Crna Gora spada u prvih pet zemalja po pošumljenosti u Evropi, ali je u samom vrhu kada je u pitanju procenat opožarene povrišine. Tokom prethodne decenije naša je zemlja imala čak 60 odsto više opožarene teritorije od 50 puta veće Francuske, što nas koša više stotina miliona eura. Ove godine taj procenat je bio oko tri odsto teritorije, ili 423 km2, što je približno najgoroj požarnoj sezoni 2017. godine.

I pored zabrinjavajućih podataka, reakcija nadležnih ovog ljeta nije bila adekvatna. Međunarodne pomoći nije bilo, a jedan od helikoptera vojske Crne Gore za gašenje vatre poslat je u Sjevernu Makedoniju, iako je ta zemlja tokom 2021. imala znatno manje požara od Crne Gore. Šta bi trebalo da se radi da se promijeni praksa prethodnih vlasti, čiji je odnos prema prirodnim resursima bio takav da Crna Gora danas nema ni strategiju ni sredstva za zaštitu prirode tokom požarnih sezona. Kako ovakva praksa, ukoliko se nastavi, može trajno ugroziti šume i druga bogatstva Crne Gore, posebno u vremenu klimatskih promjena i suša, pogledajte u filmu: ,,Požari u Crnoj Gori: Uzroci i posljedice“.

Dokumentarni film dio je projekta: ,,Istraživačko novinarstvo, ekološke teME, uščešće građana/ki“, koji Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) sprovodi u saradnji sa Balkanskom istraživačkom regionalnom mrežom (BIRN) i nedjeljnikom Monitor. Projekat finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave.

Od januara do septembra zabilježeno je 6.708 smrti, što je rast od gotovo 1.700 slučajeva u odnosu na isti period lani. Statistika umrlih pokriva sve slučajeve smrti

Broj umrlih za prvih devet mjeseci ove godine porastao je za 33,7 odsto u odnosu na isti period prošle godine, dok je u odnosu na 2019. godinu veći za 36 odsto, pokazuju podaci Uprave za statistiku (MONSTAT), koje je analizirao Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG).

Statistika umrlih pokriva sve slučajeve smrti upisane u Matični registar umrlih. U obradi se podaci grupišu prema prebivalištu umrlog lica. Tako su rezultati demografske statistike obrađeni po principu mjesta stalnog stanovanja.

U periodu od januara do septembra 2019. godine umrle su 4.943 osobe. U toj godini pandemija koronavirusa još nije bila pogodila Crnu Goru. Prvi slučajevi koronavirusa u Crnoj Gori registrovani su sredinom marta 2020. godine. Do kraja septembra te godine preminulo je 5.017 osoba. Dakle, 74 građana i građanki više nego 2019, odnosno 1,5 odsto. Prema podacima Instituta za javno zdravlje (IJZ), do kraja septembra prošle godine od posljedica korone preminulo je 169 osoba.

Na kraju prošle godine bilo je nešto više od 48.200 slučajeva inficiranih ovim virusom, koji se rasplamsao tek krajem godine, pa je broj umrlih od korone u 2020. godine bio 682. Na kraju prošle godine ukupan broj preminulih bio je 7.293, što je u odnosu na prethodnu godinu 698 slučajeva više. Po tome se gotovo u potpunosti poklapa povećanje broja umrlih u prošloj godini sa brojem preminulih od korone.

MONSTAT u ovom trenutku raspolaže samo sa preliminarnim podacima o broju umrlih od januara do septembra ove godine. U odnosu na prethodnu godinu, za devet mjeseci ove zabilježeno je 6.708 smrtnih slučajeva, što je rast od gotovo 1.700 slučajeva u poređenju sa istim periodom 2020. godine – odnosno rast od čak 33,8 odsto. U prvih devet mjeseci ove godine, prema podacima IZJ, od posljedica korone umrla je 1.241 osoba.

U januaru ove godine je, prema preliminarnim podacima, umrlo 818, dok je prošle godine, kad nije bilo korone, u istom periodu preminulo oko 580 osoba. U februaru su umrle 838, a prošle 565 osoba, u martu 945 osoba, a prošle godine 584 osobe. U aprilu ove godine preminulo je 829 osoba, a u istom mjesecu prošle godine njih 486. U maju je taj odnos bio 665 u odnosu na 482 godinu ranije. U junu je preminulo 527 osoba, a u junu 2020. godine 485. Jul je jedini mjesec u kojem je više osoba preminulo prošle godine nego ove – 582, a prošle 656. U avgustu ove godine preminule su 733 osobe, a prošle 583, a u septembru 771 u odnosu na 593 godinu ranije.

Crna Gora je ove sedmice premašila brojku od 2.300 preminulih čija je smrt povezana s koronavirusom, a od početka pandemije bilo je više od 157.000 slučajeva infekcije, zbog čega se jedno vrijeme nalazila i u vrhu liste zemalja po stopi inficiranih i umrlih u odnosu na broj stanovnika.

Prema ispitivanjima NATO Strateškog komunikacijskog centra izvrsnosti (StratCom), koje je radio Ipsos, 34 odsto građana Crne Gore uvjereno je da je broj inficiranih ili preminulih od posljedica kovid-19 nekoliko puta veći od zvaničnih podataka. To se ne bi ipak moglo reći kada se uporede ove cifre, iako je rast umrlih u prvih devet mjeseci 2021. u odnosu na prošlu godinu veći za 459 od ukupnog broja umrlih od korone.

I u regionu vlada veliko nepovjerenje u zvaničnu statistiku. Balkanska istraživačka mreža (BIRN) objavila je da su u Srbiji tokom prošle godine u preko 10.000 slučajeva postojale uredno popunjene potvrde o smrti u kojima se korona navodi kao uzrok, dok je zvanično saopštavan daleko manji broj - oko tri hiljade umrlih. Srbija, međutim, prema podacima uglednog američkog Instituta Džons Hopkins, ima najviše vakcinisanog stanovništva u regionu – 44,9 odsto.

Slijedi Kosovo sa 42,45 odsto, pa zatim Crna Gora sa 41,11 odsto. Sjeverna Makedonija ima 37,91 odsto stanovništva koje je primilo barem jednu dozu, Albanija 33,62 a na začelju je Bosna i Hercegovina sa svega 21,83 odsto.

Crna Gora je u ovom tenutku daleko od cilja iz Vladinog Programa rada za ovu godinu, a koji je bio postavljen na 70 odsto stanovištva.
Premijer Zdravko Krivokapić, jedini među liderima regiona koji nije vakcinisan, kazao je nedavno da se nada da će procenat od 70 odsto vakcinisanih u Crnoj Gori biti postignut do septembra sljedeće godine.

Smanjen broj beba

U istom vremenskom periodu opao je i broj živorođene djece u Crnoj Gori.
Za devet mjeseci ove godine rođeno je, prema podacima MONSTAT-a, 5.182 djece.
U istom periodu prošle godine taj broj je bio veći i iznosio je 5.309, a godinu ranije, u predpandemijskoj 2019. godini, iznosio je 5.321.

Miloš RUDOVIĆ

Za vrijeme vladavine DPS-a Srbija je postala najveći regionalni investitor u Crnoj Gori, a najava novih ulaganja iz te zemlje sada se u opoziciji dočekuje na nož i predstavlja kao dio nacionalističkog projekta  Beograda. Privrednike iz susjedne države odavno interesuju sektor turizma, nekretnina, energetike, a posebno Luka Bar, a u posljednje vrijeme i crnogorski mediji, što je izazvalo zabrinutost kod dijela javnosti i Evropske unije (EU)

Zategnuti politički odnosi između Crne Gore i Srbije posljednjih godina ne utiču na ekonomsku saradnju dvije države. Srbija je i dalje glavni spoljnotrgovinski partner Crne Gore, jedan od vodećih investitora, a najveći broj turista iz te države dolazi na crnogorsko primorje. 

Takođe, značajan broj građana Srbije ima stan ili kuću u Crnoj Gori, najviše na primorju, ali zvaničnih podataka o tome nema.

Privrednici iz Srbije odavno su zainteresovani za ulaganja u sektor turizma, nekretnina, energetike, a posebno za Luku Bar, a u posljednje vrijeme i za kupovinu crnogorskih medija. Kupovina medija je izazvala zabrinutost kod dijela javnosti i EU,  a u javnosti se sve češće čuju kritike da je sve dio projekta ,,srpski svet” čiji je cilj jačanje uticaja predsjednika Srbije Aleksandra Vučića u regionu. Iz Beograda to demantuju, tvrdeći da  je riječ samo o brizi za građane srpske nacionalnosti u državama bivše Jugoslavije.

Vučić je krajem prošle godine u intervjuu na Televiziji Vijesti rekao da želi da otvori fabrike na sjeveru Crne Gore i zaposli na stotine ljudi u većim gradovima, kao što su Bijelo Polje i Berane.

Kazao je i da sa ponosom daje značajan novac srpskim organizacijama u Crnoj Gori zbog očuvanja pisma i srpskog jezika, ali da je pomagao i Crnogorcima i da je u Malom Iđošu uveo crnogorsku manjinsku stranku u lokalnu vlast.

Ekonomsko prisustvo Srbije je bilo izraženo u Crnoj Gori čak i za vrijeme DPS vlada koje su se deklarativno okretala ka Zapadu, ali su široko otvorile vrata investitorima iz Rusije, bivših sovjetskih republika, Kine, Azerbejdžana i Srbije...Od DPS-a, koji je u opoziciji od avgusta prošle godine, sada se čuje najviše kritika zbog interesovanja Srbije za ekonomsku saradnju sa Crnom Gorom.

Prema podacima Centralne banke Crne Gore (CBCG) od 2006. godine do septembra ove, ukupna ulaganja iz Srbije iznose više od 600 miliona eura, što tu državu svrstava među vodeće investitore u Crnoj Gori, odmah poslije Rusije, Švajcarske i Italije. Iako se veći dio investicija odnosi na nekretnine, značajna su ulaganja preduzeća iz Srbije u sektor turizma, telekomunikacija, energetike, medija...

