morali obavljati visoko edukovani ljudi, koji su prošli kroz godine učenja, usavršavanja, specijalizacija”, ističe za CIN-CG psihološkinja Stela Burzanović i kaže da sve to može povećati nepovjerenje građana u zdravstveni sistem. Zbog neznanja, tvrdi ona, može doći i do ozbiljnih grešaka.

I iz Nacionalnog udruženja medicinskih sestara i babica Crne Gore (NUMSBCG) za CIN-CG upozoravaju da prisustvo lažnih diploma kod zdravstvenih i ginekološko-akušerskih tehničara koji pružaju usluge zdravstvene njege i babinjstva dovodi u pitanje sigurnost pacijenata i obezbjeđivanje jednake zdravstvene zaštite u cijeloj zemlji.

Do buma lažnih diploma došlo tokom pandemije koronavirusa

“Prvo su dvije higijeničarke, jedna iz laboratorije, a druga sa hirurškog odjeljenja, naprasno počele da rade i kao medicinske sestre. Završile bi svoju standardnu smjenu, a potom bismo ih vidjeli u bijelim mantilima”, kaže za Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) zdravstveni radnik u jednoj zdravstvenoj ustanovi na sjeveru Crne Gore, koji je želio da ostane anoniman.

Problem lažnih diploma u bolnici gdje radi, navodi on, postao je vidljiv malo prije pandemije koronavirusa. On smatra da je zbog nedostatka kadra, virus doveo i do pandemije lažnih diploma.

“Pošto se radi o manjem gradu gdje se svi poznajemo, nije bilo teško shvatiti da se dešava nešto sumnjivo. Brzo se pročulo gdje se mogu nabaviti diplome”.

Prvo se, ističe CIN-CG-ov sagovornik, pominjao Tutin, gdje se za određenu sumu lako mogla dobiti diploma potrebna za posao medicinske sestre.

“Sada su, recimo, ‘aktuelne’ neke visoke škole u Beogradu gdje se predavanja organizuju vikendom i gdje se odlazi na ‘usavršavanje’”.

CIN-CG je za potrebe ovog istraživanja sproveo onlajn upitnik, upućen medicinskom osoblju u privatnom i javnom sektoru zdravstvenog sistema Crne Gore. Anketirano je oko 200 zaposlenih u zdravstvu.

Rezultati su pokazali da skoro 50 odsto ispitanika sumnja da neko od njegovih kolega i koleginica ima lažnu diplomu - najčešće medicinsko osoblje koje radi sa srednjom stručnom spremom, a rjeđe ljekari.

Zanimljivo je, međutim, da se u najvećem broju slučajeva (čak 96 odsto) zaposleni u zdravstvenom sektoru ipak nijesu odlučili da sumnjive slučajeve prijave. U odgovorima mahom objašnjavaju da je razlog za to što ne vjeruju institucijama, kao i što smatraju da je potreban sistemski odgovor na ovaj problem i da treba da ga pokrenu uprave zdravstvenih institucija.

“Medicinske sestre sa lažnim diplomama, recimo, prvo budu raspoređene po ambulantama, jer tu nemaju kontakt u produženom trajanju sa pacijentom i stalno su pod ljekarskim nadzorom, pa je mogućnost da naprave kardinalnu grešku manja”, navodi jedan ispitanik koji radi kao ljekar.

Nakon par mjeseci, objašnjava on, kada “pokupe iskustvo”, ove sestre počinju da rade na odjeljenjima po smjenama i tu nastaju ozbiljni problemi o kojima se ćuti.

“Jako je teško i neprijatno kada moramo da motrimo na svaki njihov potez i popravljamo greške koje naprave, počevši od neadekvatnog spremanja terapije, davanja pogrešne terapije, neispravne upotrebe medicinske terminologije, pa sve do nevaspitanja prema pacijentima ili drugim zaposlenim”, objašnjava ovaj doktor.

Jedna medicinska sestra ističe da je u ustanovi gdje radi bilo i slučajeva da su njene koleginice sa sumnjivim diplomama pripremale terapije na nesterilan način.

“Toliko o znanju o, recimo, opasnostima od sepse”, navodi ova ispitanica.

Još jedan zdravstveni radnik navodi da se dešavalo da medicinski tehničari za koje je upitno kako su stekli diplome pred pacijentima intravenske rastvore zovu “infunzija”, a prelom kostiju, umjesto fraktura - faktura.

Zdravstveni radnik sa sjevera koga smo pomenuli ranije tvrdi da su u stacionaru bolnice gdje je zaposlen, a gdje su tokom pandemije bili smješteni oboljeli od virusa kovid-19, radile upravo medicinske sestre sa spornim diplomama.

“Zamislite šta se može desiti kada neko sa kupljenom diplomom, bez dana prakse, dobije zadatak da pruži kiseoničnu potporu pacijentima”.

Cerović ističe da medicinske sestre i tehničari, između ostalog, moraju da znaju da adekvatno daju terapiju koju je prepisao ljekar, koje terapije ne smiju da pružaju istovremeno, kao i koje neželjene efekte u određenim slučajevima može imati pacijent usljed određenih terapijskih djelovanja. Moraju da poznaju medicinske procedure, kao i da prepoznaju određene simptome kod pacijenata i, ukoliko je neophodno, da ih odmah prijave ljekaru.

“Oslanjanjući se na kadar sa lažnim diplomama naš zdravstveni sistem značajno gubi u kvalitetu pružanja usluga”, navodi predsjednica Ljekarske komore Crne Gore.

CIN-CG je u toku ovog istraživanja došao i do diploma tri zaposlene osobe u Opštoj bolnici u Pljevljima koje su se u junu 2020, četiri mjeseca od početka pandemije, u Srednjoškolskom centru Foča u entitetu Bosne i Hercegovine - Republici Srpskoj, prekvalifikovale i tako dobile zvanje medicinskog tehničara. Prekvalifikacijom se, kako CIN-CG saznaje od dobro upućenih izvora, brzo i lako dolazilo do diploma potrebnih za zvanje medicinske sestre ili tehničara.

Cerović smatra da ne treba dozvoliti nikakve forme “prekvalifikovanja” ili sticanja diplome nakon tri odlaska u odgovarajuću zdravstvenu ustanovu.

“Adekvatno znanje i obrazovanje iz oblasti medcinske struke ne može steći ‘vanredno’. Treba razmatrati samo diplome stečene u respektabilnim zdravstevnim ustanovama što mnoge države i praktikuju i ukinuti mogućnost vanrednog školovanja za mnoge profesije, a naročito medicinske, kao i prekinuti sa praksom, tj. mogućnostima prekvalifikacije bez adekvatne redovne edukacije”, navodi ona.

Niko iz Ministarstva zdravlja nije član radne grupe koja treba da ispituje diplome

Nedavno je održana prva sjednica međuresorske radne grupe koju je u maju 2024. osnovalo Ministarstvo prosvjete, nauke i inovacija (MPNI), a čija je svrha da predloži način provjere obrazovnih isprava stečenim na privatnim i javnim obrazovnim ustanovama u inostranstvu. Dogovoreno je da se donese odluka o obustavljanju priznavanja obrazovnih isprava stečenih na onim ustanovama koje su pod istragom nadležnih organa u državama gdje su osnovane - Srbiji, BiH i Kosovu, odakle uglavnom i dolazi najveći broj problematičnih diploma.

“Obrazovne ustanove za koje je poznato da izdaju sumnjive diplome, kao i one protiv kojih se vode razne krivične istrage, treba hitno dodatno provjeravati u procesu provjere diploma”, kaže za CIN-CG jedan od članova ove grupe i koordinator Alternative Crne Gore, organizacije koja godinama bori protiv lažnih diploma, Zarija Pavićević.

On će tražiti da se, ukoliko se pronađe nekoliko lažnih diploma sa iste adrese, sve diplome koje je ta obrazovna ustanova izdala, a koje su u Crnoj Gori priznate, proglase nevalidnim u čitavoj državi, a njihovi vlasnici procesuirani po automatizmu.

Sporno je, ipak, što niko iz Ministarstva zdravlja nije član radne grupe MPNI-a.

To je CIN-CG-u potvrđeno iz Ministarstva zdravlja, koje trenutno sprovodi postupak provjere diploma i uvjerenja svih zaposlenih u tom Vladinom resoru.

Do sada su, tvrde, prekontrolisali 60 diploma u Ministarstvu i sve su, kažu, vjerodostojne. Uglavnom se radi o diplomama stečenim na obrazovnim institucijama u Crnoj Gori.

“U toku je i provjera obrazovnih isprava svih zaposlenih u javnim zdravstvenim ustanovama, a u slučaju da nadležni organi utvrde da diplome nijesu vjerodostojne, oni će biti sankcionisani”, kažu još iz Ministarstva zdravlja.

Iz NUMSBCG-a ističu da do sada nijesu imali zvaničnih informacija i prijava slučajeva lažnih diploma među srednjim medicinskim kadrom.

“Radi se o sistemskom problemu u državi i to ne samo u zdravstvenoj zaštiti, već i u drugim profesijama u Crnoj Gori. Kvalitetno obrazovanje medicinskih sestara, babica, zdravstvenih i ginekološko-akušerskih tehničara je od suštinskog značaja za osiguranje kvaliteta, bezbjednosti pacijenta i usluge zasnovane na znanju i vještinama”, navode iz ovog udruženja.

Objašnjavaju da priznavanje i kontrole diploma u regionu i Evropi obično rade Komore medicinskih sestara, babica, zdravstvenih i ginekološko-akušerskih tehničara.

Međutim, takva ustanova, čiji je zadatak da, između ostalog, izdaje i oduzima licence za rad, vodi registar izdatih licenci i donosi etički kodeks medicinskih sestara, babica i tehničara i stara se o njegovoj primjeni, još ne postoji u našoj zemlji.

Programom pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji i usklađivanjem sa Direktivom o priznavanju stručnih kvalifikacija iz 2013. godine predviđeno je otvaranje Komore za medicinske sestre, babice, zdravstvene i akušerske tehničare Crne Gore. To je definisano i Zakonom o zdravstvenoj zaštiti, kao i Zakonom o zdravstvenoj njezi pacijenata iz 2010, u kom se čak navodi da će se osnivanje ove komore izvršiti u roku od šest mjeseci od stupanja na snagu tog zakona.

I u Strategiji razvoja zdravstva za period od 2023. do 2027. godine kao jedan od ciljeva navodi se otvaranje ovakve komore.

“Formiranjem Komore medicinskih sestara mnoga pitanja u vezi sa lažnim diplomama u ovoj oblasti mogu se adekvatno riješiti. Izdavanjem licenci Komora medicinskih sestara bi mogla da da značajan doprinos u provjeri diploma za rad srednje i višeg medicinskog kadra. To upravo radi Ljekarska komora Crne Gore koja ozbiljno kontroliše dokumentaciju za svaku izdatu licencu, tj. dozvolu za rad za sve ljekara u Crnoj Gori”, ističe Cerović.

Veliki doprinos, prema njenom mišljenju, mora da da i zdravstvena inspekcija koja bi svoj posao morala mnogo ozbiljnije i sa više znanja da obavlja.

“To danas nije slučaj. Institucije sistema moraju da znanje i obrazovanje stave ispred političke pripadnosti, da uspostave stroge kriterijume u dijelu provjere diploma stečenih van Crne Gore, kao i da se probni rad osoba sa ovim diplomama ozbiljnije kontroliše”, napominje ona.

Više od pet godina nema presuda medicinskom kadru zbog falsifikovanja diploma

CIN-CG je već pisao o mehanizmima koje državne institucije imaju da preispituju sumnjive diplome, kao i kakva je do sada bila praksa sudova kada je riječ o ovom krivičnom djelu uopšte. Ukratko - trgovina lažnim diplomama simbolično je sankcionisana.

Zanimljivo je, međutim, da je ovo istraživanje pokazalo da u crnogorskim sudovima u periodu od 2018. do aprila 2024. uopšte nije bilo presuda koje su se odnosile na falsifikovanje obrazovnih isprava medicinskog kadra, iako je u tom periodu bilo krivičnih prijava protiv medicinskih radnika. To je CIN-CG-u potvrđeno iz svih osnovnih sudova u zemlji koji su nadležni za ove slučajeve.

Jedinu presudu koja se donekle tiče problema lažiranja diploma u zdravstvenoj struci donio je Osnovni sud u Podgorici u decembru 2018. ženi koja je te godine Ministarstvu prosvjete predala na priznavanje lažnu diplomu Farmaceutskog fakulteta u Beogradu. U presudi u koju je CIN-CG imao uvid, ne piše u koje je svrhe ona tražila priznavanje te diplome. Dobila je uslovnu kaznu u trajanju od dvije godine.

Podaci MPNI pokazuju da su od početka 2024. podnijete samo dvije krivične prijave zbog sumnje u falsifikovanje obrazovne isprave potrebne za posao medicinara. Radi se o dvije krivične prijave koje je menadžment Opšte bolnice u Bijelom Polju u martu 2024. podnio protiv dvije medicinske sestre koje su bile zaposlene u toj zdravstvenoj ustanovi. U internom postupku provjere obrazovnih isprava svih zaposlenih uprava je posumnjala u validnost diploma ove dvije žene, a koje je, navodno, izdala Prva srednja stručna škola Nikšić.

CIN-CG se obratio upravama svih obrazovnih ustanova u Crnoj Gori na kojima se školuje zdravstveni kadar i pitao ih da li su informisani da je bilo lažiranja diploma sa nekog od smjerova koji postoje u tim školama ili fakultetima i da li su prijavili te slučajeve.

Osim iz Prve srednje stručne škole Nikšić, koja nam je potvrdila da diplome lažnih medicinskih sestara u bolnici u Bijelom Polju nijesu bile validne i da je protiv njih bjelopoljsko ODT podnijelo optužne predloge, iz većine obrazovnih ustanova rečeno nam je da nije bilo prijava.

Iz Alternative Crne Gore su 2022. Osnovnom državnom tužilaštvu (ODT) u Pljevljima podnijeli krivičnu prijavu protiv više od 50 medicinskih radnika koji rade u različitim zdravstvenim ustanovama u tom gradu - Opštoj bolnici, Domu zdravlja i Domu starih... Iz pljevaljskog ODT-a su CIN-CG-u kazali samo da je predmet još u fazi izviđaja. Na druga pitanja u vezi sa ovim slučajevima nijesu odgovorili.

“Već dvije godine se ništa ne dešava, a sve smo im dali na gotovo. Prema našim saznanjima, do sada su tužioci samo razgovarali onima koje smo prijavili i od njih su uzete izjave”, navodi Pavićević.

On ističe da će u narednom periodu nastaviti sa podnošenjem krivičnih prijava protiv desetina zaposlenih u zdravstvu.

“Trenutno analiziramo diplome zaposlenih u bolnicama u Nikšiću, Beranama, Baru i Budvi koje smo dobili od insajdera”.

Krajem 2023. godine u javnosti je odjeknula vijest da je tadašnja pomoćnica direktora Instituta za javno zdravlje Crne Gore (IJZCG) Miljana Pavličić više od 10 godina radila i napredovala u službi sa lažnom diplomom Hemijskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Ovaj slučaj o kome su pisale “Vijesti” ukazao je na probleme u saradnji državnih institucija, budući da niko u ustanovi gdje je Pavličić radila, kao ni u nadležnim ministarstvima, navodno nije znao da je nju, još početkom 2014, Osnovni sud u Podgorici uslovno kaznio zbog krivičnog djela falsifikovanja isprave.

Pored toga što je falsifikovala diplomu, Pavličić je falsifikovala i rješenje o nostrifikaciji lažne diplome, a za to krivično djelo, takođe krajem 2023, prijavilo je MPNI.

Tadašnji direktor IJZCG-a Igor Galić je zbog svega ovoga podnio ostavku, a diplome zaposlenih IJZCG-a trenutno ispituje MPNI.

Krivični proces protiv Pavličić još je u toku.

Lažne diplome globalni problem

Brojni slučajevi lažiranja diploma medicinskih sestara i tehničara zabilježeni su i širom svijeta.

Jedan od zapaženijih dogodio se 2023. u Sjedinjenim Američkim Državama (SAD), kada je razotkrivena komplikovana i koordinirana šema za prodaju na hiljade lažnih diploma i akreditacija za medicinske sestre. Akcija je obuhvatila pet država: Floridu, Njujork, Nju Džersi, Teksas i Delaver i za rezultat je imala više od dvije desetine krivičnih optužbi za prevaru i zavjeru protiv čak 25 osoba. Falsifikovane diplome akreditovanih škola prodavale su se “budućim medicinskim sestrama”, kako bi im se pomoglo da zaobiđu kvalifikacione uslove neophodne za polaganje ispita za nacionalni ispit za medicinske sestre.

I u Indiji je 2018. otkrivena velika mreža koja je prodavala lažne diplome za medicinske sestre i druge zdravstvene radnike. U Keniji i Pakistanu su takođe zabilježeni slučajevi medicinskih sestara i drugih zdravstvenih radnika koji su koristili lažne diplome za zapošljavanje.

Ovi incidenti, međutim, doveli su do poboljšanja regulacije, nadzora obrazovnih institucija, kao i do licenciranja zdravstvenih radnika.

• Ako nepotizam možemo pripisati balkanskom duhu, onda je Srbija nesumnjivo najdrastičniji primjer – Aleksandar Vučić je zvanično predsjednik, dok je vladar u sjenci njegov mlađi brat Andrej Vučić.
• I pravosuđe je istinsko gnijezdo nepotizma, a to pokazuju primjeri u Makedoniji i u Crnoj Gori.
• Nažalost, i mnogo kvalitetnih kadrova, koji su porodično povezani, žrtve su beskrajnog nepovjerenja koje se stvara davanjem prednosti "svojima" u odnosu na obične građane.

Nedavno su u Makedoniji štrajkovali privatni specijalizanti na državnoj klinici. U Makedoniji, status privatnog specijalizanta označava nezaposlenog ljekara koji za svoju edukaciju plaća 12 hiljada evra u toku šest godina, a uzima platu od 26 hiljada denara. Njegove radne obaveze su identične kao one koje ima državni specijalizant, s tim što državni specijalizant uzima platu od 44 hiljada denara i novac iz plaćenih dežurstava, osiguran je zdravstveno i penziono, a država pokriva i iznos specijalizacije ka dekanatu Medicinskog fakulteta, izjavila je za "Sloboden pečat" predsjednica Udruženja privatnih specijalizanata, dr Aleksandra Georgieva.

To što mlada ljekarka nije rekla, a svi znaju, jeste da među privatnim specijalizantima rijetko možete da nađete sinove i kćerke istaknutih ljekarskih dinastija iz države. Oni dobijaju mjesta kao državni specijalizanti, zato što to njima osigurava daleko povoljniji status dok izučavaju svoju odabranu specijalnost.

U zdravstvu vlada sistem dinastija

To je samo mali segment onoga što se dešava na polju nepotizma u Makedoniji i u drugim zemljama zapadnog Balkana. Iako smo u našoj prethodnoj storiji opservirali stanja u Makedoniji, Albaniji i u Bosni i Hercegovini, u okvirima storije "Balkan i nepotizam: Nemamo kraljeve, ali imamo dinastije", slično je i u Srbiji i u Crnoj Gori. Agencija za sprječavanje korupcije u Srbiji konstatuje kršenje Zakona o sprječavanju korupcije od strane službenih lica, a vezano za nepotizam, u prosjeku deset puta godišnje. Najčešća pojava je zapošljavanje rodbine, povećanje njihovih plata, ali i isplata narodnog novca udruženjima ili firmama u kojima su zastupnici oni lično ili članovi njihovih porodica. Nakon donošenja odluke, Agencija uobičajeno daje prijedlog za razrješenje dotičnih funkcionera.

U zadnjem javno dostupnom Godišnjem izvještaju te Agencije za 2022. godinu, navedeno je da od 309 donijetih rješenja zbog kršenja Zakona za sprječavanje korupcije, najveći broj rješenja (162) su u vezi izrečenih mjera javnim službenicima zbog akumulacije javnih funkcija, dok su druge po veličini (55) mjere nametnute javnim službenicima u situacijama koje predstavljaju konflikt interesa. Iz tih 55, sedam slučajeva su povezani sa nepotizmom. Ali, sasvim je izvesno da je broj slučajeva nepotizma mnogi veći od prijavljenih u Antikorupcijskoj komisiji.

Među primjerima iz praktike Agencije kojima se utvrđuje nepotizam, postoji slučaj sa dekanom fakulteta koji je potpisao ugovor o saradnji sa jednim sportskim udruženjem, čiji je osnivač i predstavnik on. Radio je kao trener u udruženju bez saglasnosti Agencije. Direktor jednog preduzeća je bez saglasnosti Agencije izvršavao drugu javnu funkciju, kao savjetnik opštinske skupštine, te je u ulozi savjetnika učestvovao u nošenju odluke opštinske skupštine, sa kojom se daje saglasnost za plan reorganizacije tog preduzeća. U oba slučaja, Agencija je dala preporuku za razrješenje sa javne funkcije.

Tresla se gora, rodio se miš

Većina ovih slučajeva, sa druge strane, okončavaju se prema narodnoj poslovici "tresla se gora, rodio se miš": zvanično, funkcioneri se povlače sa jedne od funkcija, ali ostaju vladari u sjenci ili pronalaze neko drugo "uživanje".

U Crnoj Gori, i nova vlast upotrebljava staru praksu, iako su obećavali meritokratiju. Oko 30 odsto ljudi je višak u javnoj upravi, a broj zaposlenih u državnim institucijama se samo uvećava.

I Evropska Unija (EU) godinama upozorava da treba drastično smanjiti broj  zaposlenih u državnoj upravi. U posljednjem izvještaju EK se ističe da broj zaposlenih i na centralnom i na lokalnom nivou nastavlja da raste, bez odgovarajuće prethodne procjene: “Odlazeće Vlade imenuju ljude koji opterećuju državni budžet u narednih nekoliko godina”.

Direktorica Centra za građanske slobode (CEGAS) Marija Popović Kalezić ocjenjuje da je nepotizam u Crnoj Gori još veoma rasprostranjen u svim oblastima i snažno se suprotstavlja antikorupcijskim metodama i pokušajima za reformisanje sudstva i cjelokupne javne administracije.

"Sudstvo je još pod pritiskom različitih struktura moći, a selektivna pravda neće dovesti do sticanja povjerenja građana, već samo suštinske reforme i neselektivnost, sa stalnom borbom protiv različitih političkih i interesnih struktura vlasti", kaže ona.

Po svemu sudeći, i pravosuđe obara sve rekorde u nepotizmu, zato što i u Makedoniji prva asocijacija o nepotizmu su porodične veze među advokatima, sudijama, tužiocima i primljenim kandidatima za obuku u Akademiji za sudije i tužioce u Skopju, koja pokriva cijelu državu. Ali ne samo u sudstvu. Državna komisija za sprečavanje korupcije pokušala je da stane na put ovim pojavama, ali neuspješno.

"Imali smo mnoštvo slučajeva nepotizma, odnosno zapošljavanja lica koji su bliski nosiocima javnih funkcija. Iz postupaka prema predmetima konstatovali smo slučajeve tendencioznog kreiranja radnih mesta, zapošljavanje i sa neispunjenim uslovima prema sistematizaciji, korišćenje intervjua kao jedini kriterijum i slično. DKSK je podnela inicijativu o odgovornosti od Vlade i do upravnih odbora, koji su imenovali ta rukovodna lica, zato što su zloupotrijebili diskreciona prava i nijesu izveli zapošljavanja prema merit sistemu, ali nažalost, prema odgovorima koje smo dobili, konstatovali smo da nijedno rukovodno lice nije bilo pozvano na odgovornost", kaže Biljana Ivanovska, doskorašnja predsjednica Državne komisije za sprječavanje korupcije u Sjevernoj Makedoniji.

Sin važniji od drugih kandidata

U Makedoniji više od 30 godina, koliko ustvari traje i tranzicija, postoji kovanica "dijete funkcionera", koja je potvrđena i tokom slučaja sa primanjem sina šefa Parlamenta i sadašnjeg premijera Talata Džaferija, u Akademiji za sudije i tužioce, nakon što je Džaferi mlađi na volšeban način dobio dokument za koji nije ispunjavao uslove. Da bi ironija bila veća, njegov sin sada je tužitelj i goni kriminal koji je i sam napravio na početku svoje obuke za tužioca. "I moje dijete ima pravo da konkuriše i da bude primljen na posao" – pravdao se njegov otac.

Kovanica "dijete funkcionera" bila je potvrđena i tokom slučaja sa sinom šefa Parlamenta i sadašnjeg premijera Talata Džaferija

Što je – ustvari – istina, ali to pravo imaju i hiljade drugih mladih ljudi kojima je oduzeto to pravo, zato što je sin funkcionera dobio prednost.

Džaferijev sin je samo jedno od djece političara koji su bili na obuci u Akademiji za sudije i javne tužioce. Skoro 18 procenata kandidata koji su prošli kroz obuku za sudije i tužioce su sinovi, kćerke, snaje i supruge aktuelnih političara, sadašnjih i nekadašnjih sudija i tužioca.

Slično je stanje sa nepotizmom i u drugim sferama, počevši od obrazovanja, zdravstva, kulture, pa čak i sporta. Sinovi i kćeri nasleđuju svoje očeve i majke na fakultetima, na klinikama, u institutima, doslovno svuda gdje njihov roditelj može da ih ubaci dok je na funkciji. Svakako, među njima postoje i kvalitetni kadrovi, kojima ne treba oduzeti pravo da vrše isto zanimanje, ali ko može da odredi granicu i da razdvoji kvalitetne od nekvalitetnih, kako ne bi došlo do šteta tokom rada.