Od bivših jugoslovenskih republika u Crnu Goru je poslije Srbije, najviše investirala Slovenija oko 386 miliona eura od 2006. do septembra ove godine. U tom periodu je iz BiH stiglo oko 140,8 miliona eura investicija, a iz Hrvatske 104,8 miliona eura.

Godinama su turisti iz regiona najbrojniji na crnogorskom primorju, a ove godine su ,,izvukli” sezonu. Prednjačili su gosti iz Srbije koji su, prema podacima Monstata, za deset mjeseci ove godine ostvarili oko 700 hiljada noćenja, što je više u odnosu na 2019. koja se smatra rekordnom. Te godine su, prije kovid krize, turisti iz Srbije ostvarili pola miliona noćenja.

Crna Gora, kao visokozavisna od uvoza, najviše robe uvozi iz Srbije, ali i izvozi najviše u tu državu. Prema podacima Monstata, prošle godine je uvoz bio vrijedan oko 1,5 milijardi eura, od čega iz Srbije više od 300 miliona.

Iz Srbije Crna Gora najviše uvozi meso i mesne prerađevine, mliječne proizvode i jaja, žitarice, stočnu hranu, pića, proizvode od drveta, električne mašine...U Srbiju se iz Crne Gore najviše izvoze farmaceutski proizvodi, mineralna goriva, aluminijum, alkoholna pića i meso i mesni proizvodi.

Prema podacima Privredne komore Srbije (PKS) za devet mjeseci ove godine, spoljnotrgovinska razmjena između dvije države iznosila je 641,2 miliona eura, što je povećanje od 18,8 odsto u odnosu na prošlu godinu. 

,,Izvoz u Crnu Goru iznosio je 591,3 miliona eura, što je 19,4 odsto više u odnosu na isti period 2020. godine. Uvoz iz Crne Gore veći je 12,5 odsto u odnosu na isti period 2020. godine i iznosio je 49,9 miliona eura”, rekao je za CIN-CG Aleksandar Radovanović, rukovodilac Centra za regionalnu saradnju Privredne komore Srbije.

Podsjeća da iz godine u godinu ekonomska saradnja između Srbije i Crne Gore bilježi kontinuirani rast, a očekuje da će u narednom periodu biti uspostavljen i platni promet.

Radovanović kaže da je u 2020. godini 6.002 privrednih subjekata iz Srbije ostvarilo spolјnotrgovinsku robnu razmjenu sa Crnom Gorom, od čega je  5.395 samo izvozilo, 270 uvozilo, dok je 337 privrednih subjekata ostvarilo spolјnu trgovinu u oba smjera. 

,,Perspektivni sektori za širenje saradnje su sektor prehrambene industije, naročito industrija mesa, plastike, kao i industrija namještaja i automobila”, naveo je Radovanović. 

Da je i crnogorska strana zainteresovana za unapređenje ekonomske saradnje sa Srbijom, pokazuje i odluka nove Vlade da ponovo formira Mješovitu komisiju za ekonomsku saradnju između dvije države.

Kako je objašnjeno u dokumentu, riječ je o „propisanoj obavezi” proistekloj iz sporazuma koji su dvije države potpisale 2009. godine, a od tada su održane samo dvije sjednice Mješovite komisije.

Iz Ministarstva za ekonomski razvoj (MER) za CIN-CG su kazali da je u toku definisanje termina za održavanje treće sjednice komisije. 

,,Prvobitno  je bilo dogovoreno da se ista održi krajem oktobra 2021. godine u Podgorici, ali je zbog zdravstvenog stanja srbijanske kopredsjednice održavanje Mješovite komisije odloženo”, rekli su iz Ministarstva i potvrdili da politički odnosi ne utiču na ekonomske.

Oko dvije hiljade preduzeća u vlasništvu državljana Srbije

Prema podacima koje je CIN-CG dobio iz Centralnog registra privrednih subjekata (CRPS), u Crnoj Gori je oko 2,3 hiljade preduzeća u vlasništvu državljana Srbije.

Najpoznatije srpsko preduzeće u Crnoj Gori je M:tel koji je u Crnoj Gori počeo da radi u julu 2007. Tada je bio u vlasništvu Telekoma Srbije i holandske kompanije Ogalar čiji je vlasnik biznismen iz Srbije Miroslav Mišković.

Miškovićev udio od 49 odsto kupio je u februaru 2010. Mtel BiH, u većinskom vlasništvu Telekoma Srbije, za deset miliona eura.

Sredinom 2017. crnogorski mediji objavili su da je Elektroprivreda Srbije EPS) zainteresovana za kupovinu 41,7 odsto akcija koje je u Elektroprivredi Crne Gore (EPCG) imala italijanska firma A2A. Godinu kasnije, akcije je od A2A otkupila Vlada Crne Gore pa je EPCG danas 88,12 odsto u vlasništvu države.

Nakon izbora i raspodjele funkcija, predsjednik Borda direktora EPCG postao je funkcioner Demokratskog fronta Milutin Đukanović, kojeg je premijer Zdravko Krivokapić u junu ove godine optužio da je mimo Vlade pregovarao o prodaji EPCG, što je Đukanović demantovao.

Takođe, kako je objavila bivša vlast u julu 2019. idejni projekat za HE Komarnica, EPCG radi sa EPS-om shodno Ugovoru o zajedničkoj poslovno-tehničkoj saradnji.

Elektromreža Srbije (EMS), kompanija u vlasništvu države Srbije, posjeduje oko 15 odsto u većinski državnom Crnogorskom elektroprenosnom sistemu (CGES). EMS je deset odsto akcija CGES-a kupio prije pet godina na Montenegroberzi za 13,9 miliona eura, a još pet odsto ove godine za sedam miliona eura. Time je EMS dobio mjesto u Odboru direktora CGES-a i pravo učešća u odlučivanju.

Hidroelektrana Piva je od puštanja u pogon 1976. radila u elektroenergetskom sistemu Srbije, shodno ugovoru o razmjeni energije između dvije elektroprivrede, a ugovor je raskinut 2014.

Srbija je sa Republikom Srpskom 2020. godine potpisala zajedničku izjavu o izgradnji tri hidrocentrale u gornjem slivu rijeke Drine na istočnoj granici BiH i Srbije - Buk Bijela, Foča i Paunci. Za učešće u gradnji HE Buk Bijela prvobitno je bila zainteresovana i bivša crnogorska vlast, ali je nakon protivljenja dijela javnosti i civilnog sektora, odustala 2004. godine kada je u Skupštini izglasana Deklaracija o zaštiti rijeke Tare.

Od poznatijih srpskih preduzeća na crnogorskom tržištu prisutni su MK grupa Miodraga Kostića (posjeduje udio u Budvanskoj rivijeri i Svetom Stefanu), zatim Kon Tiki Travel, Trivit, Mona, Legend, Meridianabet, Turističko naselje “Sveti Marko” Tivat…

MK grupa je u maju ove godine saopštila da su njene članice na berzi od Stratexa kupile 12,1 odsto akcija Budvanske rivijere za oko sedam milliona eura. Ovom transakcijom je MK grupa udio Budvanskoj rivijeri povećala na 28,7 odsto.

Kostić posjeduje hotele i u Srbiji, Sloveniji i Hrvatskoj.

Kostićeva AIK banka posjeduje i 19,98 odsto u preduzeću Sveti Stefan hoteli, na koju su u katastru upisani hoteli Sveti Stefan i Miločer, a koji su dati u zakup kompaniji Adriatic properties.

Preduzeće Sveti Stefan hoteli su 2019. godine izdvojeni iz Budvanske rivijere nakon restrukturiranja te većinski državne hotelske grupe. Izdvajanje je urađeno uz proporcionalnu podjelu akcija akcionarima - Vladi, AIK banci i Stratexu koji u Budvi na Zavali razvija projekat Dukley Gardens, a čiji je predsjednik Nil Emilfarb.

Sveti Stefan je prvi put dat u zakup 1992. godine i to na pet godina srpskom bankaru Jezdimiru Vasiljeviću, poznatijem kao gazda Jezda, vlasniku nekadašnje piramidalne štedionice Jugoskandik, kasnije osuđenom za prevaru i utaju poreza.

Takođe je na ostrvu Sveti Nikola kod Budve 1997. godine srpski biznismen Nenad Đorđević kupio najveću parcelu, površine 45 hektara. Cijena po kojoj je nekadašnji potpredsjednik Jugoslovenske ljevice (JUL) i vlasnik lanca trgovina BTC postao vlasnik dijela ostrva nije poznata.

Dio ostrva 2007. godine od Đorđevića kupuje biznismen iz Srbije Stanko Cane Subotić, koji se  sa aktuelnim crnogorskim predsjednikom Milom Đukanovićem 2008. godine našao na optužnici italijanskih vlasti zbog šverca cigareta, ali je Subotić oslobođen optužbi, dok se od optužnice protiv Đukanovića odustalo. Subotić, kojem je i u Beogradu suđeno zbog šverca cigareta, ali je oslobođen optužbi, ostrvo kod Budve je 2017. godine prodao bivšem tajlandskom premijeru Taksinu Šinavatri, kojem je bivša vlast dala crnogorsko državljanstvo.

Zapadne partnere brine prodaja medija 

Zapadni partneri već duže upozoravaju na uplitanje Srbije u unutrašnje stvari Crne Gore, a u posljednje vrijeme ih posebno brine da bi se uticaj te države mogao proširiti kroz kupovinu crnogorskih medija.

To pitanje je aktuelizovano na sjednici Spoljnopolitičkog odbora Evropskog parlamenta (AFET) 26. oktobra, kada je raspravljano o situaciji u Crnoj Gori.

Direktor Službe za vanjske poslove EU Marko Makovec rekao je na sjednici da imaju naznake da Rusija uveliko utiče preko određenih političkih stranaka, ,,a sve više se upliće susjedna Srbija, posebno kroz kupovinu medija".

Prema podacima Agencije za elektronske medije, od četiri televizije sa nacionalnom pokrivenošću, dvije nijesu crnogorske, a uskoro neće biti ni treća. TV Prva je u vlasništvu srpskog biznismena Srđana Milovanovića, vlasnik Nove M je Junajted Media u vlasništvu međunarodnih investicionih grupa, koja će vjerovatno postati većinski vlasnik Televizije Vijesti, novina i portala, jer je nedavno potpisano pismo o namjerama za ulazak u partnerstvo.

Iako se u posljednje vrijeme iz Demokratskog fronta čuju kritike da su "Vijesti sada Vesti", aludirajući na srpsko vlasništvo, u grupaciji Junajted Media je dominantno strani kapital. Ako dođe do dogovora sa Vijestima, vlasnički odnos će biti 51:49, a uređivačka politika ostaće u nadležnosti dosadašnjih suvlasnika. Junajted Media posjeduje i značajan broj medija u regionu, prepoznatih po profesionalnom radu.

Krajem septembra je na crnogorskom tržištu počela da radi i Adria TV (nekadašnja A1 TV, odnosno Atlas TV odbjeglog biznismena Duška Kneževića) u vlasništvu preduzeća Adria Management Services, čiji je osnivač, prema podacima iz Centralnog registra privrednih subjekata Bratislav Stoiljković. Adria Managment Services je početkom ove godine preuzeo hercegnovski Radio Jadran.

U vlasništvu srpskih državljana je još nekoliko radio stanica u Crnoj Gori (Hit, TDI, Radio S, Play), dok je veći broj internet portala koji zastupaju interese Srbije u Crnoj Gori, ali njihovo vlasništvo, zbog neuređenosti tržišta, nije transparentno.

Iz EU za CIN-CG kažu da pomno prate slobodu izražavanja i medija i pluralizam u okviru procesa pristupanja, a iz Ambasade SAD poručuju da vlast treba da obezbijedi da vlasništvo nad medijima bude transparentno, kako bi javnost bila potpuno upoznata ko stoji iza uticajnih medija.

Iz Ambasade Velike Britanije rekli su da brinu da li postoji dovoljno pluralizma na medijskoj sceni Crne Gore.

Šef Medijskog savjeta za samoregulaciju Ranko Vujović upozorava da u najvećem dijelu novi vlasnici medija dolaze iz istog političkog centra sa jedinom idejom da ostvare političku korist preko svojih medija. 

,,Istinito, tačno i objektivno informisanje građana njih jednostavno ne interesuje. Zato su to veoma opasne pojave i za našu medijsku scenu i za razvoj medija i demokratije u Crnoj Gori”, rekao je Vujović za CIN-CG.

Pomažu da se Crna Gora suoči sa neprikladnim miješanjima

Portparol EU za spoljnu politiku i bezbednost Peter Stano za CIN-CG kaže da je posljednjih godina EU pojačala saradnju sa partnerima sa Zapadnog Balkana, uključujući Crnu Goru, na polju otpornosti, sajber bezbjednosti i strateškoj komunikaciji kako bi ih bolje opremila da se suoče sa neprikladnim miješanjima. 

Podsjeća da se sloboda izražavanja i medija i pluralizam pomno prate u okviru procesa pristupanja, uključujući godišnje izvještaje o napretku.

U novom Izvještaju EK o Crnoj Gori objavljenom 19. oktobra preporučuje se da se u narednom periodu Crna Gora fokusira na usvajanje zakona kojim bi se obezbijedila nezavisnost medijskog sektora od političkog uticaja.

Šefica Odjeljenja za medije i kulturu u Ambasadi SAD u Podgorici Nikol Galager za CIN-CG kaže da crnogorske vlasti i medijski regulatori treba da osiguraju da rad medija bude usklađen sa postojećim propisima koji, u nekim slučajevima, propisuju određeni procenat vlastito proizvedenog ili lokalnim temama posvećenog medijskog sadržaja.

,,Vlasti bi takođe trebalo da obezbijede da vlasništvo nad medijima bude transparentno, kako bi javnost bila potpuno upoznata sa tim koje poslovne, političke i druge moćne osobe stoje iza uticajnih medija. Dezinformacije i poluistine će nesumnjivo nastaviti da kruže Crnom Gorom, ali one će biti uspješne samo u onoj mjeri u kojoj društvo bude slabo i podijeljeno”, kazala je Galager. 

Iz britanske Ambasade za CIN-CG su kazali da ključni problem u vezi sa vlasništvom nad medijima bilo gdje u svijetu nije u tome ko ih posjeduje, već koliki udio medija može posjedovati jedna grupa. 

Kažu da rade sa medijima u Crnoj Gori na jačanju medijskog pluralizma, koji im je osnovna briga.

 

Srpske vlasti mogu uticati na važne događaje

Profesor Univerziteta u Beogradu i bivši državni sekretar u Vladi Srbije Ivan Videnović smatra da bi u načelu, proširenje bilo kog slobodnog biznisa na region trebalo da bude pozdravljeno.

,,Kako, međutim, u medijskoj sferi u Srbiji već odavno nema slobodnog biznisa, što je dovelo do monolitnog jedinstva srpske medijske ponude na nacionalnim frekvencijama u podršci aktuelnoj vlasti, opravdana je bojazan da će ova proširenja biti iskorišćena za dodatno širenje uticaja srpskih vlasti na crnogorsko javno mnjenje”, rekao je Videnović za CIN-CG. 

Kaže da posebno onespokojava to što ni drugi privatni operateri, koji u Srbiji slove za bliske opoziciji, nemaju nimalo drugačiju uređivačku politiku kada su u pitanju važne crnogorske teme kao što su popis, izbori ili djelovanje SPC u Crnoj Gori.

Koordinator za razvoj u Centru za građansko obrazovanje (CGO) Damir Nikočević za CIN-CG kaže da interes velikih korporacija jeste u ukrupnjavanju vlasništva nad medijima, uvezivanju medija i zaokruživanje prostora Zapadnog Balkana. 

Upozorava ipak da se tu ne smije isključiti ni politički interes vlasnika, posbno struktura bliskih predsjedniku Srbije Aleksandru Vučiću koji kupovinom i osnivanjem medija u Crnoj Gori, širi svoj uticaj na aktuelne političke i društvene prilike u zemlji. 

,,Takva ulaganja nisu isplativa, rijetki od tih medija su održivi, ali jasno je da pojedini mediji ne postoje da bi stvarali kvalitetan program i radili u interesu javnosti - već da bi bili oglasna tabla i propagandni punktovi određenih političkih lidera”, objašnjava Nikočević.

Dodaje da je crnogorsko tržište prezasićeno medijima, što je pokazalo istraživanje CGO. 

 

Od Pinka do Adrije

Pink M je bio prva televizija u srpskom vlasništvu u Crnoj Gori, a program je počela da emituje 2002. Prema navodima tada opozicionih partija, njihov signal nelegalno je pušten preko repetitora sa krova zgrade RTCG.

Vlasnik Pinka je Željko Mitrović kojeg dio javnosti u regionu kritikuje da je medijsku kuću osnovao da bi služio režimu Slobodana Miloševića, a uspio je da bude blizak sa svakom vlašću nakon Miloševića.

U maju ove godine Centar za istraživačko novinarstvo Srbije (CINS) objavio je da je firmama Željka Mitrovića reprogramiran poreski dug od 35,6 miliona dinara i da je tako ,,vlast nagradila Pink za lojalnost” što nije prvi put. 

U oktobru 2018. Pink M je, nakon što ga je kupila Junajted Media grupa, postao Nova M.

Osnivač Junajted Media grupe, kablovskog i medijskog operatera čije je sjedište u Luksemburgu, je biznismen Dragan Šolak kojeg povezuju sa jednim od lidera opozicije u Srbiji Draganom Đilasom. Đilas je to demantovao više puta.

Međunarodna investiciona grupa BC Partners je u martu 2019. za 2,6 milijardi eura kupila većinski udio u Junajted grupi od investicionog fonda KKR sa sjedištem u Njujorku, pri čemu je KKR zadržao manjinski udio. 

Junajted Media grupa pokriva tržište Srbije, BiH, Makedonije, Crne Gore, Hrvatske i Slovenije. Osim televizija N1 i Nova, oni su vlasnici dnevnog lista Danas, zatim bugarskog Telegrafa, nedjeljnika Politika...

Prva Televizija počela je u Crnoj Gori da emituje program 2014. godine i bila je u vlasništvu grčke Antena grupe. Grci su Prvu TV krajem 2018. godine prodali srpskom biznismenu Srđanu Milovanoviću.

Milovanović je vlasnik Televizije Kopernikus u Srbiji, koja je dospjela u centar pažnje pred izbore 2012. godine kada je kompanija „Sens marketing”, bliska Vučićevoj Srpskoj naprednoj stranci (SNS), zakupila osam sati programa na jednom od Kopernikusovih kanala da bi pravila sopstveni televizijski program „Svet plus info”. 

Milovanovićev brat Zvezdan bio je povjerenik SNS-a za Niš. Ostavku je podnio u maju ove godine.

Vlasnik Adria TV, Bratislav Stojiljković pominjan je u medijskim izvještajima o incidentu uoči lokalnih izbora u Nikšiću, kao prijatelj Nove srpske demokratije i Andrije Mandića. Tada je policija pretresala automobile u kojima je sa srpskim državljanima – rukometašom Vladom Mandićem i Aleksandrom Jokićem, bio i poslanik Demokratskog fronta Milo Božović.

Vlasnici Prve i Adria TV nijesu odgovorili na pitanja CIN-CG zašto su odlučili da prošire biznis na Crnu Goru, s obzirom na to da se radi o malom tržištu i kako se bore sa konkurencijom.

U Crnoj Gori je prisutan i portal mondo.me.

Prema podacima iz registra medija Agencije za privredne registre od februara 2019. godine, vlasnik portala Mondo je zvanično Igor Žeželj, posredstvom firme Mondo Inc. Portal Mondo.rs je 2004. godine osnovalo Telekom Srbije. 

Mondo Inc je kupila i kompaniju Adria Media Grupa, što je u dijelu javnosti otvorilo sumnju da je Telekom neformalni vlasnik i izdavača tabloida „Kurir“ i drugih izdanja Adria Media Grupa, što iz Adria grupe demantuju.

Neophodna ulaganja u zajednicku infrastrukturu

Iz Ministarstva za ekonomski razvoj kažu da je pandemija potvrdila potrebu za regionalnim povezivanjem, integracijama i zajedničkim nastupom na trećim tržištima u sferama trgovine i turizma u kojima postoji kompatibilnost interesa između Srbije i Crne Gore. 