Na to ukazuje i naša sagovornica iz Makedonije, Biljana Ivanovska.

"Mi smo pripremili Analizu o ranjivim tačkama diskrecionih prava u 19 zakona i predložili smo više od 40 preporuka za nadvladavanje, t.j. za ograničenje ovih prava, ali – nažalost – preporuke nijesu sprovedene. Ali, da ne zaboravimo da ukoliko neko posjeduje integritet, radi savjesno, stručno, odgovorno, časno, efikasno i nepristrasno, ne djeluje prema ličnim, porodičnim, vjerskim, stranačkim i etničkim interesima, niti prema pritiscima i obećanjima od strane nadređenog ili nekog drugog lica, tada će i sadašnja zakonska rješenja dati rezultate", kaže Ivanovska.

Vučić u svim varijantama

Ako nepotizam možemo pripisati balkanskom duhu, onda je Srbija nesumnjivo najdrastičniji primjer. Njen predsjednik Aleksandar Vučić je zvanični vladar, dok je vladar u sjenci njegov mlađi brat Andrej Vučić. Prema informacijama objavljenim u raznim medijskim analizama, Vučićev brat kontroliše protok novca u građevinarstvu, zemljoradnji, ugostiteljstvu i u svakom drugom djelokrugu koji u toj stranci smatraju da je profitabilan. Andrej Vučić je i član Izvršnog veća vladajuće Srpske napredne stranke, u kojoj je Aleksandar Vučić prethodne godine podnio ostavku.

U Srbiji postoji više primjera političkog nepotizma, iako nigdje nije toliko uticajan kao u slučaju braće Vučić. Klasičan primjer nepotizma u politici je porodica Krkobabić iz Partije ujedinjenih penzionera Srbije (PUPS). Pokojni Jovan Krkobabić bio je osnivač PUPS, a tu je funkciju naslijedio njegov sin Milan Krkobabić, dok je Stefan Krkobabić dosegao do poslaničke fotelje. Postoje i drugi primeri "političkih dinastija", kao što je porodica Pastor, u kojoj je pokojni otac Ištvan bio nasleđen od svog sina Balinta, kao predsednik partije jedne od nacionalnih manjina, Unije Mađara iz Vojvodine. Stranka pravde i pomirenja, gdje je pokojnog oca Muamera naslijedio kao lider njegov sin Usame. Sličan scenario očekuje se i u slučaju lidera ultanacionalističke Srpske radikalne stranke, u kojoj će oca Vojislava najvjerovatnije naslijediti njegov sin Aleksandar Šešelj, koji je već bio poslanik radikala u srpskoj skupštini. Nekadašnji bliski saradnik Šešelja i nekadašnji predsjednik Srbije i Srpske napredne stranke, Tomislav Nikolić, svojevremeno je "zaposlio" svog sina Radomira za gradonačalnika Kragujevca.

Ali, postoje i suprotni primjeri, kada sinovi nekadašnjih visokih funkcionera kažu da im je to zagorčalo život, kao što je Marko Živković, sin nekadašnjeg demokratskog premijera Srbije Zorana Živkovića, koji je na tu funkciju došao nakon atentata na premijera Zorana Đinđića.

"Činjenica da je moj otac bio na važnim državnim funkcijama, samo mi zatvara vrata u Srbiji. Ni moj otac, ni ja, nismo krivi za to, već sistem i to što je naša politika uglavnom prljava i odvratna", izjavio je mlađi Živković za Bi-Bi-Si na srpskom jeziku.

Zlata Đorđević, istraživačica iz organizacije Transparensi Srbija kaže da u zadnjim godinama u Srbiji finansijske i stranačke veze imaju prednost u odnosu na porodične veze, a to je – prema definiciji – nešto bliže klijentelizmu i kronizmu.

"Kronizam je situacija u kojoj se prednost daje prijateljskim ili političkim vezama – kada se stranački aktivisti "nadograđuju" radom u javnom servisu ili u javnom preduzeću", objašnjava naša sagovornica.

I advokat Veljko Milić kaže da je nepotizam prisutan u svim oblastima društvenog života u Srbiji, počevši od javnih preduzeća, sudstva, obrazovanja, zdravstva... Nepotizam, napominje on, u Srbiji se ne gleda kao anomalija, već kao jedan oblik "naslednog prava".

"U suštini, u Srbiji ne postoji kultura nepotizma koja se njeguje generacijama. Sasvim je uobičajeno da roditelj čuva svoje radno mjesto za svoje dijete, koje će ga naslijediti na toj poziciji kada se penzioniše. Ili jednostavno očekuje da poslodavac zaposli i njegovo dijete. Dodatno, česti su slučajevi rukovodioca organa da zapošljavaju svoju blisku rodbinu u organizacijama kojima rukovode", kaže Milić.

Ovakav opseg nepotizma pokrenuo je široke društvene reakcije u Srbiji i postaje jedna od središnjih tema. Prema profesoru sociologije Filozofskog fakulteta u Novom Sadu Alekseju Kišjuhasu predmoderno društvo u Srbiji je samo po sebi uslov za nepotizam.

"Ovo je još veoma tradicionalno, patrijarhalno, u izvjesnom smislu predmoderno društvo, što je preduslov za neukrotivi nepotizam. A to znači da ovdašnji ljudi još preferiraju da se oslanjaju na lične i rodbinske veze umjesto na nepristrasnu i efikasnu birokratiju, kakva je karakteristična na savremenom Zapadu. I kada treba da zakažete susret sa ljekarom, i kada treba da zaposlite nekoga. Pa onda – hajde da zaposlimo suprugu, sina, kuma, pa čak i 'zemljaka'. Maks Veber, navodno omiljeni sociolog Aleksandra Vučića, obimno je pisao o racionalnosti Zapada, a to nameće pitanje je li ga Vučić stvarno čitao, a posebno je li ga razumio", kaže Kišjuhas.

Sudstvo – gnijezdo nepotizma

Klijentelizam i nepotizam i dalje izjedaju i crnogorsko društvo, a primjer je i situacija u pravosuđu.

Da se nije mnogo toga promijenilo ni nakon odlaska Demokratske partije socijalista (DPS), govori i podatak da ćerka, zet i bratanična Peđe Bulatovića, visokog funkcionera i poslanika DF i predsjednika Odbora za antikorupciju, dobijaju visoke funkcije u crnogorskom pravosuđu, nakon smjene vlasti. Njegova ćerka Isidora Pešić je s mjesta stručnog saradnika u Osnovnom sudu u Podgorici, prešla na mjesto ustavno-sudskog savjetnika u Ustavnom sudu i većinu svog radnog angažmana nalazi se na određenom vidu bolovanja ili porodiljskog odsustva. Njen suprug i Bulatovićev zet, Miodrag Pešić, sa funkcije predsjednika omladine DPS prešao je na funkciju sudije i člana Sudskog savjeta (SS), a potom na funkciju predsjednika Upravnog suda i predsjednika Udruženja sudija.

Ali, ovo nije kraj mračnih priča o nepotizmu u Crnoj Gori. Bulatovićeva rođaka Snežana (Bulatović) Armenko, izabrana je za sudiju Ustavnog suda u svojim ranim 40-tim godinama. Momirka Tešić – kuma vršiteljke dužnosti predsjednice Vrhovnog suda Vesne Vučković, čiji je suprug sedam puta biran za predsjednika suda u Kotoru, i dotadašnja sutkinja Osnovnog suda u Kotoru, čije su sudijske presude bile pravno osporene, u 2023. godini je takođe izabrana za sudiju Ustavnog suda. Prema nezvaničnim izvorima iz vrha pravosuđa, ovaj izbor bio je izbor poslanika Demokrata Moma Koprivice, potpredsjednika Vlade za politički sistem, pravosuđe i antikorupciju.

Nakon što je Vladimir Novović izabran za Glavnog specijalnog tužioca, njegova žena koja je do tada pokrivala mjesto savjetnika, postala je sutkinja Upravnog suda, a njena kuma Vesna Vučković je članica SS i predsjednica Komisije za testiranje sudija. Nova predstavnica države pred sudom u Strazburu, koja je izabrana u ustavno i zakonski osporavanom postupku, Katarina Peković je vjenčana kuma Novovićevog brata.

Snaha predsjednika Sudskog savjeta Radoja Koraća, Ksenija Jovićević takođe konkuriše za sudiju Upravnog suda, a bila je i jedini kandidat za zamjenicu novoizabrane zastupnice Peković.

Jovićević je ćerka kume bivše predsjednice Vrhovnog suda Vesne Medenice, koja ju je sa mjesta pripravnika u Višem sudu povukla na mjesto sekretarke Vrhovnog suda, bez dana iskustva rada na predmetima i mimo konkursa, dok je bila na čelu tog suda. Medenici se sada sudi za zloupotrebu službenog položaja odnosno da je koristila svoju funkciju da završava predmete svojim prijateljima, kumovima i slično.

I sutkinja Vrhovnog suda Vesna Jočić je kuma Vesne Medenice, ali i penzionisana specijalna tužiteljka Stojanka Radović, koje su pokrivale i pokrivaju visoke funkcije u sudstvu i tužilaštvu.

Miraš Radović, đever Stojanke Radović nekadašnje specijalne tužiteljke, bio je sudija Vrhovnog suda, nekadašnji ministar pravde i sudija Ustavnog suda. Njen brat Dragiša Baletić sudija je Višeg suda u Podgorici, a ćerka Neda Radović takođe radi kao sudija u Osnovnom sudu. Sin predsjednika Apelacionog suda Mušike Dujovića, Branko Dujović sudija je Osnovnog suda u Podgorici.

Miloš Žižić, sin Seke Žižić, sutkinje Vrhovnog suda, koja je napredovala uz

podršku bivše predsjednice VS, a sada okrivljene za korupciju i organizovani kriminal, radi u Sudskom savjetu. Njena snaha, a njegova supruga u Centru za edukaciju sudija i tužilaca, dok je Žižić istovremeno i predsjednica programskog Odbora Centra za edukaciju sudija i tužilaca...

I u posljednjem izvještaju Freedom House (FH) se ističe da je crnogorsko pravosuđe još podložno pritiscima struktura vlasti, te da su korupcija i nepotizam i dalje problem.

"Nepotizam se savršeno odražava i u modelima zapošljavanja u javnim preduzećima, gdje pravna nedoslednost i nepostojanje kontrolnih mehanizama, odgovornosti i sankcija, u velikoj mjeri promovišu razvoj nepotizma. Ne možemo se nadati promjeni u bliskoj budućnosti, dok se ne dese ključne zakonske promjene kada je u pitanju zapošljavanje u javnom sektoru", ukazuje direktorica Centra za građanske slobode Marija Popović-Kalezić.

Priče o nepotizmu na Balkanu nemaju kraj. Nažalost, i mnogo kvalitetnih kadrova koji su u porodičnoj povezanosti su žrtve beskrajnog nepovjerenja koje se stvara davanjem prednosti "svojima", u odnosu na obične građane. Društva još ne prepoznaju opasnost od nepotizma, iako su posljedice vidljive, zato što je nepotizam i najveći zaštitnik korupcije i kriminala, a zbog kojih se region sporo kreće naprijed.

Ovu sadržinu izradio je Institut za komunikacijske studije.
Novinari: Sonja Kramarska, Katerina Đurovski, Dinko Gruhonjić (Autonomija Novi Sad), Maja Boričić (CIN-CG Crna Gora)
Snimatelj: Dalibor Stupar
Foto: Darko Andonovski
Montaža: Fani Goševska Živković

Sledeći upitnici odnose se na osobe koje su bile žrtve seksualnog uznemiravanja i takozvane „osvetničke pornografije“, odnosno zloupotrebe snimka, fotografije, portreta, audio zapisa ili spisa sa seksualno eksplicitnim sadržajem . Ova djela protiv polnih sloboda ušla su u Krivični zakonik Crne Gore u decembru 2023. Zanima nas, ukoliko ste doživjele neku od ove dvije vrste nasilja, da li ste ih prijavili i  kakva vam je pomoć bila potrebna nakon što se pretrpjele ove oblike nasilja. 

Upitnici su kratki, jedan je namijenjen žrtvama seksualnog uznemiravanja, a drugi žrtvama takozvane „osvetničke pornogragije“

Upitnici su u potpunosti anonimni i biće korišteni isključivo u svrhe novinarskog istraživanja. Ukoliko želite da nam ispričate detaljno svoju priču, možete nam pisati na sledeći meil: 

redakcijacincg@gmail.com

Ljekar Nikolić pred Osnovnim sudom u Podgorici, gdje ga zastupa kancelarija Ane Đukanović, traži od KCCG i Fonda za zdravstveno osiguranje da mu solidarno isplate dodatnih 200 hiljada eura, četiri puta toliko trebalo je već da inkasira na osnovu ugovora iz 2009. i ranijih sudskih presuda

Predrag Nikolić/Andrea Perišić

U Osnovnom sudu u Podgorici u toku je proces koji ljekar Aleksandar Nikolić vodi protiv Kliničkog centra Crne Gore (KCCG) i Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore (FZOCG) zbog navodnog neispunjavanja obaveza iz ugovora potpisanog davne 2009. godine.