,,U narednom periodu treba raditi na kreiranju što boljih uslova za razvoj spoljnotrovinskih odnosa, turističkih potencijala i ekonomskog prosperiteta”, kažu iz Ministarstva.

Prostor za dalje unapređenje saradnje sa Srbijom vide u oblasti turizma i smatraju da su neophodna i ulaganja u zajedničku infrastrukturu. 

,,Završetak dionice auto-puta Podgorica-Mateševo i valorizacija postojećih kapaciteta Luke Bar će dati dodatni impuls razvoju trgovinske razmjene između naše dvije zemlje”, kazali su iz Ministarstva. 

Biljana MATIJAŠEVIĆ

Seven Montenegrin municipalities were offered multi-million-euro grants in 2012 to build essential wastewater treatment plants to prevent sewage polluting rivers and the sea, but no construction work has begun yet, and as years pass, the potential cost keeps rising.

Rozaje was intended to be one of the first municipalities in Montenegro to get a wastewater treatment plant to process domestic sewage in order to ensure that the water that is discharged into rivers, lakes and the Adriatic Sea is relatively clean.

From 2011 to 2014, the municipal authorities in Rozaje managed to conduct a feasibility study for the plant, select a location and include it in the municipality’s urban spatial plan.

The next phase was the construction of the wastewater treatment system. A grant of 200,000 euros was provided from the European Union’s Instrument for Pre-Accession Assistance, IPA, for a feasibility study; the municipality of Rozaje also borrowed around 2.8 million euros from the European Investment Bank for the construction, while a grant of 700,000 euros was provided from the European Fund for the Western Balkans.

But in 2014, the Democratic Party of Socialists, which had run Rozaje for two decades, lost power in the municipality.

The new municipal authorities, led by the Bosniak Party and the Social Democratic Party, then suddenly decided to build the wastewater treatment plant at another location.

As a result, the site study had to be carried out again but the new authorities could not get the money from the EU’s IPA fund. The money was instead diverted to resolving wastewater issues in other municipalities which were more prepared to build plants.

The municipality of Rozaje told BIRN and the Center for Investigative Journalism of Montenegro, CIN CG, that the reason for the change of location was because the facility would have been too expensive at the original site because a pumping station would also need to be built there.

“Although the study predicted that [original] location was the best, it was considered that this solution should be abandoned,” the municipality said.]

This is just one example of how several Montenegrin municipalities have been left without wastewater treatment plants due to poor decisions by the local authorities, which have also failed to take advantage of the money that was granted to them for the projects.

BIRN/CIN CG’s research shows that seven Montenegrin municipalities - Rozaje, Plav, Bijelo Polje, Kolašin, Danilovgrad, Cetinje and Ulcinj - lost the chance to receive more than ten million euros that had been pledged through grant schemes for the construction of the wastewater treatment plants.

The municipalities’ failure to build the plants will also cost Montenegro’s state budget almost 20 million euros, because years of delays have led to increased costs for construction.

The construction of the wastewater treatment plants is one of the obligations to which Montenegro has committed itself while negotiating Chapter 27 of the body of legislation that the country has to harmonise with EU standards in order to move towards membership of the bloc – the chapter covering the environment and climate change.

As Montenegro’s membership negotiations continue, the plants still have to be built, although they will cost the municipalities much more than previously planned.

Delay means more river and sea pollution

Azra Vukovic, executive director of the Montenegrin environmental NGO Green Home, told BIRN/CIN CG that any delay in the implementation of projects to build wastewater treatment plants contributes to the deterioration of the quality of water in the country’s watercourses and increased concentrations of pollutants, and has a negative impact on river and marine life. She also argued that pollution has an indirect impact on public health.

“The lack of spatial planning documentation, the lack of project documentation, the lack of human capacity to lead these processes and the lack of financial resources that needed to be provided in order to use donor or credit funds are just some of the reasons that prevented the implementation of these projects,” Vukovic explained.

She argued that there are several reasons for the problems that have arisen. One of them, she believes, is the lack of capacity at the local level to prepare and lead such large and demanding projects. Local authorities, do not sufficiently recognise the importance of such projects, she said - particularly because their implementation is a long and demanding process.

In some towns, there is also the problem of “illegally constructed buildings at the location intended for the construction of the plant”, Vukovic added. Sometimes extra cost is also incurred because land needed for the plants is privately owned and has to be bought by the municipality.

“Another reason for these projects slowing down lies in the fact that local authorities often do not want to implement projects that will ultimately produce an obligation for citizens to pay additional fees for such services, and therefore they prolong their implementation,” she claimed.

Wastewater flowing into the River Ibar

The municipality of Rozaje, after losing its initial funds from the EU’s IPA, was fortunate enough to get money for the construction of the plant again in 2019.

However, whilet over three million euros were initially allocated to build the plant, the government’s Municipal Wastewater Management Plan for 2020-2035 estimates that it will now cost just over five million. Along with the construction of a new sewerage network for the town, it is estimated that the total cost could go up to 12 million euros.

PROCON, a government-established unit for implementing utilities and environmental protection projects, said that the construction of a system for collecting, draining and treating municipal wastewater is one of the main priorities when it comes to environmental protection.

Wastewater from Rozaje is currently flowing into the River Ibar, about ten kilometres from its source. According to water quality monitoring by the Environmental Protection Agency, in 2018, the Ibar was among the most polluted rivers in Montenegro.

“This [treatment plant] project aims to improve the treatment of wastewater in the area of ​​Rozaje, and thus reduce the negative effects of pollution of the River Ibar,” said PROCON.

The municipality of Rozaje said that the wastewater project now has “a high degree of readiness for financing”, but that the municipality needs more assistance because “this project, in terms of its scope, significance and value, exceeds our current organisational and financial capabilities”.

Unresolved financing issues

A total of 5.2 million euros were allocated by 2012 for the construction of a plant to serve the municipalities of Plav and Gusinje - more almost five million through the EU’s IPA pre-accession programme, and the rest in a loan from the European Investment Bank.

The plant, however, was not built, and the money allocated through the IPA programme was not handed over. Currently, wastewater in the Plav municipality is discharged into the rivers Lim, Vruja and Grncar without being treated beforehand. In 2012, the validity of the study on the impact of the plant on the environment expired. Due to the municipality’s inability to take a loan, it remains uncertain when the project will begin.

The municipality of Plav claims that work on the preparatory documentation for the plant began at a time when it was also responsible for the local community in Gusinje, which later received the status of a municipality.

After Gusinje became a municipality, its representatives expressed reservations about the plan. “They did not agree with the proposed solutions, because all populated areas were not covered by the planned works,” the Plav municipality said.

The Montenegrin government’s Municipal and Wastewater Management Plan states that the plant, which would deal with the wastewater from both Plav and Gusinje, would cost about 4.2 million euros - one million less than in the previous plan. However, it is uncertain how the municipalities will get this money.

“The project is planned to be financed through a credit arrangement with the EIB [European Investment Bank], but as municipalities are not able to borrow, defining the financial structure of the project is an open question at this time,” PROCON said.

Opposition to plant construction in Danilovgrad

The construction of a wastewater treatment plant in Danilovgrad has sparked a dispute between the settlement of Landza, the intended site of the plant, and the municipality. Danilovgrad’s sewage currently flows directly into the River Zeta, although its waters and banks were declared a ‘natural park’ by the government in 2019.

This caused locals in Danilovgrad to launch a campaign to stop the plant being built at the site, which is a few hundred metres from houses, kindergartens, primary schools and the local health centre.

The project was launched about ten years ago but the campaign for the plant to be built elsewhere has stalled the construction. “As a group of citizens opposes the construction of the WWTP at the planned location of Landza, and the contractor has already been contracted, a solution has yet to be found,” PROCON said.

Back in 2010, the state of Montenegro signed a contract with the European Bank for Reconstruction and Development to borrow 5.35 million euros to build the plant in Danilovgrad. According to a 2012 PROCON report, 960,000 euros were set aside for the construction of the plant, while almost three million were set aside for the construction of the wastewater collector and sewerage network. But since then, the costs have increased significantly.

At the project’s presentation on September 9 this year, the municipality of Danilovgrad said that the contract with the contractor had already been signed and that a change of location could lead to international arbitration and cost the state money. The European Bank for Reconstruction and Development announced at the meeting that it had blocked the funds for the plant a few months beforehand.

Municipalities seek more money

By 2012, 1.2 million euros had been earmarked to build a wastewater treatment plant in the municipality of Kolašin. Almost one million euros was a loan with the European Investment Bank, while 200,000 euros were provided from EU pre-accession funds for the development of the project.

The project has been developed, but the municipality of Kolašin has not yet managed to provide funds to take it any further, and it has not yet been built. PROCON said that the municipality was not able to borrow on a larger scale in order to implement the project. Now, with the support of the state and PROCON, it has prepared an application to international financiers.

In the Cetinje municipality, 6.4 million euros was set aside to build a wastewater treatment plant in the village of Dobrsko Selo, most of it in the form of loans from the European Investment Bank, plus more than 1.6 million in grants from the Western Balkans Investment Fund.

So far, it has not been built. PROCON said that there are still several unresolved issues connected to the location for the plant and some of the routes for bringing wastewater from the city. Other sources of financing are also needed.

The project to build the plant and its accompanying infrastructure is directly connected to the project for the drainage of flood and rain waters from the city, through a tunnel to be constructed in Belveder, a location a few kilometres outside the city.

However, the Cetinje municipality said that the municipal Public Works Administration has not yet announced a tender for the construction of the tunnel, which is why the tender for the plant has not been completed yet.

“We must emphasise that we do not have information about when the Public Works Administration plans to announce a tender and realise the works that are a precondition for the realisation of activities on the design and construction of the WWTP,” the municipality said.

The Public Works Administration did not answer BIRN/CIN CG’s questions about when it will announce the tender for the tunnel.

Delays and illegal constructions

The municipality of Bijelo Polje, like the municipalities of Rozaje and Plav, has lost access to money from the EU’s pre-accession IPA fund to build its wastewater treatment plant because of delays. Bijelo Polje was allocated 1.7 million euros but was not able to borrow the additional amount needed to complete the funding and start the project.

In addition to that money, another 2.3 million euros in loans were secured from the European Investment Bank and 700,000 euros from the Western Balkans Investment Fund.

However, of all the municipalities whose projects have seen delays, Bijelo Polje has progressed the furthest and it is expected that by the end of the year, it will announce a tender for the design and construction of its wastewater treatment plant.

“It is realistic to expect that the tender will be announced in the next few months,” the municipality said in mid-September.

Meanwhile in the municipality of Ulcinj, although more than six million euros were provided for the construction of a wastewater treatment plant in 2012, the project was in deadlock until the end of last year.

According to estimates made by the municipality, about 15 million euros will be needed for the construction of the plant. But an even greater problem than the financing is the location for the construction of the plant.

During the ten years of waiting for the construction of the plant, several illegal facilities were built at the site. The municipality of Ulcinj said it is currently working on “an analysis on overcoming this situation”.

Montenegro faces 2035 deadline

As a candidate for EU membership, Montenegro opened negotiating Chapter 27 at the end of 2018. Water quality is one of the criteria that Montenegro has to meet, with the obligation to build systems for the collection and treatment of wastewater in all its municipalities by the end of 2035.

Environmental activist Azra Vukovic said that about 47 per cent of the population of Montenegro is currently served by wastewater collection services. The treatment plants that do exist are also not working to their full capacity to treat wastewater, she warned.

“However, the biggest problem is in those municipalities where plants do not exist and the collected wastewater is discharged directly into the sea or other water recipients,” Vukovic said.

“By discharging untreated wastewater, various substances enter our rivers and seas that have negative impacts on water quality, but also on the aquatic organisms that live in them.”

Ivan ČAĐENOVIĆ
ilustration: Igor VUJIČIĆ

Sedam crnogorskih opština je 2012. godine dobilo višemilionske grantove za izgradnju esencijalnih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda kako bi se spriječilo zagađenje rijeka i mora, ali građevinski radovi još nisu otpočeli, a kako godine prolaze, potencijalni trošak raste.

Rožaje je trebalo da bude jedna od prvih opština u Crnoj Gori koja će dobiti postrojenje za tretman otpadnih voda u cilju prečišćavanja kućnih otpadnih voda koje bi sa ovim procesom bile relativno čiste prilikom njihovih ispuštanja u rijeke, jezera i Jadransko more.

Od 2011. do 2014. godine, opštinske vlasti u Rožajama uspjele su da izrade studiju izvodljivosti za ovo postrojenje, odabrali su lokaciju i uvrstili je u prostorni urbanistički plan opštine.

Sljedeća faza bila je izgradnja sistema za prečišćavanje otpadnih voda, za šta je obezbjeđen grant od 200.000 eura iz Instrumenta za pretpristupnu pomoć Evropske unije, IPA fonda za tehničku podršku.

Opština Rožaje se takođe za izgradnju fabrike zadužila i kod Evropske investicione banke (EIB) odakle je dobila sredstva u visini od blizu tri miliona eura, dok je grant od 700.000 eura obezbjeđen iz Evropskog fonda za Balkan.

Međutim, 2014. godine je Demokratska partija socijalista, koja je Rožaje vodila dvije decenije, izgubila vlast u opštini.

Nova opštinska vlast, na čije čelo su došle Bošnjačka stranka i Socijaldemokratska partija, iznenada je odlučila da postrojenje za tretman otpadnih voda izgradi na drugoj lokaciji.

Kao rezultat toga, moralo se ponovo uraditi studija lokacije, a nove vlasti nisu mogle za to dobiti novac iz IPA fondova. Novac je, umjesto toga, preusmjeren na rješavanje problema otpadnih voda u drugim opštinama koje su bile spremnije za izgradnju postrojenja.

Iz opštine Rožaje su za BIRN i Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) kazali da razlog za promjenu lokacije leži u tome što bi objekat na prvobitno planiranoj lokaciji bio preskup jer bi se na njoj trebala izgraditi i pumpna stanica.

„Iako je studija predviđala da je (prvobitna) lokacija najbolja, smatralo se da se od ovog rješenja treba odustati“, kazali su nam u opštini.

Ovo je samo jedan od primjera kako je nekoliko crnogorskih opština ostalo bez postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda zbog loših odluka lokalnih vlasti, koje nisu iskoristile novac koji im je dodijeljen za ove projekte.

Istraživanje BIRN/CIN-CG-a pokazuje da je sedam crnogorskih opština - Rožaje, Plav, Bijelo Polje, Kolašin, Danilovgrad, Cetinje i Ulcinj - izgubilo šansu da dobije više od deset miliona eura kroz grantove namijenjene za izgradnju prečišćavanja otpadnih voda.

Ovaj neuspjeh opština da izgrade postrojenja košta i državni budžet Crne Gore - skoro 20 miliona eura, jer su dugogodišnja odlaganja realizacije projekata dovele do povećanja troškova izgradnje.

Izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda jedna je od obaveza koje je Crna Gora prihvatila pregovarajući o poglavlju 27, koje se odnosi na životnu sredinu i klimatske promjene u cilju usklađivanja svog zakonodavstva sa standardima EU, na putu ka njenom članstvu u ovom bloku.

Pregovori o članstvu se nastavljaju, a postrojenja se tek trebaju izgraditi, iako će njihova izgradnja koštati opštine puno više nego što je to ranije planirano.

Prolongiranje znači i veće zagađenje rijeka i mora

Azra Vuković, direktorka crnogorske nevladine organizacije koja se bori za očuvanje životne sredine Green Home, za BIRN/CIN-CG ističe da svako prolongiranje realizacije projekata izgradnje postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda doprinosi pogoršanju kvaliteta vode u vodotocima i povećanju koncentracije zagađujućih materija, te ima i negativan uticaj na život u rijekama i moru. Ona dodaje da zagađenje ima indirektan uticaj i na javno zdravlje.

„Nedostatak prostorno-planske dokumentacije, nedostatak projektne dokumentacije, nedostatak ljudskih kapaciteta za vođenje ovih procesa i nedostatak finansijskih resursa koje je trebalo obezbijediti kako bi se koristila donatorska ili kreditna sredstva, samo su neki od razloga koji su spriječili implementaciju ovih projekata”, objašnjava Vuković.

Ona naglašava da postoji više razloga za probleme koji su se pojavili. Jedan od njih je, smatra ona, nedostatak kapaciteta na lokalnom nivou za pripremu i vođenje ovako velikih i zahtjevnih projekata. Lokalne vlasti ne prepoznaju u dovoljnoj mjeri važnost ovakvih projekata, kaže Vuković – posebno zato što je njihova implementacija dug i zahtjevan proces.

U pojedinim gradovima postoji i problem „bespravno izgrađenih objekata na lokaciji predviđenoj za izgradnju postrojenja”, objašnjava Vuković. Ponekad nastaju i dodatni troškovi jer je zemljište planirano za izgradnju u privatnom vlasništvu i opština mora da ga kupi.

„Drugi razlog usporavanja ovih projekata leži u činjenici da lokalne vlasti često ne žele da implementiraju projekte koji će u konačnici proizvesti obavezu građanima da plaćaju dodatne troškove za takve usluge, pa zato prolongiraju njihovu realizaciju”, kaže ona.

Otpadne vode koje se ulivaju u rijeku Ibar

Opština Rožaje, nakon što je izgubila početna sredstva iz IPA fondova, imala je sreću da 2019. godine ponovo dobije novac za izgradnju elektrane.

Međutim, dok je za izgradnju postrojenja prvobitno izdvojeno nešto više od tri miliona eura, u Planu upravljanja komunalnim otpadnim vodama za period 2020-2035 Vlade Crne Gore procjenjuje se da će sada projekat koštati nešto više od pet miliona. Uz izgradnju nove gradske kanalizacione mreže, procjenjuje se da bi ukupni troškovi mogli ići do 12 miliona eura.

U PROCON-u, nacionalnoj jedinici za implementaciju projekata iz oblasti komunalnih djelatnosti i zaštite životne sredine, kažu da je izgradnja sistema za prikupljanje, odvođenje i tretman komunalnih otpadnih voda jedan od glavnih prioriteta kada je u pitanju zaštita životne sredine.

Otpadne vode iz Rožaja trenutno se ulivaju u rijeku Ibar na desetak kilometara od njenog izvora. Prema monitoringu kvaliteta vode Agencije za zaštitu životne sredine, Ibar je jedna od najzagađenijih rijeka u Crnoj Gori.

„Ovaj projekat (postrojenja za prečišćavanje) ima za cilj da unaprijedi tretman otpadnih voda na području Rožaja, a samim tim i da smanji negativne efekte zagađenja rijeke Ibar“, saopštavaju iz PROCON-a.

Iz Opštine Rožaje kažu da ovaj projekat sada ima „visok stepen spremnosti za finansiranje“, ali da je opštini potrebna veća asistencija jer „ovaj projekat po svom obimu, značaju i vrijednosti prevazilazi naše trenutne organizacione i finansijske mogućnosti”.

Neriješena finansijska pitanja

Za izgradnju postrojenja za opsluživanje opština Plav i Gusinje do 2012. godine izdvojeno je 5,2 miliona eura - više od četiri miliona kroz IPA, a ostatak kao kredit od EIB-a.

Postrojenje, međutim, nije izgrađeno, a novac izdvojen kroz IPA program nije uručen. Trenutno se otpadne vode u opštini Plav bez prethodnog prečišćavanja ispuštaju u rijeke Lim, Vruja i Grnčar. Važnost studije o uticaju postrojenja na životnu sredinu istekla je 2012. godine. Zbog finansijske situacije opštine, ostaje neizvjesno kada će projekat početi.

U opštini Plav navode da su radovi na pripremnoj dokumentaciji za postrojenje počeli u vrijeme kada je ova opština bila nadležna i za lokalnu zajednicu u Gusinju, koja je kasnije dobila status opštine.

Nakon što je Gusinje postalo opština, njeni predstavnici izrazili su rezerve prema planu. „Nisu bili saglasni sa predloženim rešenjima, jer sva naseljena mjesta nisu bila obuhvaćena planiranim radovima”, kazali su iz opštine Plav.