Nikolić je već dobio u ranijim postupcima obeštećenje, iako mnogi svjedoci sumnjaju da je ugovor sa njim, koji je dugo godina bio tajan, bio sumnjiv jer je, između ostalog, pored plate, predviđao da Nikolić za svaku operaciju koja se izvrši u Centru za kardiohirurgiju dobije 500 eura. I to bilo da on operiše, ili neko drugi. Ova klauzula iz ugovora više puta je tokom sudskog postupka problematizovana. Bilo je i tvrdnji da Nikolić, u vrijeme kada je sa njim dogovoren posao u KCCG-u, nije imao neophodnu licencu za kardiohiruga.

Doktora Nikolića u maratonskim sporovima zastupa kancelarija Ane Đukanović (sestra bivšeg predsjednika Crne Gore Mila Đukanovića).

Ljekar je po ovom osnovu ugovora i presuda do sada već trebalo da primi preko 800 hiljada eura. U postupku koji je u toku, Nikolić traži da mu KCCG i FZOCG solidarno isplate još 200 hiljada eura.

Godine 2009, sa tadašnjim čelnicima zdravstva - ministrom zdravlja Miodragom Radunovićem, direktorom FZOCG Ramom Bralićem i direktoricom KCCG Oliverom Miljanović Nikolić je potpisao Ugovor 626, u koji je Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) imao uvid i koji otvara mnoge dileme.

CIN-CG je pokušao da stupi u kontakt sa doktorom Nikolićem, međutim on do objavljivanja ovog teksta nije odgovorio na pitanja.

Na brojna pitanja nijesu odgovorili ni Radunović, Bralić i Miljanović.

Nikolić je preuzeo Centar za kardiohirurgiju 2008, nakon što je smijenjen prvi direktor ovog centra, doktor Srđan Pavićević, a tu su radili i hirurzi Aleksandar Mugoša i Aleksandar Radović.

Tajni ugovor

Centar za kardiohirurgiju u KCCG-u osnovan je 2003. godine, ali pet godina nakon toga zdravstvene vlasti, nezadovoljne podužim listama čekanja i malim brojem urađenih operacija, odlučuju da angažuju hirurga Nikolića, iz Srbije.

Nikolić je sredinom avgusta 2008. izabran na mjesto ljekara supspecijaliste odsjeka za kardiohirurgiju na neodređeno vrijeme, a početkom sljedećeg mjeseca imenovan je za direktora Centra za kardiohirurgiju.

U isto vrijeme Nikolić radi i u Specijalnoj bolnici Filip Vtori u Skoplju, što niko u KCCG-u ne dovodi u pitanje. Zbog toga što je njegova porodica živjela u Srbiji menadžment KCCG-a, pored visoke plate, odobrava mu i isplatu novčane naknade za odvojeni život.

Nikolić je, prema Ugovoru 626, imao obavezu i da edukuje, uvede evropske protokole, kao i sve kardiohirurške operativne tehnike, da ažurira liste čekanja, kao i da organizuje i realizuje 300 kardiohirurških operacija na godišnjem nivou.

Ugovor za koji je javnost saznala tek pet godina kasnije, 2014. godine, izazvao je veliku buru među Nikolićevim kolegama u KCCG-u, ali i javnosti, a o njemu se raspravljalo i u Skupštini Crne Gore.

Na aktuelnom suđenju u Osnovnom sudu u Podgorici iz sudskih spisa se vidi da su tri bivša direktora KCCG-a tvrdila da za ugovor sa Nikolićem jedno vrijeme nijesu znali.

Bivši direktor KCCG Milan Mijović, koji je tu funkciju obavljao od juna 2011. do aprila 2015, na suđenju je izjavio da pomenuti ugovor nije postojao u arhivi ove institucije, kao i da je za njega saznao krajem 2011, kada mu je dostavljena kopija od strane tadašnjeg direktora FZOCG Kenana Hrapovića.

“Konsultovao sam se sa našim pravnicima i advokatima da u konkretnom slučaju dr Nikolić ne može biti isplaćen dva puta po istom osnovu”, kazao je Mijović na suđenju podvlačeći činjenicu da je Nikolić imao i platu i dodatan novac po operaciji.

Slično je izjavio i direktor KCCG-a, koji je na toj funkciji bio od aprila 2015. do decembra 2016. Ranko Lazović. Lazović je naveo i da mu “nije poznato da je Nikolić u skladu sa navedenim ugovorom organizovao neke seminare ili da je obučavao kadar KCCG-a”.

Lazovićeva nasljednica, Zorica Kovačević, koja je bila na čelu KCCG-a od kraja 2016. do avgusta 2018, na sudu je rekla da prvi put čuje za sporni ugovor.

“Nikolića sam zatekla u KCCG-u i on je obavljao poslove tri mjeseca za vrijeme mog mandata, dao je otkaz i koristio je pravo na godišnji odmor. Zatekla sam loše međuljudske odnose na kardiohirurgiji”, kazala je Kovačević na sudu.

Ona je istakla i da je na nju vršen pritisak nakon Nikolićevog odlaska i sudskih odluka u vezi sa njegovim naknadama za prethodni period.

“Kako objasniti drugim ljekarima koji rade u operacionoj sali ove odluke suda i naknade koje su pripale doktoru Nikoliću”, navela je Kovačević.

Neobične sudske odluke

Po dolasku na čelo KCCG-a Mijović prestaje da isplaćuje Nikoliću nadoknadu od 500 eura po svakoj operaciji koja se uradi u Centru. Nikolić zato tuži KCCG, FZOCG i državu i dobija spor 2012. Tada je Osnovni sud u Podgorici, tačnije sudija Danilo Jegdić, usvojio dio tužbenog zahtjeva Nikolića i dosudio mu 234.433 eura koje je trebalo da mu isplate KCCG i FZOCG, po osnovu izvršenih operacija - Nikolićevih i drugih ljekara u Centru. Ovaj sud je kao neosnovanu odbio tužbu protiv države. I tada je Nikolića zastupala kancelarija Ane Đukanović.

Ovaj sud je utvrdio i da je u u periodu od 1. jula 2011. do 1. septembra 2012. na Nikolićevom odjeljenju izvršena 441 kardiohirurška intervencija za koju mu nije plaćena ugovorena naknada. Iz KCCG-a su osporili tužbu, navodeći da ove intervencije jesu izvršene, ali da Nikoliću ne pripada naknada za sve operacije, već samo za one koje je lično obavio, a njih je bilo 201.

Viši sud u Podgorici, odnosno tadašnji predsjednik vijeća Branimir Femić i članice Radojka Nikolić i Natalija Filipović, u februaru 2013. ukinuo je presudu Osnovnog suda i vratio je na ponovno suđenje.

“Spornom odredbom predmetnog ugovora nije na potpun i jasan način regulisana obaveza tuženih u pogledu izvedenih operacija”, navodi se u ovoj presudi.

Sudija Jegdić u julu 2013. ponovo donosi istovjetnu odluku, uz obrazloženje da nije važno da li je operacije izvršio on ili neko drugi.

Viši sud u Podgorici, sutkinja Ranka Vuković, predsjednica vijeća i članice Verica Sekulić i Snežana Aleksić, u oktobru 2013. potvrdio je ovu presudu Osnovnog suda.

KCCG u svojoj žalbi na tu odluku navodi da je Nikolić bio zaposlen u toj instituciji, te da mu je u opisu posla bilo da radi operacije i da je sud pogrešno cijenio da mu treba isplaćivati dodatno i po 500 eura po operaciji. Iz KCCG-u su još tvrdili da Nikolić nije ispunio svoje obaveze po ugovoru i nije dostavio ažurirane liste čekanja pacijenata.

Vrhovni sud Crne Gore, u vijeću sastavljenom od predsjednika Radoja Orovića, članica Vesne Begović, Dušanke Radović, Dragice Milačić i člana Gavrila Čabarkape, odbija početkom aprila 2012. kao neosnovanu reviziju koju je tražila nova uprava KCCG. Taj sud je zaključio da su predmetnim ugovorom stranke imale namjeru da doktoru Nikoliću pripada ugovorena suma za sve operacije, bez obzira da li ih je lično izvršio ili ne, jer se ugovorena suma nije odnosila samo na operacije nego i na ostale ugovorene obaveze.

Samardžić odbacila krivičnu prijavu protiv Radunovića, Bralića i Miljanović

Poslanica u Skupštini Crne Gore, pokojna Jelisava Kalezić, na osnovu svojih saznanja, dostavila je 2014. i krivičnu prijavu Specijalnom državnom tužilaštvu (SDT) protiv Radunovića, Bralića i Miljanović koji su sa Nikolićem potpisali Ugovor 626 zbog krivičnog djela zloupotreba službenog položaja, koju je tadašnja specijalna tužiteljka Mira Samardžić odbila.

Zanimljivo je da Samardžić, u obrazloženju Rješenja o odbacivanju ove krivične prijave iz 2015, a u koje je CIN-CG imao uvid, navodi da Ugovor 626 nije zaključen u skladu sa Zakonom o radu i podzakonskim aktima, ali da “prijavljena lica (Radunović, Bralić i Miljanović) nijesu postupala umišljajno, odnosno da predmetni ugovor nijesu zaključili kako bi drugom nanijeli štetu ili teže povrijedili prava drugog, niti da bilo kom licu pribave imovinsku korist”.

Samardžić čak zaključuje da se iz dokumentacije Ministarstva zdravlja, KCCG-a i FZOCG-a utvrđuje da je zaključenjem ovog ugovora država Crna Gora ostvarila uštedu najmanje na ime troškova upućivanja pacijenata u kardio centre van države.

Ugovor “važi” i kad je istekao

Nikolić je nastavio da na sudu dobija.

Osnovni sud u Podgorici, odnosno sudija Aleksandar Stanojević, sredinom oktobra 2015. donio je odluku kojom su KCCG i FZOCG dužni da solidarno na ime naknada neisplaćenih za usluge iz Ugovora 626 Nikoliću isplate za period od 1. septembra 2012. do 4. marta 2013. godine - 43 500 eura i oko 7.500 po osnovu kamate.

Iako je Ugovor 626, na osnovu kojeg je sud dosudio Nikoliću novac, važio četiri godine i istekao je 4. marta 2013, Osnovni sud u Podgorici presuđuje da mu se i za period od 4. marta 2013. do 27. februara 2015. plati iznos od 183.000 eura i oko 15.000 po osnovu kamate.

Viši sud u Podgorici, odnosno vijeće koje su činili Magdalena Zečević, Vjera Šljivančanin i Radonja Radonjić, u aprilu 2016. potvrđuje presudu sudije Stanojević, osim u dijelu da se Nikoliću isplati i iznos za period poslije isteka ugovora. Ovaj sud je utvrdio i da nakon isteka Ugovora 626 nije zaključen novi ugovor, niti aneks ranijeg ugovora, pa je zbog toga prvostepeni sud donio pogrešan zaključak da je postojala prećutna saglasnost ugovornih strana za produženje predmetnog ugovora. Presudu je potvrdio i Vrhovni sud Crne Gore, predsjednik vijeća Radoje Orović i članice Vesna Begović, Dragica Milačić, Ranka Vuković i Nataša Božović, u oktobru 2016. godine.

Ustavni sud Crne Gore je 23. aprila 2018. ukinuo presudu Vrhovnog suda i vratio je ovom sudu na ponovni postupak. Obrazloženo je da je Nikoliću povrijeđeno pravo na pravično suđenje. Taj sud, odnosno predsjednica vijeća Desanka Lopičić i članovi Milorad Gogić i Hamdija Šarkinović ponovo, početkom novembra 2020. usvajaju ustavnu žalbu i ukidaju presudu Vrhovnog suda i predmet se vraća na ponovni postupak.

Vrhovni sud, tačnije predsjednica vijeća Vesna Begović i članice Dušanka Radović, Ranka Vuković, Radojka Nikolić i Nataša Božović, krajem aprila 2021. usvaja reviziju i ukida presudu Višeg suda kojom je osporeno Nikolićevo potraživanje nakon isteka ugovora.

Viši sud, odnosno predsjednica vijeća Senka Danilović i članica Ognjana Boljević i član Radoje Radonjić, početkom septembra 2021. potvrđuje prvostepenu presudu Osnovnog suda u Podgorici u dijelu dosuđenih troškova Nikoliću nakon isteka ugovora.