U Planu o upravljanju komunalnim otpadnim vodama Vlade Crne Gore navodi se da bi postrojenje koje bi se bavilo otpadnim vodama iz Plava i Gusinja koštalo oko 4,2 miliona eura, što je milion manje nego u prethodnom planu. Međutim, neizvjesno je kako će opštine doći do tog novca.

„Planirano je da se projekat finansira kroz kreditni aranžman sa EIB-om, ali kako opštine nisu u mogućnosti da se zadužuju, definisanje finansijske strukture projekta je u ovom trenutku otvoreno pitanje“, naglašavaju iz PROCON-a.

Protivljenje izgradnji postrojenja u Danilovgradu

Izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Danilovgradu izazvala je spor između naselja Landža, gdje je predviđena njegova izgradnja, i opštine. Kanalizacija Danilovgrada trenutno se uliva direktno u rijeku Zetu, iako je Vlada njene vode i obale 2019. godine proglasila „parkom prirode“.

Zbog toga su mještani Danilovgrada pokrenuli kampanju za zaustavljanje izgradnje na lokaciji koja se nalazi nekoliko stotina metara od kuća, vrtića, osnovnih škola i Doma zdravlja.

Projekat je pokrenut prije desetak godina, ali je kampanja za izgradnju postrojenja na drugom mjestu zaustavila gradnju. „Kako se grupa građana protivi izgradnji PPOV na planiranoj lokaciji u Landži, a izvođač je već ugovoren, rješenje tek treba da se nađe”, saopštavaju iz PROCON-a.

Crna Gora je još 2010. godine potpisala ugovor sa Evropskom bankom za obnovu i razvoj (EBRD) o kreditu u iznosu od 5,35 miliona eura za izgradnju postrojenja u Danilovgradu. Prema izvještaju PROCON-a za 2012. godinu, za njegovu izgradnju izdvojeno je 960.000 eura, dok je za izgradnju kolektora i kanalizacione mreže izdvojeno skoro tri miliona. Ali od tada su troškovi značajno porasli.

Na posljednjoj javnoj raspravi o izgradnji postrojenja 9. septembra ove godine, opština Danilovgrad saopštila je da je ugovor sa izvođačem radova već potpisan i da bi promjena lokacije mogla da dovede do međunarodne arbitraže, a državu košta novca. EBRD je na sastanku saopštila da je nekoliko mjeseci ranije blokirala sredstva za postrojenje.

Opštine traže više novca

Do 2012. godine za izgradnju PPOV u opštini Kolašin izdvojeno je 1,2 miliona eura. Gotovo milion eura bio je kredit od Evropske investicione banke, dok je za razvoj projekta iz pretpristupnih fondova EU obezbijeđeno 200.000 eura.

Projekat je izrađen, ali opština Kolašin još nije uspjela sa obezbijedi sredstva za njegovu dalju realizaciju, pa se na izgradnju objekta još čeka. Iz PROCON-a objašnjavaju da opština nije u mogućnosti da se zaduži u većem obimu kako bi realizovala projekat. Sada je uz podršku države i PROCON-a pripremila aplikaciju za dobijanje sredstava od međunarodnih finansijera.

U opštini Cetinje je 2012. godine za izgradnju PPOV u Dobrskom Selu izdvojeno 6,3 miliona eura, najveći dio od kredita Evropske investicione banke (EIB), plus više od milion od grantova Investicionog fonda za Zapadni Balkan.

Ono do sada nije izgrađeno. Iz PROCON-a kažu da i dalje postoji nekoliko neriješenih pitanja vezano za lokaciju za izgradnju postrojenja i neke od trasa za dovođenje otpadnih voda iz grada. Potrebni su i drugi izvori finansiranja.

Projekat izgradnje postrojenja i pratećih infrastrukturnih objekata direktno je povezan sa projektom odvođenja poplavnih i oborinskih voda iz grada, kroz tunel koji će se graditi na Belvederu, lokaciji nekoliko kilometara van grada.

Međutim, iz opštine Cetinje kažu da opštinska Uprava javnih radova još nije raspisala tender za izgradnju tunela, zbog čega tender za postrojenje još nije završen.

„Moramo naglasiti da nemamo informaciju kada Uprava javnih radova planira da raspiše tender i realizuje radove koji su preduslov za realizaciju aktivnosti na projektovanju i izgradnji PPOV”, kažu iz opštine.

Iz Uprave javnih radova nisu odgovorili na pitanje BIRN/CIN-CG-a kada će raspisati tender za izgradnju tunela.

Odlaganja i bespravna gradnja

Opština Bijelo Polje, kao i opštine Rožaje i Plav, zbog kašnjenja u realizaciji projekta je izgubila pristup novcu iz IPA fonda za izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Ovoj je opštini dodeljeno 1,7 miliona eura, ali ona nije mogla da se zaduži za dodatni iznos koji je potreban za završetak finansiranja i početak projekta.

Pored tog novca, obezbeđeno je još 2,2 miliona eura kredita od EIB-a i 700.000 eura od Investicionog fonda za Zapadni Balkan.

Međutim, od svih opština čiji su projekti kasnili, Bijelo Polje je najdalje odmaklo i očekuje se da će do kraja godine raspisati tender za projektovanje i izgradnju PPOV.

„Realno je očekivati ​​da će tender biti raspisan u narednih nekoliko mjeseci”, kazali su iz opštine.

U opštini Ulcinj, iako je 2012. godine obezbijeđeno više od šest miliona eura za izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, projekat je do kraja prošle godine bio u zastoju.

Prema procenama opštine i PROCON-a, za izgradnju postrojenja biće potrebno oko 15 miliona eura. Ali veći problem od finansija predstavlja lokacija za izgradnju ovog objekta.

Naime, na predviđenoj lokaciji, dok se deset godina čekalo na izgradnju, izgrađeno je nekoliko nelegalnih objekata. Iz Opštine Ulcinj kažu da trenutno rade na „analizi za prevazilaženje ove situacije”.

Crna Gora ima rok do 2035. godine

Kao kandidat za članstvo u EU, Crna Gora je krajem 2018. godine otvorila poglavlje 27. Kvalitet vode je jedan od kriterijuma koje Crna Gora mora da ispuni, uz obavezu da izgradi sisteme za prikupljanje i tretman otpadnih voda u svim svojim opštinama do kraja 2035.

Vuković ističe da oko 47 odsto stanovništva Crne Gore trenutno ima uslugu odvođenja otpadnih voda. Ali postrojenja za tretman otpadnih voda takođe ne rade punim kapacitetom, upozorava ona.

„Ipak, najveći problem je u onim opštinama u kojima nema postrojenja, a prikupljene otpadne vode se ispuštaju direktno u more ili druge recipijentne vode”, dodaje Vuković.

„Ispuštanjem neprečišćenih otpadnih voda u naše rijeke i more ulaze razne supstance koje negativno utiču na kvalitet vode, ali i na vodene organizme koji u njima žive”, zaključuje ona.

Ivan Čađenović

Već petu godinu Specijalno državno tužilaštvo (SDT) i većinu ostalih tužilaštava u Crnoj Gori niko ne kontroliše, iako je to predviđeno zakonom. 

Zašto to nije rađeno u vrijeme dok je na čelu VDT-a bio Ivica Stanković, Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) nije uspio da dobije odgovor. Služba za odnose sa javnošću aktuelnog vršioca dužnosti VDT-a Dražena Burića izostanak kontrole pravda različitim razlozima – od epidemioloških do nedostatka kadra.

Početkom ove godine VDT je doduše donijelo odluku o vršenju nadzora nad tužilaštvima za 2017, 2018, 2019. i 2020. Posao je trebalo da završe 2021, ali kako do početka novembra do toga nije došlo produženi su rokovi. Tako će i 2021. proći bez nadzora najznačajnijih tužilaštava.

Kontrola tužilaštava od krucijalne je važnosti jer bi trebalo, između ostalog, da utvrdi kako se rješavaju predmeti, da li tužioci postupaju u rokovima koji su predviđeni zakonom, zašto zastarijevaju krivične prijave, da li se po proceduri sklapaju sporazumi o priznanju krivice, kako tužilaštva sprovode finansijske istrage, kao i da li rukovodioci rade posao kako predviđa zakon.

Ništa od toga u ovih pet godina u većini tužilaštava nije rađeno.

U Zakonu o državnom tužilaštvu piše da VDT vrši nadzor nad radom SDT-a,viših i osnovnih tužilaštava neposrednim uvidom u njihov rad i drugim mjerama radi efikasnosti i zakonitosti. Taj nadzor vrši se u skladu sa planom koji donosi vrhovni državni tužilac. 

Zakonom je kao teži disciplinski postupak propisano onemogućavanje vršenja nadzora, ali i ako se u postupku nadzora utvrde nepravilnosti i nezakonitosti u radu.

Pravilnikom o unutrašnjem poslovanju Državnog tužilaštva propisano je da Vrhovno državno tužilaštvo vrši analizu svih tužilaštava jednom godišnje.

U dokumentima, koje smo za potrebe ovog teksta dobili slobodnim pristupom informacijama, piše da je nakon više izmjena planova, predviđeno da nadzor nad radom SDT-a i Višeg državnog tužilaštva u Podgorici započne u novembru ove godine, a da se takva kontrola u Višem tužilaštvu u Bijelom Polju i osnovnim državnim tužilaštvima obavi u decembru.

Međutim, ta kontrola neće biti obavljena ni ove godine, makar ne u najznačajnijim tužilaštvima, uprkos brojnim upozorenjima koja na rad tužilaštava dolaze od strane Evropske unije (EU), ali i dijela domaće stručne javnosti.

Iz VDT-a su za CIN-CG potvrdili da je kontrola nad radom SDT-a rađena samo jednom i to 2017. godine, kada su provjeravali 2016, početnu godinu rada Specijalnog tužilaštva. Od tada je rad glavnog specijalnog tužioca Milivoja Katnića i njegove organizacije potpuno bez kontrole, iako je upravo SDT ključna institucija u borbi protiv organizovanog kriminala i korupcije na najvišem nivou. 