Aktuelni proces

U procesu koji je sada pred podgoričkim Osnovnim sudom sudi Jelena Anđelić. U Nikolićevoj tužbi se navodi da je on, uz redovan ljekarski angažman, gotovo osam godina pružao usluge iz Ugovora 626 - od 4. marta 2009. do 1. marta 2017.

Precizirano je i da je “svoje poslove shodno Ugovoru 626 nastavljao da obavlja sve do 2017, a da su tuženi (KCCG i FZOCG) u cjelosti prihvatili izvršenje obaveza od strane tužioca”.

U tužbi se predlaže da sud donese odluku kojom se “KCCG i FZOCG obavezuju da po osnovu duga za neisplaćene naknade shodno Ugovoru 626 za period od 27. februara 2015. do 1. marta 2017. solidarno isplate iznos koji će biti preciziran nakon vještačenja”. Navedeno je da je vrijednost spora 200 hiljada eura.

Akcenat u tužbi je stavljen na odluku Ustavnog suda da su parnične stranke prećutno produžile trajanje ugovora i da doktor Nikolić ima legitimna očekivanja u pogledu isplate naknada.

Zastupnik FZOCG je izjavio da je zatečen tužbenim zahtjevom, jer je ugovor prestao da važi u martu 2013, dok je advokat KCCG istakao da je Nikolić kao kardiohirurg obavljao sve ove poslove bez licence za koju je aplicirao 2018, a dobio je tek 2021. u Srbiji.

U izjavi na sudu, Nikolić je kazao da je ugovor bio ispoštovan u prve tri godine, te da je na osnovu tog angažmana dobio i državljanstvo Crne Gore.

Kenan Hrapović je u svojstvu svjedoka u aktuelnom postupku pred Osnovnim sudom izjavio da je obaveza FZOCG bila da se dostave dokazi o izvršenim operacijama uz saglasnost direktora KCCG.

“I to je sve išlo tako dok Nikolić nije dostavio dokumentaciju o operacijama, ali bez saglasnosti direktora KCCG-a, što je bila obaveza po ugovoru. Tada se prestalo sa isplatama”, kazao je Hrapović, uz napomenu da misli da je tada direktor bio Milan Mijović.

Miodrag Radunović naveo je u svojoj izjavi da je Nikolić uradio 1.930 operacija na otvorenom srcu sa odličnim rezultatima. On se prisjetio da tada u razgovoru sa direktorom KCCG-a Mijovićem i direktorom FZOCG-a Hrapovićem nijesu mogli donijeti odluku i nijesu mogli potpisati aneks ugovora. Nakon ovoga Nikolić je prećutno nastavio da radi u KCCG.

Ministar zdravlja od marta 2015. do oktobra 2016. Budimir Šegrt na sudu je saopštio da se nakon isteka Ugovora 626 postavilo pitanje njegovog produženja.

“Inicijator produženja ugovora i predloga Vladi bio je bivši ministar Radunović, potpisnik ugovora iz 2009. Vlada je donijela zaključak, ali aneks ugovora nije potpisan od strane KCCG i FZOCG”, naveo je Šegrt.

On je izjavio i “da pretpostavljao da je Nikolić bio prvi edukator iz oblasti kardiohirurgije kolegama Aleksandru Mugoši i Aleksandru Radoviću”. Međutim, nešto kasnije je, kaže, utvrdio da ih Nikolić nije mogao obučavati “jer su već imali formalno pravnu potvrdu da su savladali znanja i vještine za samostalno obavljanje posla iz oblasti kardiohirurgije”.

Kardiohirurg Aleksandar Mugoša izjavio je da je ostao frapiran saznanjem da je Nikoliću do 2014. isplaćeno 554.054 eura i plus iznos od 247.959 eura po osnovu pravosnažnih presuda Osnovnog suda u Podgorici.

“Nakon mukotrpnog učenja i rada shvatio sam da sam za svoj rad plaćan tri i po do četiri eura po satu, dok je Nikolić radio za iznos od 20 hiljada eura mjesečno, s tim da je on u Crnoj Gori bio prisutan samo devet radnih dana, pa ispada da mjesečno radio za 40 hiljada eura”, izjavio je on.

Kardiohirurg Aleksandar Radović, aktuelni direktor KCCG, je na sudu izjavio da mu Nikolić nije bio mentor, nit i da ga je ikad obučavao.

“Niti je mogao”.

On tvrdi da Nikolić u periodu od 2015. do 2017. nije imao specijalizaciju kardiohirurgije.

“Smatram ovaj slučaj jednim od najvećih kriminala u Crnoj Gori”, izjavio je kao svjedok u Osnovnom sudu u Podgorici početkom aprila ove godine kardiohirurg Srđan Pavićević, inače aktuelni potpredsjednik Vlade Crne Gore.

“Nikolić niti je obučavao mene, niti mi je bio mentor, niti je bio mentor mojim kolegama Mugoši i Radoviću samim tim što je Nikolić, po mojim saznanjima, postao kardiohirurg tek 2021. ili 2022. godine”, kazao je Pavićević.

Istakao je da u Centru za kardiohirurgiju Nikolić nije uveo prakse koje nijesu rađene i ranije.

“Niti je on radio operacije koje smo mi rutinski radili, kao što je bajpas operacija na kucajućem srcu. Nikolić je ugovor zaključio na veoma specifičan način koji ne poznaje pravna legislativa, jer po svim ugovorima zaposleni bi bio obavezan da bude prisutan 30 dana u mjesecu kao načelnik, a Nikolić je bio prisutan 10 dana, a odsutan 20 dana, jer je radio u Makedoniji. Dok je on radio u Makedoniji, a mi obavljamo operacije, njemu se za svaku tu operaciju inkasira 500 eura”, kazao je Pavićević.

Sljedeće ročište u ovom procesu zakazano je za početak jula 2024. godine.

Spor oko licence

Pitanje je da li je u vrijeme kada je sklopio ugovor sa KCCG dr Nikolić u formalnom smislu ispunjavao sve uslove za rad specijaliste kardiohirurga u toj instituciji, odnosno da li je on tada uopšte imao licencu za kardiohirurga.

U martu 2014. poslanica u Skupštini Crne Gore Jelisava Kalezić tadašnjem ministru zdravlja Miodragu Radunoviću postavila je poslaničko pitanje:

“Koja je institucija ili njen predstavnik inicirala sklapanje Ugovora 626, čiji ste ključni potpisnik? Na osnovu koje elaboracije je donesna odluka da se na način predviđen ovim ugovorom angažuje Nikolić, iako po Zakonu o zdravstvenoj zaštiti, kao ni Pravilniku Ljekarske komore Crne Gore nije imao pravo na licencu supspecijalste kardiohirurgije?”.

Ni sam Nikolić ne navodi da je završio specijalizaciju iz kardiohirurgije. U njegovoj biografiji, koja je dostupna na sajtu Univerziteta Crne Gore (UCG), navodi se da je diplomirao na Medicinskom fakultetu u Novom Sadu 1990, a da je u periodu od 1991. do 1995. specijalizovao opštu hirurgiju na Medicinskom fakultetu na Univerzitetu u Novom Sadu. Magistarski i doktorski rad mu se odnose na teme iz kardiohirurgije.

Stručno se usavršavao u Ohaju u SAD-u u toku šest mjeseci tokom 1998, kao i 2000. u Milanu, i 2003. u Monaku, gdje je takođe proveo po pola godine.

Ljekarska komora Crne Gore (LJKCG) izdala je Nikoliću licencu za rad kao specijalisti opšte hirurgije-kardiovaskularne hirurgije, prvi put 2008. na godinu dana.

Licencu je potpisao tadašnji predsjednik LJKCG Đoko Jočić koji je, nakon što je u toku sudskog procesa izbila afera oko Nikolićeve licence, krajem 2013. objasnio da je prije Crne Gore Nikolić licencu dobio od Regionalne Lekarske komore Vojvodine i Ljekarske komore Makedonije.

“Tada je Ministarstvo zdravlja formiralo komisiju od eminentnih stručnjaka i donešena odluka da se njegova stručna usavršavanja mogu tretirati kao specijalizacija kardiohirurgije i da on dobije zvanje kardiohirurga”, rekao je Jočić.

Jočića je ubrzo demantovao sam ministar zdravlja Radunović, koji je, u martu 2014, odgovarajući na pitanje poslanice Kalezić, kazao da “Ministarstvo zdravlja nikada nije formiralo komisiju koja bi eventualno odlučivala o priznanju subspecijalizacije iz kardiologije Aleksandra Nikolića”.

Lekarska komora Srbije (LKS) izdala je Nikoliću 2009. licencu specijaliste opšte hirurgije na period od sedam godina. Licencu kao specijalisti opšte hirurgije - kardiohirurgije Regionalna Lekarska komora Vojvodine izdaje mu u decembru 2010.

U martu 2011. iz LKS su saopštili da je Lekarska komora Vojvodine izdala licencu Aleksandru Nikoliću bez odgovarajuće diplome supspecijalizacije kardiohirurgije. Navedeno je da nijedan medicinski fakultet u Srbiji nije izdao spornu diplomu i da je rješenje Regionalne Lekarske komore Vojvodine o ispunjenosti uslova za njeno izdavanje - nezakonito.

“LKS neće dozvoliti da bilo ko dobije licencu za stepen znanja koji ne poseduje, jer ljekar s takvom licencom može dovesti u opasnost pacijente liječeći ih neodgovarajućim metodama i načinima”, istakla je tada doktorica i tadašnja direktorka LKS Tatjana Radosavljević.

CIN-CG je za potrebe ovog teksta ponovo kontaktirao LKS i tražio informaciju da li je i kada Nikolić dobio licencu za specijalistu kardiohirurgije i na osnovu koje specijalizacije. Ni poslije dužeg čekanja, do objavljivanja ovog teksta odgovor nije stigao.

Nikolićeva akademska karijera

Aleksandar Nikolić je trenutno predavač na Medicinskom fakultetu na Univerzitetu Crne Gore (UCG) u Podgorici, čiji je dekan Miodrag Radunović, za vrijeme čijeg ministarskog mandata je Nikolić i angažovan, a koji je kod Vlade i inicirao da mu se ugovor koji mu predviđa 500 eura po operaciji produži.

Nikolić je izabran u akademsko zvanje docent u julu 2015. za vrijeme mandata rektorke UCG Radmile Vojvodić.

Rektor UCG Vladimir Božović u junu 2021. potpisao je odluku kojom se Nikolić bira u zvanje vanrednog profesora za hiruršku grupu kliničkih medicinskih predmeta i grupu predmeta uvoda u medicinu.

Na sajtu UCG može se vidjeti da Nikolić predaje sljedeće premete - medicinska etika, hirurgija sa traumatologijom, hirurgija, etika u sestrinstvu, istorija medicine, kliničke vještine, timski rad i komunikacija.

Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) sprovodi novinarsko istraživanje na temu rodne ravnopravnosti u pogledu nasljeđivanja i imovine. Cilj istraživanja je da se pokuša otkriti koliko su žene u ovim oblastima ravnopravne sa muškarcima u Crnoj Gori.  

Upitnik je u potpunosti anoniman i namijenjen je ženama koje žele da podijele svoje iskustvo. Ukoliko neko hoće detaljnije da nam ispriča svoju priču, može da se obrati i na mejl: redakcijacincg@gmail.com.

CIN-CG se zahvaljuje svima koji učestvuju u ovoj kratkoj anketi.

Bivša uprava Agencije za izgradnju i razvoj Podgorice potpisala 2016. sumnjivi ugovor sa firmom Cijevna commerce biznismena Danila Petrovića o izgradnji Gradskog pozorišta. Iako je trebalo da bude završena prije skoro šest godina, zgrada još nije gotova, što zbog neadekvatnog projekta firme Ing Invest, što zbog problema sa izvođačem. Sadašnje gradske vlasti imaju problema da naplate štetu koja je pričinjena Podgorici.

Andrea Perišić/Kristina Radović

Firma Cijevna commerce, čiji je izvršni direktor Danilo Petrović, dužna je da Agenciji za izgradnju i razvoj Podgorice (Agencija) plati oko 200 hiljada eura zbog prekoračenja roka.

Zgrada je trebalo da bude u funkciji krajem 2018. Sve to se vidi iz ugovora koji je 2016. Agencija potpisala sa ovom firmom, a u koji je Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) imao uvid.

U ugovoru koji je potpisao tadašnji direktor Agencije Srđan Raičević, navodi se da je vrijednost radova skoro četiri miliona eura. Iznos koji je zbog kašnjenja Petrovićeva firma trebalo da isplati Agenciji mogao je biti i veći, da u ugovoru ne piše da visina kazne zbog kašnjenja ne može preći pet odsto od ugovorene cijene radova.

Međutim, sve su prilike da Glavni grad neće uskoro vidjeti ni ovih 200 hiljada eura.