Iz VDT-a, međutim, nijesu odgovorili na pitanje šta je utvrđeno provjerom 2017, ali ni zašto već petu godinu ne kontrolišu rad najznačajnijeg tužilaštva u zemlji.

Nadzor je za 2017. i 2018. godinu vršen nad Višim tužilaštvom u Bijelom Polju i osnovnim tužilaštavima u Bijelom Polju, Pljevljima, Kolašinu i Ulcinju, ali ni u tim institucijama nije bilo kontrole u posljednje tri godine. 

Međutim iz VDT-a nijesu bili voljni da saopšte ni šta je utvrđeno tim malobrojnim kontrolama, ali ni zašto tek sada najavljuju da će u svim tužilaštvima izvršiti zakonske obaveze za prethodne četiri godine.

Nadležni su nedostatak nadzora u izjavi za CIN-CG pokušali da opravdaju time što su četiri državna tužioca koji su trebali da vrše kontrolu otišla u penziju, te da su dva državna tužioca koja su izabrana u aprilu ove godine upućena na ispomoć u Specijalno drzavno tužilaštvo na period od tri do šest mjeseci. Međutim, svi ti tužioci bili su na pozicijama u ranijem periodu, a kontrola ipak nije vršena. 

,,Takođe, jedan od razloga nevršenja nadzora jeste i situacija nastala povodom pandemije virusa Covid-19”, navode iz VDT-a. 

Pandemija je počela u martu 2020. i nikako nije mogla biti opavdanje za nevršenje zakonskih obaveza u prethodne tri godine.

Marić: Grub propust u radu

Državni sekretar u Ministarstvu pravde, ljudskih i manjinskih prava Boris Marić je za CIN-CG istakao da je neshvatljivo da tako dugo nije vršen nadzor nad radom tužilaštava, ocjenjujući da se radi o grubom propustu u radu i obavezama.

On je dodao da Ministarstvo nije nadležno da inicira postupak odgovornosti za eventualne propuste u dijelu internog nadzora nad radom tužilaštava.

Marić podsjeća da je stanje u pravosudnom sistemu zabrinjavajuće, obzirom da nije konstituisan Tužilački savjet, a da je stanje u Sudskom savjetu, Vrhovnom i Ustavnom sudu ili VD ili na ivici kvoruma za rad.

„U tom kontekstu svaki interni propust u radu dodatno dobija na težini“, naveo je Marić, dodajući da bi se što prije moralo krenuti u parlamentarni dijalog, ali i onaj između zakonodavne, sudske i izvršne vlasti. 

Maja Boričić
Marija Popović Kalezić

U periodu od 2012. do 2021. godine, od 116 tužilaca koji rade u osnovnim, višim i Specijalnom tužilaštvu, njih 115 ocjenjeno je - odlično. Jedino je tužilac Osnovnog tužilaštva u Kotoru Srđa Jovanović dobio ocjenu dobar. I svi rukovodioci tužilaštava ocijenjeni su najboljom ocjenom.

Ovi podaci dugo su bili tajna, ali ih je za potrebe našeg istraživanja nedavno dobio Centar za građanske slobode (CEGAS).

Ocjene daje Komisija koju formira Tužilački savjet (TS), a čine je vrhovni državni tužilac i pet članova TS, od kojih su tri tužioci, a dva su iz redova uglednih pravnika. Samo oni koji imaju ocjenu manju od dobar ne mogu napredovati.

Ako se imaju u vidu izvještaji Evropske komisije (EK) nije jasno na osnovu kojih kriterijuma su ovako dobro prošli predstavnici tužilaštva, kada se iz godine u godinu ponavlja iz Brisela da je vladavina prava jedan od najvećih izazova na putu Crne Gore ka Evropskoj uniji (EU).

Ovo je možda najbolji primjer koliko je potrebna reforma tužilaštva, ali se ni nakon pet mjeseci od izglasavanja izmjena Zakona o državnom tužilaštvu, ne nazire kada bi novi TS mogao biti kompletiran, niti šta bi trebalo da budu prvi koraci u reformi tužilačke organizacije.

Iako su predstavnici parlamentarne većine obećavali da će novim rješenjima konačno započeti proces promjena, trenutno se čini kao da to nije prioritet.

Zbog nesporazuma u vladajućoj koaliciji oko izbora jednog člana TS iz redova uglednih pravnika, Skupština Crne Gore još nije kompletirala TS, a to se od pojedinih partija uslovljava rekonstrukcijom ili promjenom Vlade.

Kada su tužioci izabrali svoja četiri člana u Savjet, predsjednik parlamenta Aleksa Bečić proglasio je novi TS, sa šest članova, u kome su pored tužioca i vršilac dužnosti vrhovnog državnog tužioca (vd VDT) Dražen Burić, koji po funkciji predsjedava tim Savjetom i predstavnik Ministarstva pravde, državni sekretar Boris Marić.

Međutim, taj krnji Savjet još nije održao ni konstitutivnu sjednicu, a nema naznaka ni da će je održati, dok Skupština Crne Gore ne završi svoj posao oko izbora uglednih pravnika.

Na prvoj sjednici, TS bi trebalo da razriješi sa pozicije vd VDT-a Dražena Burića i izabere novog vršioca dužnosti najviše tužilačke funkcije u zemlji. Kako nezvanično saznajemo, na tom prvom zadatku moglo bi doći do problema, jer u Zakonu piše da se novi vd VDT-a mora izabrati na prvoj sjednici TS, a nije precizirano na koji se način bira - da li je neophodan konkurs ili je dovoljna većina glasova članova Savjeta.

Novom Savjetu neće biti tako lako ni da razriješe glavnog specijalnog tužioca (GST) Milivoja Katnića, iako ga često navode kao jednu od prepreka za obračun sa korupcijom i kriminalom na najvišem nivou, zbog navodnih veza sa vrhovima DPS-a i bivše garniture Uprave policije. Katniću je, u junu prošle godine, prethodni saziv TS jednoglasno potvrdio drugi mandat, a tek za dvije godine trebalo bi da ide u penziju. Imajući u vidu rezultate Specijalnog državnog tužilaštva (SDT), sumnja se da će on efikasno moći da se uhvati u koštac sa komplikovanim slučajevima, kao što su recimo „pandora papiri“, u kojima su otkrivene ofšor kompanije predsjednika Mila Đukanovića i njegovog sina. Evropski parlament je zahtijevao da se navodi do kojih je došao Međunarodni konzorcijum istraživačkih novinara (ICIJ) ispitaju pred nacionalnim pravosudnim organima.

Prema Zakonu, VDT, tri člana Savjeta ili ministar pravde imaju mogućnost da pokrenu postupak za smjenu Katnića zbog nestručnog ili nesavjesnog obavljanja funkcije, težeg prekršaja kojim je nanijeta značajna šteta po tužilaštvo, ili ako je osuđen.

Kakva će biti efikasnost SDT-a uveliko zavisi i od toga ko će biti izabran za VDT, za koga je potrebna dvotrećinska ili tropetinska većina u parlamentu. Nema, međutim, naznake da će Skupština brzo izglasati novog čelnika crnogorskog tužilaštva, jer je za to neophodna i podrška opozicije.

Ako je komplikovano doći do dogovora oko VDT-a, postavlja se pitanje zašto predstavnici parlamentarne većine makar ne izaberu one članove TS oko kojih nemaju spora - trojicu uglednih pravnika i jednog predstavnika nevladinog sektora i tako krenu sa mrtve tačke. Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) nije uspio dobiti odgovor na ovo pitanje. Predsjednik skupštinskog Odbora za politički sistem, pravosuđe i upravu Momo Koprivica u telefonskom razgovoru obećao je odgovore na naša pitanja, ali je kasnije ignorisao brojne pozive.

Ni njegov partijski šef, predsjednik parlamenta Aleksa Bečić nije odgovarao na pitanja da li će inicirati dijalog ne samo oko imenovanja u TS-u, već i oko izbora VDT-a, ali i ostalih pozicija u pravosuđu.

Ni vršilac dužnosti VDT-a Dražen Burić nije želio da govori za CIN-CG sa obrazloženjem da je obećao intervju drugom mediju.

EK naglašava odgovornost političara

U posljednjem godišnjem Izvještaju EK o Crnoj Gori naglašava se da nema napretka u oblasti pravosuđa, te da sprovođenje ključnih reformi stagnira. Podvlači se odgovornost političke elite koja ne uspijeva da obezbijedi kvalifikovanu većinu za ključna imenovanja u pravosuđu.

Ističe se da bi trebalo do kraja ispoštovati preporuke Venecijanske komisije (VK) oko izmjena u tužilačkom sistemu - Evropsku komisiju zabrinjava i što je prekinut mandat uglednim pravnicima u ranijem sazivu TS-a nakon izglasavanja izmjena Zakona o državnom tužilaštvu. Navodi se i opasnost od politizacije TS-a. „Širok politički konsenzus o imenovanjima uglednih pravnika biće ključan da spriječi politizaciju Savjeta“, zaključuje se u izvještaju. Napominje se da je neophodno preispitati disciplinsku i etičku odgovornost sudija i tužilaca.

Nije problem samo TS. Parlament ne uspijeva već tri godine da obezbijedi ni većinu za četiri ugledna pravnika u Sudskom savjetu, pa je zbog toga produžen mandat članovima kojima je istekla funkcija još u julu 2018. Sudski savjet radi u nekompletnom sastavu, sa osam članova od predviđenih 10. Fali jedan sudija i jedan ugledni pravnik.

„Oba savjeta moraju poboljšati transparentnost rada, uključujući objavljivanje potpuno obrazloženih odluka o unapređenjima, imenovanju i disciplinskim mjerama“, navodi se u izvještaju EK.

Državni sekretar u Ministarstvu pravde, ljudskih i manjinskih prava Bojan Božović je za CIN- CG ocijenio da je izvještaj EK vezan za poglavlje 23 realan i objektivan.

„Ovakav izvještaj daje jasnu poruku da moramo tražiti rješenja u dijalogu, kao i da sve institucije sistema i svi akteri u ovom društvu, u skladu sa svojim ovlašćenjima, snose odgovornost za stagnaciju u pristupnom procesu po ovom pitanju”, istakao je Božović, koji je i šef Radne grupe za pregovaračko poglavlje 23 (pravosuđe i temeljna prava).

Predsjednik Upravnog odbora Instituta alternativa (IA) i kandidat nevladinog sektora za člana TS Stevo Muk za CIN-CG navodi da su ocjene iz izvještaja očekivane i da su „opomena i dobra osnova za mnogo više rada u narednom periodu“.

„U izvještaju se konstatuje napredak u broju procesuiranih slučajeva organizovanog kriminala, ali se ukazuje i na brojne slabosti i nedostatke kao i na to da ,i dalje postoji zabrinutost zbog institucionalnog učinka Tužilačkog savjeta'. Po ko zna koji put se ukazuje i na nedovoljne učinke u sistemu disciplinske odgovornosti tužilaca“, napominje Muk.

Kako je Skupština Crne Gore mjesto u kojem se imenuju najznačajnije pozicije u pravosuđu, najveća odgovornost za cijeli proces, pripada predsjedniku Skupštine Crne Gore, ocjenjuje Muk. Ističe i da bi trebalo razgovarati „u paketu“ o svim imenovanjima u pravosuđu - sudijama Ustavnog suda, članovima Sudskog savjeta i izboru VDT-a.

Izvršna direktorka Akcije za ljudska prava (HRA) Tea Gorjanc Prelević ističe da partije na vlasti djeluju loše, jer nijesu u stanju da se dogovore oko ključnih imenovanja vezanih za vladavinu prava, koja je prioritet, i u odnosu na koju je Evropska komisija dala najgoru ocjenu do sada.

„To dovodi u pitanje ključna obećanja vladajuće većine. Čak i kada se izađe iz ove blokade, pamtiće se da je normalno funkcionisanje pravosuđa zavisilo od pojedinačnih interesa i prepucavanja političkih partija, iako su sve one obećavale ‘oslobađanje’ tužilaštva i ostvarivanje pravde”, poručila je Gorjanc Prelević. Trgovina oko izbora članova TS, dodaje ona, umanjuje povjerenje građana u političare, tužioce i državu.

Novi TS proglašen, ali ne funkcioniše

Izmjene tužilačkog zakona su izglasane krajem maja i po rokovima u tom zakonu, novi TS mogao je biti kompletan do septembra mjeseca.

Izmjenama Zakona predviđeno je da Tužilački savjet ima 11 članova, od kojih je pet tužilaca, uključujući i predsjednika Savjeta odnosno VDT-a, i pet uglednih pravnika, od kojih je jedan predstavnik NVO, dok je 11. član predstavnik Ministarstva pravde.

Na konkurs za četiri mjesta iz reda uglednih pravnika, koji je trajao do 1. jula, javilo se 16 kandidata. Većina u Odboru se saglasila da trojica advokata: Miloš Vuksanović, Siniša Gazivoda i Filip Jovović, ispunjavaju uslove da budu članovi Savjeta. Međutim predstavnicima Demokratske Crne Gore (DCG) je sporan bio četvrti kandidat - advokat Nikola Bulatović, zbog kako su isticali njegove navodne bliskosti sa Demokratskim frontom (DF).

Zbog toga je zaustavljen proces izbora članova TS iz redova uglednih pravnika, pa i predstavnika nevladinog sektora Steva Muka, iako je on dobio podršku članova Odbora.

Konferencija državnih tužilaca je, početkom avgusta, na tajnoj sjednici izabrala četiri tužioca: Sanju Jovićević, Đurđinu Ninu Ivanović, Tatjanu Begović i Nikolu Samardžića za članove TS-a. I taj se izbor dovodio u pitanje, jer je bilo nezvaničnih informacija da je bilo neregularnosti i nedovoljnog broja glasova u prvom krugu za jednog od kandidata. Vrhovno državno tužilaštvo je demantovalo te navode.

Predsjednik parlamenta je nakon toga proglasio novi TS, u krnjem sastavu, kako bi se zaustavila namjera Savjeta u prošlom sazivu da vrši imenovanja i bira rukovodioca Osnovnog državnog tužilaštva (ODT) u Podgorici i tri tužioca VDT-a.

Prethodni saziv TS je predložio i da se za VDT izabere aktuelni vršilac dužnosti Dražen Burić, ali se Skupština Crne Gore nije izjašnjavala o tom prijedlogu.

Predsjednik Skupštine je proglašavajući novi Savjet naveo da TS može da funkcioniše i odlučuje sa najmanje šest od predviđenih 11 članova. Novi Savjet, međutim, od tada nije zakazao nijednu sjednicu.

Direktorka HRA naglašava da to što TS ne radi, znači da nema uslova za izbor tužilaca, ali ni za utvrđivanje njihove odgovornosti za nezakonit ili neetičan rad.

Pravna savjetnica HRA Marija Vesković ističe da vd stanje u ODT Podgorica traje već više od dvije godine i da se ne može vršiti izbor do uspostavljanja TS. Ona naglašava da, ako do dogovora oko svih kandidata za TS ne može da dođe u vladajućoj većini, glasaju makar o onima oko kojih nema spora.

Međutim, kako dodaje, očigledno je da za tim trenutno nema volje, kao ni za razmatranje predloga za izbor VDT-a, koji je prethodni sastav TS dostavio Skupštini još krajem jula. „Od početka avgusta, nadležni skupštinski odbor je održao tri sjednice i ova dva pitanja nijesu uopšte bila na dnevnom redu, a pitanje izbora uglednih pravnika je postalo predmet političkog ultimatuma za dogovor o rekonstrukciji Vlade”, ističe Vesković.

I državni sekretar Bojan Božović ističe da nekompletan TS u ogromnoj mjeri otežava rad cjelokupnog tužilaštva, kao i njegovu reformu kroz izbor novih tužilaca.

Dodaje da ovakvo stanje ne bi trebalo još dugo da traje i da se u Ministarstvu nadaju da će TS biti kompletiran tokom novembra mjeseca.

Prema podacima Agencije za sprečavanje korupcije (ASK), uglednim pravnicima u prošlom sazivu TS-a Ranki Čarapić, Milanu Filipoviću, Velimiru Rakočeviću i Aneti Spaić je prestao mandat 5. avgusta, kada je proglašen novi TS.

Njima su mandati trebali da traju do januara 2022. Kako sada stvari stoje, veliko je pitanje da li će do tada biti izabrani novi članovi ovog tijela.

Blokiran i sudski sistem

I u sudstvu je slična situacija, brojna su vd stanja ili se radi sa manjim brojem sudija od predviđenog broja. Savjet je u avgustu ove godine konstatovao prestanak funkcije 23 sudija koji su ispunjavali uslove za penziju. U Vrhovnom sudu sada ima svega šest sudija od 18 koliko je predviđeno, pošto je čak 12 njih otišlo u penziju. Sudski savjet nije uspio ni da dvotrećinskom većinom izabere novog predsjednika Vrhovnog suda, nakon što je Vesna Medenica krajem prošle godine dala ostavku.

Predsjednike nemaju ni Upravni sud, osnovni sudovi u Kolašinu, Beranama, Baru, Rožajama i Kotoru, ali ni Sud za prekršaje u Budvi.

U toku je postupak ocjenjivanja velikog broja kandidata koji su se prijavili za slobodna mjesta u Vrhovnom, Upravnom, Privrednom i višim sudovima.

„Nadamo se da će se i taj postupak sprovesti u što kraćem roku i da bar u sudstvu nećemo imati vd stanje, a pogotovo u Vrhovnom sudu gdje to stanje traje deset mjeseci”, podsjeća Vesković.

I Ustavni sud trenutno funkcioniše u nepotpunom sastavu i na ivici kvoruma. Nakon odlaska u penziju sudija Hamdije Šarkinovića i sutkinje Mevlide Muratović, taj sud radi sa svega pet sudija, od kojih bi uskoro i Dragoljub Drašković trebalo da ide u penziju. Tako da bi taj sud uskoro mogao ostati sa četiri sudije, što je kvorum za odlučivanje u predmetima, ali to znači da bi svi morali biti jednoglasni da bi donijeli neku odluku.

Skupština više godinu dana ne uspijeva da izabere nove sudije ni za Ustavni sud.

Ustavni sud neće skoro o penzijama

Iz Ustavnog suda za CIN-CG nijesu odgovorili kada će odlučivati o nižim starosnim granicama za odlazak u penziju, ali i o ustavnosti izmjena tužilačkog zakona, ali prema nezvaničnim informacijama, zbog komplikovane situacije i u tom sudu, teško da će skoro biti donijeta odluka.

To svakako, kako nam je nezvanično rečeno, ne sprečava odgovorne da sprovode propise koji su donijeti.

Izmjenama Zakona o tužilaštvu je predviđeno da prestaje tužilačka funkcija ostvarivanjem prava na penziju, a isto je već bilo predviđeno Zakonom o sudovima.

Dok je Sudski savjet odlučio da ispoštuje odredbe zakona oko odlaska u penziju, iako je tražio njihovo osporavanje pred Ustavnim sudom, prethodni TS je bio stava da čeka odluku tog suda prije nego odluči da tužioce šalje u penziju.

Maja BORIČIĆ

Mada iz Ujedinjenih nacija poručuju da je govor mržnje prema ženama prosto neprihvatljiv, čini se da to u Crnoj Gori nije slučaj, pogotovo na društvenim mrežama...
Meta su uglavnom žene koje se bave javnim poslom - ministarke, poslanice, novinarke, aktivistkinje...
Rezultati istraživanja koje je ranije ove godine predstavila Ženska politička mreža pokazuju da je, na primjer, devet od deset političarki u Crnoj Gori bilo diskriminisano samo zato što su žene.
Za deset mjeseci ove godine, većina prijavljenih prijetnji i napada na novinare i novinarske ekipe bila je usmjerena protiv novinarki.
Cilj ovog upitnika je da je čujemo Vaše stavove i iskustva u vezi sa mizoginijom – od toga da li ste se na društvenim mrežama susrijetali sa govorom mržnje prema ženama, da li bi trebalo pooštriti sankcionu politiku u ovom dijelu do ličnih iskustva...
Na osnovu rezultata ovog upitnika, tim CIN-CG će uputiti pitanja relevantnim sagovornicima/ama i institucijama i uraditi priču na ovu temu.