Gradnja zgrade Gradskog pozorišta započeta je u oktobru 2016. godine, a rok za završetak radova bio je dvije godine. Dakle, sa završetkom radova kasni se gotovo šest godina.

Iz Agencije za CIN-CG objašnjavaju da je glavni uzrok kašnjenja radova loš projekat, koji je 2014. Glavnom gradu poklonila građevinska firma Ing Invest iz Danilovgrada, čiji je izvršni direktor Ilija Radulović. Zbog toga, kako navode iz ovog lokalnog preduzeća, u pravnom smislu, izvođači radova mogu biti zaštićeni.

Pored ovog problema, firma Cijevna commerce, osnovana 2014. godine, je i u blokadi u iznosu od preko 17 miliona eura od 2020. godine. To se vidi iz baze podataka Poslovne mreže. A od 2019. nalazi se i na crnoj listi porezkih dužnika.

Danilo Petrović je, inače, poznat po tome što je dobijao brojne unosne poslove tokom tridesetogodišnje vladavine Demokratske partije socijalista (DPS).

CIN-CG je kontaktirao Petrovića i firmu Cijevna commerce, ali do objavljivanja ovog teksta, odgovori nijesu stigli.

Srđan Raičević je za CIN-CG pojasnio da je Agencija 2015. raspisala dva javna poziva za izgradnju podgoričkog pozorišta. Na prvi poziv se niko nije odazvao, pa je donesena odluka o obustavljanju postupka. Na drugi je pristiglo pet ponuda - konzorcijuma Condor company, Televex, Nova energija i Indel inženjering, zajednička ponuda firmi Toškovići i Simess inženjering sa podizvođačima, ponuda Unipreda, konzorcijuma Cijevna commerce, Grijanje i Geonana i firme Bombeton. Međutim, na predlog Komisije za otvaranje i vrednovanje ponuda Agencije, donesena je odluka o obustavljanju postupka javne nabavke zato što nije dostavljena nijedna ispravna ponuda.

“Cijenili smo da nijedan od ponuđaća, uz formalno pravne nedostatke, nije svojim referencama dokazao da ima iskustva u izvođenju vrlo složenih i zahtjevnih radova u građevinskom smislu, jer je predmjerom radova, između ostalog, traženo izvođenje velikog broja karakterističnih radova kao što su: izgradnja scenske kule visine 20 metara, dvije scene za dvije dvorane sa gledalištem na dva nivoa, zahtjevne čelične konstrukcije i drugo”, navodi Raičević.

Raičević smatra da je Agencija dobro procijenila kada je donijela odluku o odbacivanju svih ponuda pošto nijedan od ponuđača, pa ni Cijevna commerce, nije imao dovoljno iskustva, niti referenci za ovaj posao.

Zbog takve odluke Agencije, žalbe su uložili konzorcijum Cijevna commerce i Toškovići i Simess inženjering.

”Državna komisija za kontrolu postupaka javnih nabavki je donijela rješenje kojim je usvojila žalbe i naložila Agenciji da u ponovnom postupku otkloni nepravilnosti i donese novu odluku. Tako je Agencija donijela rješenje o izboru najpovoljnije ponude i to ponuđača Cijevne commerce, na osnovu kriterijuma propisanog tada važećim Zakonom o javnim nabavakama - najniže ponuđene cijene radova”, kaže Raičević.

On potvrđuje i da je, pored izvođača, i projekat bio loš.

“Nakon zaključivanja ugovora, uveli smo izvođača u posao i odmah u startu se suočili sa brojnim nedostacima glavnog projekta, koji su otklanjani paralelno sa izvođenjem radova, zbog čega se i kasnilo. U međuvremenu smo, zbog zastarjelosti rješenja iz prvobitnog projekta, pristupili izradi novog projekta scenske tehnike. Sve je to rađeno po procedurama Zakona o javnim nabavkama koje iziskuju dosta vremena. Kako tada, tako i sada, mišljenja sam da, iz navedenih razloga, ni Cijevna commerce, kao ni ostali ponuđači, nijesu bili u mogućnosti da objekat izgrade u zadatim rokovima”, navodi Raičević.

Ing Invest ima istoriju lošeg poslovanja, u toku i ukidanje licence toj firmi

Interesantno da je Radulovićeva firma Ing invest 2015. izradila projekat za kompleks i kamp na Zlatici u Podgorici za potrebe Specijalne antiterorističke jedinice (SAJ) i Posebne jedinice policije (PJP), sa čijom se izgradnjom takođe kasnilo nekoliko godina, zbog brojnih nedostataka projekta.

Kasnilo se i sa izgradnjom JU Dom starih Podgorica, koji je, iako je trebalo da bude otvoren 2020. godine, osposobljen tek krajem 2022. I za tu ustanovu je projekt izradio Ing Invest.

U Mišljenju zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore (ombudsman) iz 2022. godine pominju se i problemi oko izgradnje Doma.

“Sa izgradnjom se kasnilo, osim zbog pandemije virusa COVID-19, i zato jer su se morali izvoditi dodatni radovi usljed problema sa projektnom dokumentacijom… Zbog toga što su radovi trajali duže od planiranog, odraslim osobama sa invaliditetom i starim osobama bilo onemogućeno ostvarivanje prava na usluge shodno Zakonu o socijalnoj i dječjoj zaštiti”, navodi se u ovom mišljenju.

Kako se može vidjeti na oficijalnom sajtu Ing Investa, Radulovićeva firma je i radila i na drugim značajnim projektima od javnog interesa - Naučno-tehnološkom parku, Klinici za mentalno zdravlje u Podgorici, Klinici za infektivne bolesti i dermatovenerologiju, kao i na velikim privatnim projektima kao što su hoteli Iberostar u Perastu i Slavija u Budvi, Lustica BayTownhouses, bungalovi u Nacionalnom parku (NP) Biogradska gora…

Firma Ing Invest je, i nekoliko godina nakon što je poklonila projekat za podgoričko pozorište, nastavila da bude darežljiva prema Glavnom gradu. Tako je 2018. darovala i idejno rješenje projekta uređenja obale Morače. Ova kompanija bila je široke ruke i prema Kliničkom centru Crne Gore (KCCG), kojem je krajem 2022. donirala arhitektonsko idejno rješenje za potrebe dogradnje i nadogradnje stare zgrade Instituta za onkologiju.

CIN-CG se obratio Ministarstvu prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine (MEPG) i pitao da li je nadležna inspekcija ikada preispitivala licencu odgovornog projektanta koju ima firma Ing Invest. Iz MEPG-a su odgovorili da je postupak za ukidanje licence ovoj firmi trenutno u toku, a da je zahtjev za ukidanje podnijela advokatska kancelarija Čvorović, Minić i Radulović iz Podgorice.

CIN-CG je ovim povodom kontaktirao Iliju Radulovića i firmu Ing Invest, ali do objavljivanja ovog teksta, odgovori nijesu stigli.

Gradonačelnik Podgorice u vrijeme kada je projekat za izgradnju pozorišta poklonjen Podgorici bio je Miomir Mugoša i on je tada tvrdio da će Glavni grad ovom donacijom Ing Investa uštedjeti oko 240 hiljada eura.

Ne samo da se nije uštedjelo, nego je do sada, zbog problematičnog projekta, kako tvrde upućeni, potrošeno znatno više nego što je planirano.

“Sa zgradom Gradskog pozorišta je, od starta, sve bilo pogrešno. Lokacija - koja je podrazumijevala rušenje kultnog Kina Kultura, loš glavni projekat - poklonjen od strane privatnog projektantskog biroa, čije izvođenje je koštalo mnogo više od planiranog i katastrofalan izvođač - koji je godinama kasnio sa rekonstrukcijom zgrade Doma Jugoslovenske narodne armije - JNA (Muzičkog centra) i Skupštine Glavnog grada. I na sve to dodajte nenaplativu garanciju Atlas banke, koja je danas u stečaju. Na sve te činjenice sam upozoravao i davne 2016. godine u gradskoj Skupštini, ali nažalost - to tadašnje i kasnije gradske vlasti nisu željele ni da čuju”, kaže za CIN-CG zamjenik gradonačelnice Glavnog grada Podgorice Luka Rakčević.

On ističe da je Agencija za izgradnju i razvoj Podgorice već pristupila krpljenju brojnih rupa izazvanih lošom realizacijom još goreg glavnog projekta, kao i da su raspisani tenderi u vrijednosti od preko pola miliona eura za privođenje kraju radova izgradnje Gradskog pozorišta.

“Međutim, vjerujem da treba razmotriti i mogućnost raskida naslijeđenog ugovora sa kompanijom Cijevna commerce, koja je dosadašnjim činjenjem i brojnim propustima pokazala da je daleko od traženog nivoa, za objekat takvog značaja. Interes grada je da zgrada pozorišta bude otvorena što prije. To podrazumijeva i veliko rasterećenje zgrade Kulturno-informativnog centra Budo Tomović (KIC), koju takođe očekuje velika rekonstrukcija”, navodi Rakčević.

Garancija Atlas banke neupotrebljiva

U ugovoru o izgradnji Gradskog pozorišta navodi se i da je Cijevna commerce dužna da “dostavi garanciju za avansno plaćanje u iznosu ugovorenog avansa”. Garancija koju je Petrovićeva firma dostavila bila je garancija Atlas banke Duška Kneževića, koja je u stečaju od 2019. godine, pa tako sada Glavni grad, odnosno Agencija, imaju dodatne probleme da brzo naplate ono što im duguje ova firma.

Protiv Cijevne commerce krajem maja 2024. Investiciono-razvojni fond (IRF) je pokrenuo i spor pred Privrednim sudom, kako bi iz imovine ove firme naplatila kredite koji tom fondu nijesu vraćeni. Vrijednost spora je oko četiri miliona eura, a krediti su dati i drugim firmama u vlasništvu porodice Danila Petrovića - Cijevna Komerc i Montenegro Premier. Petrović je vlasnik i izvršni direktor i firme Cijevna Hotel Group, koja je u stečaju.

Pored toga što je veliki poreski dužnik, ovaj biznismen godinama je pobjeđivao na državnim i opštinskim tenderima, bavio se ilegalnom eksploatacijom šljunka, a poznat je i po bliskim vezama sa prethodnim režimom DPS-a.

Zanimljivo je da su se tadašnje podgoričke lokalne vlasti iz redova DPS-a ipak odlučile da Petroviću dodijele posao izgradnje pozorišta, iako je Cijevna Komerc već bila poznata po tome što je kasnila preko 10 godina sa izgradnjom zgrade Muzičkog centra Crne Gore i gotovo devet godina sa izgradnjom Skupštine Glavnog grada.

Ugovor o izgradnji zgrade Gradskog pozorišta u Podgorici, kako je CIN-CG mogao da utvrdi na osnovu dokumentacije po Zakonu o slobodnom pristupu informacijama (SPI), više puta je produžavan, a potpisano je čak sedam aneksa - posljednji u junu 2021. godine, kada je gradonačelnik Podgorice bio Ivan Vuković, takođe iz redova DPS-a.

Ne samo da se nije razmišljalo o raskidu ugovora sa firmom koja očigledno nije poštovala ugovorene obaveze, već Agencija u junu 2020. godine odlučuje da postupi u skladu sa zahtjevom Petrovićeve firme Cijevna commerce da isplati i avans u iznosu od skoro 200 hiljada eura, kako bi se, kako je navedeno, ublažile finansijske posljedice koronavirusa.

“Odobrena sredstva iskoristiće se za nabavku i ugradnju potrebnog materijala i opreme i to: mašinskih instalacija, gipsanih radova, protivpožarnih vrata i liftova”, navodi se u petom aneksu.

CIN-CG je obišao radove na zgradi Gradskog pozorišta i uvjerio se da mnoge stvari koje su plaćene nijesu ugrađene. Tako, recimo, nema protivpožarnih vrata, koja je Agencija prije četiri godine platila 42 hiljade eura.

Tek će se utvrđivati da li milionski vrijedna oprema radi

U Glavnom projektu za zgradu podgoričkog pozorišta, koji je CIN-CG dobio od Agencije, bila je definisana izgradnja objekta sa centralnom dvoranom koja ima kapacitet od 150 mjesta i malom dvoranom kapaciteta od 100 mjesta.

“Imajući u vidu da se radi o objektu javne arhitekture veoma je važno da on bude rađen po odgovarajućim principima i standardima tehničke, vizuelne i funkcionalne potrebe pozorišta i njegovih korisnika”, piše u ovom projektu.

Ipak, očigledno je da se nije radilo po standardima.

Najveći dio radova na zgradi Gradskog pozorišta je gotov, ali kako se CIN-CG uvjerio na terenu, krov koji je prokišnjavao moraće ponovo da se radi, a gradiće se i nadstrešnica, koja je prvobitnim projektom zaboravljena. Zbog loše urađenog krova, mnoge prostorije u Gradskom pozorištu, na primjer jedan zid na velikoj sceni, kao i brojne kancelarije, bife, hodnici, oštećene su zbog vlage, pa će se to morati sanirati. I na maloj sceni se do skoro skupljala voda. Zanimljivo, slične problem sa krovom i prokišnjavanjem imao je i Muzički centar Crne Gore, koji je, kao što smo rekli, radio isto Petrović.

Radnici koje smo zatekli na terenu, a koje je angažovala Agencija, objasnili su i da se planira izmjena izgleda hola na ulazu u pozorište, koji je, prema riječima stručnjaka sa kojima su se oni konsultovali, loše osmišljen i urađen.

Takođe, ostali su i završni radovi - krečenje, postavljanje podova, pločica, sanitarija… Za sve to će trebati još i novca i vremena.

Pozorište je, prema onome što se može vidjeti na terenu, uprkos brojnim problemima, ipak opremljeno i nekim novim sistemima koji do sada u Crnoj Gori nijesu postojali, kao što su liftovi na samoj sceni, specijalno ozvučenje i rasvjeta…

Međutim, pitanje je da li će sva ta savremena i veoma skupa oprema, koja vrijedi milione, biti u funkciji, jer je davno nabavljena i ne koristi se, a radi se o jako osjetljivoj tehnici koja ako se ne održava može da propadne. Iz Agencije kažu da će se tek krajem ovog jula steći uslovi da se tehnika proba i da će tada tačno znati šta funkcioniše.

One koji će da koriste pozorište niko ništa nije pitao

Bivši generalni direktor podgoričkog Gradskog pozorišta Stevan Koprivica, koji je na toj funkciji bio od 2019. do aprila 2024. godine, za CIN-CG kaže da je u vrijeme njegovog mandata postojala komisija koju su činili tehnički i umjetnički direktor Gradskog pozorišta i tehnički direktor Crnogorskog narodnog pozorišta (CNP), koja je trebalo da daje sugestije i primjedbe vezano za izgradnju pozorišta. Međutim, kaže, nijesu imali mogućnost odlučivanja.

“Komisija je mogla samo da daje sugestije i primjedbe na faze rada, a njih je bilo dosta, o čemu svjedoči i obimna dokumentacija”, navodi Koprivica i napominje da su sa Agencijom za izgradnju i razvoj Podgorice imali dobru saradnju.

Tvrdi, međutim, da je bilo problema između izvođača radova, odnosno firme Cijevna commerce i Agencije.

“Izvođač je vrlo rijetko imao sluha za mišljenja pozorišne komisije. Pozorište nije imalo ingerencije u donošenju odluka, niti ih sada, da ja znam, ima. Lista stručnih primjedbi pozorišne komisije je jedna podeblja fascikla, koja je u proteklom vremenu ostala samo na hartiji”, kaže Koprivica.

Gradsko pozorište Podgorice trenutno funkcioniše u okviru KIC-a. Od kada postoji, 73 godine, ovo pozorište nikada nije imalo prostorije u svom vlasništvu, već su se stalno selili.

Prvi put kamen-temeljac položen je u blizini stare zgrade Vlade Crne Gore, još u decembru 2000. godine, ali se od te lo­ka­ci­je br­zo od­u­sta­lo. Tu su kasnije smješteni poslovni objekti Upra­ve za ka­dro­ve.

Jedno vrijeme se razmišljalo i da se podgoričko pozorište smjesti u zgra­di u ko­joj se sa­da na­la­zi CNP. Na kraju su ipak tadašnje vlasti odlučile da 2011. sruše kultnu zgradu Kino Kulture, pa je na mjestu nekadašnjeg podgoričkog bioskopa, položen novi kamen temeljac za pozorište. Brojni stručnjaci i građani su se protivili rušenju starog kina, koje je bilo jedan od rijetkih simbola bivših vremena, pošto je najveći dio kulturnih spomenika nestao tokom bombardovanja Podgorice na kraju Drugog svjetskog rata.

Sadašnja v.d. direktorica Gradskog pozorišta Ivona Čović Jaćimović za CIN-CG ističe da jedino kada KIC nema svoj program, odnosno kada postoje slobodni termini, mogu da izvode predstave.

“To nam onemogućava profesionalne uslove za rad. Probe se sprovode uglavnom u sali za vjenčanja, koji je ujedno i naš jedini alternativni prostor. Međutim, u njemu ne mogu da se tehnički koncipiraju predstave”, navodi Čović Jaćimović.

Iz Agencije za izgradnju i razvoj Podgorice navode da je realno očekivati kraj radova na Gradskom pozorištu do kraja 2024. godine.

U kom je interesu Glavnom gradu bilo da posao izgradnje podgoričkog Gradskog pozorišta ipak povjeri Danilu Petroviću, kao i da se oslanja na projekte firmi koje imaju loše rezultate, ostaje da se utvrdi. Do tada će ovi privilegovani biznismeni nastaviti da prolaze nekažnjeno.

Istorija Petrovićevog poslovanja:

Crnoj Gori duguje više od 30 miliona eura

Danilo Petrović je javnosti poznat kao privilegovani biznismen blizak bivšoj vlasti koju je činila Demokratska partija socijalista (DPS). Njegovim kompanijama su godinama dodjeljivani poslovi na najboljim lokacijama širom države.

Petrovićeve kompanije izvodile su radove u Porto Montenegru, kvartu Ljubović, Atlas capitalu, Gradskoj biblioteci u Podgorici, hotelima Premier i Rivijera, mostu Milenijum, na Plantažama 13. jul, Upravnoj zgradi JP Vodovod i kanalizacija Podgorica, južnoj tribini Gradskog stadiona u Podgorici, Vili Kumbor…

Petrović je uhapšen 2021. godine zbog sumnje da je nelegalno eksploatisao šljunak iz korita Morače i Cijevne i zbog protivpravnog zauzimanja državnog zemljišta. Iste godine, Opština Budva pokrenula je dva sudska spora protiv Petrovićeve kompanije Cijevna Komerc, zbog imovine koju je Petrović uzeo od tog grada da bi gradio zgradu Akademije znanja, koja je, zbog brojnih nedostataka, godinama bez upotrebne dozvole.

Cijevna Komerc je, prema podacima Centralne banke Crne Gore (CBCG) iz 2023. godine, bila šesta na listi najvećih dužnika u Crnoj Gori čiji su računi u blokadi. Ta firma državi duguje više od 15 miliona eura. Pored nje, još dvije Petrovićeve firme su takođe veliki dužnici - Cijevna Hotel Group, preko 10 miliona, i Cijevna commerce, preko osam miliona eura.

Imena Danila Petrovića i njegovog sina, Vasilija Petrovića, pojavila su se i u SKAJ prepisci Miloša Medenice, sina nekadašnje predsjednice Vrhovnog suda Vesne Medenice, koji je, kao i njegova majka, uhapšen 2022, zbog sumnje da je počinio više krivičnih djela kao što su stvaranje kriminalne organizacije, krijumčarenje, davanje i primanje mita, protivzakoniti uticaj, stavljanje u promet droga, zloupotreba službenog položaja…

Uhapšen je i mlađi Petrović, zbog sumnje da je pripadnik kriminalne grupe koju je formirao Medenica.

Vesna Medenica, koja je godinama gospodarila crnogorskim pravosuđem, sumnjiči se, između ostalog, da je vršila nezakonit uticaj na sudije koje su donosile odluke u raznim sudskim procesima, pa i u nekim koji su se vodili protiv Cijevne Komerc.

Način na koji je autor teksta prezentovao pronevjere i razbojništva koja su se dogodila na štetu Pošte Crne Gore može uticati na povjerenje koje Pošta uživa kod svojih korisnika. Zbog ovoga, te zbog naših zaposlenih, želimo da naglasimo da naši korisnici, prilikom ovakvih incidenata, nikada nijesu oštećeni i da su sva novčana primanja uredno isplaćivana. Novčana sredstva kojima Pošta Crne Gore raspolaže su osigurana, poštovanje internih pravila i procedura je obavezno, svi zaposleni imaju ugovore, pa je takav slučaj bio i sa zaposlenim u Tivtu kojeg pominjete. Takođe, slučajevi pronevjere, krađe, razbojništava koji se dogode predmet su procesa pred nadležnim organima.
Ovdje je dobro naglasiti da je Pošta Crne Gore najrazuđeniji poslovni sistem u državi koji pruža, pored ostalih, i usluge platnog prometa. Prema našim saznanjima, pronevjere i krađe događale su se i drugim finansijskim institucijama. U krajnjem, bilo bi interesantno uraditi uporednu analizu sa drugim institucijama, svakako uzimajući u obzir broj pristupnih tačaka, broj zaposlenih i posebno uvažavajući mogućnost i rizik koji druge institucije nemaju - dostavu novčanih primanja na adresu.
Kako ste djelimično i naveli u tekstu, učinjeno je mnogo značajnih koraka u smislu povećanja bezbjednosti zaposlenih, objekata, pošiljaka i novca. U ovom smislu nas takođe i očekuju značajna unapređenja, ali želimo da još jednom naglasimo da povremene incidente, najčešće van prostora mogućnosti naše reakcije, nije najbolje prezentovati na način na koji ste Vi to učinili.
Ovo, svakako, prije svega zbog efekta koji naglašavanje ovog segmenta može imati kod građana.
Vjerujemo da smo jedinstveni u stavu da je poštanski sistem i njegov razvoj jedan od najvažnijih segmenata društva. Dakle, potrebno ga je podržati, istovremeno vodeći računa da ne bude ugrožen od želje za podrškom i ukazivanjem na greške.

Od 2021. do danas, registrovano je 11 krivičnih djela izvršenih na štetu Pošte Crne Gore, dok mnogi raniji teški prestupi još nijesu rasvijetljeni, što ukazuje na brojne propuste u vezi s bezbjednošću te institucije...

Kristina Radović

Aprilskog jutra ove godine, poštanski službenik je zadužio oko 14 hiljada eura koje je trebalo da podijeli građanimaTivta. Novac, međutim, do njih nikad nije stigao, kako je potvrdio jedan izvor. Službenik je otuđio tu sumu i pobjegao u inostranstvo, prema informacijama koje je Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) dobio od jednog sagovornika koji je htio da ostane anoniman.

Iz Pošte Crne Gore priznaju da je u pošti u Tivtu u aprilu došlo do pronevjere novca.

“Prema rezultatima sprovedenih internih procedura i kontrola ovim povodom, postoji sumnja da je pronevjeru počinio jedan od naših zaposlenih”, ističu iz te institucije.

Kako nam je saopšteno, Pošta Crne Gore je slučaj prijavila nadležnim organima i predmet se istražuje.

Iz Pošte Crne Gore naglašavaju da događaj nije uticao na dinamiku isplate novčanih davanja građanima Tivta.

“Sve isplate koje se realizuju preko Pošte Crne Gore u aprilu su uredno izvršene”, ističu.

Ovo je tek jedan od slučajeva koji ukazuje na probleme u sistemu bezbjednosti u Pošti Crne Gore (PCG).

CIN-CG je došao do saznanja da poštar koji je otuđio novac nije bio u radnom odnosu. Ugovor mu je istekao nešto ranije, a novi nije potpisao, ali je nastavio da radi i zadužio pošiljke. Iz PCG, međutim, izbjegli su da odgovore na pitanje da li je ovom službeniku istekao ugovor.

“Ukoliko se desi pljačka, trošak najvećim dijelom snosi PCG. Najčešće se to dešava zbog loših ugovora i neprofesionalnog ponašanja obezbjeđenja. Naravno, i nedovoljne brige, kontrole i same pošte”, kaže za CIN-CG sagovornik koji se kao dugogodišnji radnik PCG dobro se razumije u pitanja bezbjednosti.

Od 2021. do danas na teritoriji Crne Gore registrovano je 11 krivičnih djela izvršenih na štetu PCG.

“Uglavnom se radilo o krađi i razbojništvu”, kažu iz Uprave policije (UP) Crne Gore.

Nadležnim državnim tužilaštvima, kako još navode iz UP, podnijete su dvije krivične prijave, po jedna u Podgorici i Pljevljima, protiv tri osobe, za tri krivična djela zloupotrebe položaja u privrednom poslovanju.

“Ovim djelima PCG prouzrokovana je materijalna šteta u ukupnom iznosu od oko 18 hiljada eura”, navode još iz UP.

Unapređenje sistema bezbjednosti poštanskih usluga je predviđeno i Strategijom razvoja poštanske djelatnosti u Crnoj Gori za period od 2024. do 2028. godine (Strategija).

“Jedan od ciljeva Strategije je i podrška u sprovođenju sveobuhvatnih mjera za osiguranje sigurnosti pošiljaka, osiguranju zaštite od krađe i zaštite od terorizma”, navode za CIN-CG iz Agencije za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost (EKIP).

Slične situacije dešavale su se i ranije prilikom dostavljanja pošiljki širom Crne Gore, a neki slučajevi nikada nijesu riješeni.

Javnosti je poznat slučaj iz 2015. godine, kada je poštar Rajko Jevrić iz Nikšića otuđio 18 i po hiljada eura. Jevrić je uzeo novac, koji je bio namijenjen za isplatu penzija i socijalnih davanja, a potom nestao. Kasnije je priznao krađu i kazao da je novac potrošio za isplatu dugova.

Prije nekoliko godina dogodila se pljačka vozila za transport sa smrtnim ishodom. Zbog lošeg ugovora osiguranja novca, koje je sklopilo prethodno rukovodstvo, PCG i dalje čeka na isplatu sredstava koja su opljačkana.

“Mislim da se radi o novcu u iznosu oko 600 hiljada eura”, rekao je anonimni izvor iz PCG.

Sličan slučaj se desio i krajem 2022. godine, kada je došlo do smrti poštara na terenu. Iz PCG su kasnije objavili da se radnik ubio i da je nosio skoro duplo više novca nego što je bilo dozvoljeno.

“U tom slučaju je došlo do propusta blagajnika i kontrolora koji su dozvolili da se iznese više novca nego što je dozvoljeno”, kaže jedan izvor.

“Poštari nose više novca nego što bi trebalo i ne razdužuju se regularno. To im omogućavaju nadležni - blagajnici, kontrolori, upravnici...”, objašnjava sagovornik CIN-CG i tvrdi da procedure u PCG nijesu uvijek na najvećem nivou.

“Po mom mišljenju, tu ima dosta propusta i problema, prouzrokovanih različitim uzrocima - neprofesionalno ponašanje, kašnjenje novčanih isporuka, ali i nepotizmom, sumnjivim diplomama, partijskim zapošljavanjem i tako dalje”, navodi on.

Zahtjevi radnika samo na papiru

Nakon smrtnog slučaja iz 2022. godine, radnici PCG su zahtijevali veću bezbjednost na terenu, da dobiju biber sprej za samoodbranu ili elektrošoker, da se poštari proglase službenim licima i da im se, zbog opasnosti na poslu i stalnog terenskog rada i rada subotom, obezbijedi beneficirani radni staž zbog opasnost kojoj su izloženi. Zahtijevali su i da se ne objavljuje iznos novca koji poštar nosi sa sobom, kako se na taj način potencijalnom napadaču ne bi dalo do znanja sa koliko novca raspolaže.

Tadašnji direktor PCG Dragan Tufegdžićbio je saglasan sa njihovim zahtjevima, ali nijedan nije realizovao, kaže za CIN-CG jedan sagovornik.

“Ja sam uputio, prošloj Vladi, odnosno nadležnom Ministarstvu pravde, dopis sa zahtjevom o zakonskim izmjenama, koje bi omogućile dodjeljivanje statusa službenog lica poštarima. Mišljenja sam da poštari nesumnjivo treba da dobiju taj status. Tada nismo dobili nikakav odgovor”, kaže za CIN-CG nekadašnji direktor PCG Dragan Tufegdžić.

Tufegdžić je u junu 2023. dao ostavku na tu poziciju.

Što se tiče sredstava fizičke zaštite, i to je pokrenuto, kaže Tufegdžić, ali koliko se sjeća, upotreba sredstava, kao što su biber sprej ili elektrošoker, je zakonski ograničena. Nije upoznat dokle se stiglo s tim.

Sagovornici CIN-CG kažu da je nadležnom ministarstvu poslata inicijativa za proglašenje poštara službenim licem, ali se ne zna šta je sa onom za beneficirani radni staž.

Iz PCG kažu da je inicijativa da se poštari proglase službenim licem obrazložena činjenicom da poštari, zbog prirode posla koji obavljaju, rukuju novčanim sredstvima i vrijednim pošiljkama koje dostavljaju na gradskim i prigradskim rejonima, te da imaju povećanu odgovornost i rizik po bezbjednost.

“PCG će ponoviti zahtjev Ministarstvu pravde da se poštari uvrste u lica koja imaju status službenih lica, jer na navedenu inicijativu iz decembra 2022. godine do danas nijesmo dobili odgovor”, navode u zvaničnom odgovoru za CIN-CG.

Podsjećaju da poštari nose GPS uređaj koji ima i SOS signal.

“Procijenjeno je da biber sprej, o kojem jeste bilo riječi, nije najbolje rješenje jer naše kolege u eventualnim kritičnim situacijama upućuje na akciju koja može dodatno komplikovati situaciju”, kažu iz PCG i navode da je Zakonom o zaštiti imovine i lica propisano da su obavezno štićeni objekti, pored ostalih, i objekti u kojima se vrši poštanska i telekomunikaciona djelatnost.

CIN-CG je pitao PCG koliko je bilo slučajeva krađe i pronevjere novca od 2021. do danas, ali od te institucije nije stigao konkretan odgovor. Umjesto toga, naveli su da je bilo nekoliko ovakvih slučajeva, ali da preciznije podatke ne mogu dati, jer su postupci pred nadležnim organima u toku.

“Publikovanje detalja u vezi s ovim slučajevima može ometati istrage i postupke koji su u toku, ali i povrijediti prava ličnosti naših zaposlenih ili bivših zaposlenih”, navode iz PCG za CIN-CG.

Nemaju trezor

Za razliku od drugih sličnih institucija u regionu, PCG ne posluje kao poštanska štedionica, pa nije obezbijeđena kao banka, kažu naši sagovornici i navode da poslovnice nemaju trezore, već samo kase, u kojima se ostavlja samo mala količina novca, dok se veći dio svakodnevno odvozi u banku. U te svrhe se angažuju privatne firme, preko tendera.

Svaka pošiljka je osigurana do određenog iznosa, pa tako u slučaju da se desi pljačka, dolazi do obeštećenja. Dešavalo se, međutim, da radnici po manjim filijalama nose novac koji prelazi cifre koje su osigurane. Poslije pobune dijela radnika, sa tom praksom se nedavno prestalo, kaže jedan od sagovornika iz PCG.

PCG dobila je negativno mišljenje revizorske kuće MV Konsalting na finansijske iskaze za 2023. godinu. To je treći put da dobija negativno mišljenje revizora, jer je to bio slučaj i u prethodne dvije godine.

PCG još nije objavila ovaj revizorski izvještaj, dok je, prema finansijskom izvještaju za 2022. ostvarila profit od 126 hiljada eura.

Prema Izvještaju o radu i finansijskom poslovanju za 2022. godinu, koji je objavljen u julu 2023. godine, PCG je obavila oko 35 miliona usluga, što je dva odsto više u odnosu na 2021.

Iz EKIP-a za CIN-CG navode da, prema podacima dobijenim od poštanskih operatora, sistem poštanske bezbjednosti koji se odnosi na objekte, zaposlene i poštanske pošiljke je u ovim privrednim subjektima usklađen i sa odredbama Zakona o zaštiti imovine i lica, koje se odnosi na organizovanje aktivnosti tehničke i fizičke zaštite.

Mnoga krivična djela još nerasvijetljena

Iz Uprave policije za CIN-CG navode da su, u posljednje tri godine, u južnoj regiji države izvršena četiri krivična djela na štetu PCG.

Tako je u Ulcinju 2022. godine podnijeta krivična prijava zbog teške krađe, a u Herceg Novom iste godine za razbojništvo. Tokom 2023. godine, u Baru i Herceg Novom podnijeta je po jedna krivična prijava za razbojništvo.

Na sjeveru registrovana su dva ovakva krivična djela, i to na teritoriji Plava - jedno krivično djelo (teška krađa) je rasvijetljeno i podnijeta je krivična prijava protiv izvršioca, dok je drugo djelo, takođe kvalifikovano kao teška krađa, i dalje u fazi istrage.

Iz UP su naveli i da su u selu Njegovuđa koje pripada Opštini Žabljak obijene poštanske prostorije i da je to krivično djelo kvalifikovano kao teška krađa u pokušaju. Još nije rasvijetljeno.

U Nikšiću je 2021. godine izvršeno krivično djelo razbojništvo koje je imalo smrtnu posljedicu. Podnijete su krivične prijave protiv sedam osoba i one su lišene slobode.

Mediji su tada pisali da je u oružanoj pljački teško ranjen Ljubiša Mrdak, radnik obezbjeđenja, koji je kasnije podlegao povredama. Četiri maskirane osobe sa automatskim oružjem kod službenog ulaza sačekale su vozilo sekjuritija u kojem se nalazila veća količina novca za penzije. Prema nezvaničnim informacijama, ukradeno je oko 400.000 eura.

“Takođe, u Nikšiću je izvršeno i krivično djelo razbojništvo u pokušaju na štetu PCG i još nije rasvijetljeno”, kažu još iz UP.

U Podgorici su tokom 2021. godine registrovana dva krivična djela razbojništva, od kojih je jedno rasvijetljeno i protiv izvršioca je podnijeta krivična prijava, dok je rad na drugom predmetu u toku.

Osnovno državno tužilaštvo je za CIN-CG istaklo da je u Podgorici 2021. godine podiglo optužnicu protiv jedne osobe koja je ukrala novac iz pošte.

“Maskiran i sa nožem u ruci ušao je u PCG, a zatim preskočio pult između prvog i drugog šaltera i počeo da otvara fioke na šalterima, zbog čega je oštećena radnica iz straha ustala, napravila par koraka unazad i sklonila se iza zida”, navodi se u optužnici koja je CIN-CG-u dostavljena po Zakonu o slobodnom pristupu informacijama.

Okrivljeni je potom otuđio preko 1.200 eura i pobjegao.

Službenici Odjeljenja bezbjednosti Podgorica, naveli su u odgovoru za CIN-CG da su postupali i po jednom zahtjevu, dobijenom od Osnovnog državnog tužilaštva u Podgorici, koji se odnosio na prijavu protiv tri službenice PCG. Nakon preduzetih mjera i radnji, tom tužilaštvu dostavljena su prikupljena obavještenja sa dokumentacijom vezano za taj slučaj.

Torbe teške i do 20 kilograma

Poštanskim radnicima zbog prirode posla može biti ozbiljno ugroženo zdravlje. Uniforme bi poštarima trebalo da budu zamijenjene na svake dvije godine, ali ih oni, kako CIN-CG saznaje, nijesu dobili već nekoliko godina. Nemaju ni adekvatnu zaštitnu opremu za kišu.

Zakonom o poštanskim uslugama nije regulisana težina poštanske torbe. Ograničena je samo težina pojedinačne pošiljke na dva kilograma.

Poštanska torba može biti izuzetno teška, čak i do 20 kilograma. Većina poštara poslije izvjesnog vremena ima problema sa zdravljem zbog nje.

“Imam preko 40 godina, a u pošti radim 10 godina. Imam zakrivljenje kičme, a i rame mi je jedno spušteno baš zbog torbe”, kaže jedan od CIN-CG-ovih sagovornika.

“Nama su, pored težine, veliki problem i kabaste pošiljke sa interneta koje nijesu teške, ali ih nemamo gdje staviti na motor, pa rizikujemo da nam ih neko ukrade dok stoje u kesi na motoru, jer ne mogu stati u kofer”, navodi on.

Nabavku kofera čekaju već duže vrijeme, pa ih pola poštara i nema. Tender je tek raspisan.

Dostavnu mrežu PCG čini 307 poštara - dostavljača, koji svoju djelatnost obavljaju putem 47 dostavnih pošta, navodi se Izvještaju o radu ifinansijskom poslovanju za 2022. godinu. Izvještaj za 2023. još nije objavljen.

U Strategiji razvoja poštanske djelatnosti u Crnoj Gori za period od 2024. do 2028. godine navodi se da je Crna Gora u potpunosti usaglasila svoju regulativu u oblasti poštanske djelatnosti sa zakonodavstvom Evropske unije (EU).

Ali, kako kažu radnici sa kojima je CIN-CG razgovarao, Crna Gora još ne poštuje propisane regulative. Oni imaju primjedbe i na radno vrijeme. Direkcija i cijela upravna zgrada rade od ponedeljka do petka, a poštanske poslovnice od ponedeljka do subote. Ni u pojedinim državama regiona, koje su članice EU, Hrvatskoj i Sloveniji, pošte ne rade subotom.

Postoji nekoliko direktiva EU koje se odnose na poboljšavanje radnih uslova i prava radnika, uključujući smjernice koje se odnose na radno vrijeme, bezbjednost i zdravlje na radu, kao i prava na jednakost i nediskriminaciju.

EKIP je uočio povećan broj žalbi korisnika usluga poštanskih operatora u Crnoj Gori. One su se u najvećem broju odnosile na zadržavanje poštanskih pošiljaka zbog carinske procedure, produženje roka uručenja, uručenje odlaznih poštanskih pošiljaka u međunarodnom poštanskom saobraćaju, problema u procesu sortiranja, odnosno prerade, a zatim i problema u uručenju međunarodnih poštanskih pošiljaka poštanskog operatora PCG i slično.