Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) procjenjuje da se zbog neadekvatnog rukovanja medicinskim otpadom godišnje u svijetu samo hepatitisom B, C i HIV-om zarazi oko 20 miliona osoba. U Crnoj Gori nema podataka o tome, a više od hiljadu tona medicinskog otpada još je izvan nadzora

„Kada mi je majka umrla od kancera, nijesam znao šta da radim sa gomilom neiskorišćenih ljekova. Prijatelj mi je rekao da ih ubacim u kesu i pomiješam sa pastom za zube. Rastvorene, bacio sam ih u WC šolju. Nijesam htio da ih nosim u apoteku, da zarađuju na mojoj muci”, ispričao je za Centar za istraživačko novinarstvo (CIN-CG) Podgoričanin koji je želio da ostane anoniman.

On je jedan od brojnih koji u svojim domovima imaju male, ali opasne deponije farmaceutskog i drugog medicinskog otpada - ljekove sa isteklim rokom trajanja, stare toplomjere, aparate za mjerenje pritiska sa živom kao i druge otrovne materije.

Medicinski otpad može izazvati ozbiljne posljedice po okolinu i zdravlje ljudi - infekcije, zaraze, povređivanje, trovanje, zagađenje zemljišta i podzemnih voda. Nadležne institucije u Crnoj Gori nijesu uradile dovoljno na podizanju svijesti građana o značaju pravilnog odlaganja, ne samo farmaceutskog, već svih opasnih vrsta medicinskog otpada, pokazalo je istraživanje CIN-CG.

Na to ukazuju i izvještaji  Ekološke inspekcije i nevladinih organizacija koje godinama registruju slučajeve miješanja medicinskog i komunalnog otpada. Dio civilnog sektora, upozorava i na netransparentnost i mogući kriminal.

Pored farmaceutskog, u opasne spadaju i infektivni, hemijski, patoanatomski, citotoksični i oštri medicinski otpad. Prema tumačenjima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), to su ljudski organi i tkiva, krv i tjelesne tečnosti, ekskreti i sekreti, ljekovi i ostali preparati, brisevi, gaze, zavoji, igle, skalperi, lancete i drugi oštri instrumenti, kao i ostaci poslije medicinske, stomatološke, farmaceutske ili slične prakse, istraživanja, obrade, zaštite i uzimanja krvi za transfuzije. Sve to može dovesti do inficiranja osobe koja sa ovim otpadom dođe u kontakt.

Čak 80 odsto opasnog medicinskog otpada u državnim zdravstvenim ustanovama čini infektivni. Svjetska zdravstvena organizacija procjenjuje da se zbog neadekvatnog rukovanja medicinskim otpadom, godišnje u svijetu samo hepatitisom B, C i HIV-om zarazi oko 20 miliona osoba. U Crnoj Gori nema podataka o tome.

U Državnom planu upravljanja od 2015. do 2020. godine piše da je količina generisanog medicinskog otpada u Crnoj Gori 2.148 tone godišnje. Od toga je 874 tone opasnog, uglavnom infektivnog.

U istom dokumentu se, međutim, procjenjuje da je količina ukupnog otpada veća za 50 odsto, što znači da iznosi oko 3.300 tona. Izvan kontrole je praktično, više od hiljadu otpada koji nastaje u privatnim klinikama, stomatološkim ambulantama, staračkim domovima.

Iako je planom najavljeno da će do kraja ove godine utvrditi količine medicinskog otpada kod privatnih zdravstvenih ustanova, iz Ministarstva zdravlja nijesu odgovorili na pitanje da li su to i učinili. Oni tvrde da se medicinski otpad iz državnih zdravstvenih ustanova ne miješa sa komunalnim i da se odlaže na zakonom propisan način. Takođe dodaju i da je prvih šest mjeseci ove godine obrađeno je oko 180 tona medicinskog otpada iz državnih zdravstvenih ustanova, što odgovara i ranijim prosječnim godišnjim količinama od oko 400 tona.

Prema podacima iz Nacionalne strategije o upravljanju otpadom do 2020. godine Klinički centar Crne Gore je najveći generator sa 722 tone medicinskog otpada godišnje. Od toga, 182 tone je opasno.

Nedovoljni materijalni i ljudski resursi, nedostatak saznanja o zdravstvenim rizicima, slaba i neadekvatna skladišta i kontrola, najčešći su problemi u upravljanju medicinskim otpadom, piše u Državnom planu. „Obučenost osoblja za razvrstavanje otpada, iako je više puta sprovedena obuka i dostavljena pisana uputstva, nije na zadovoljavajućem nivou. Zbog toga je u narednom periodu potrebna dodatna obuka i postavljanje pisanih procedura na svakom mjestu nastanka opasnog otpada“, stoji u ovom planu.

Za razliku od sagovornika CIN-CG, građani ne bi  trebalo da medicinski otpad bacaju u smeće, ili kanalizaciju, već odnesu u najbližu apoteku, koja ne bi smjela da ih odbije. Iz Montefarma su CIN-CG-u kazali da je riječ o dobroj praksi, ali je Ministarstvo zdravlja nadležno da to predloži i kao zakonsku normu.

Mini istraživanje CIN-CG govori da se praksa u podgoričkim apotekama razlikuje. U Montefarmovoj (državnoj) apoteci su novinarki, kada je u svojstvu građanke pitala da li da kod njih donese ljekove koji joj nijesu potrebni, rekli da može, ali kada u smjeni bude šefica. U jednoj privatnoj apoteci u centru grada kategorično su odbili: „Ne, zašto biste nama donosili ljekove?". U susjednoj, takođe privatnoj, ljubazno su objasnili da trenutno nemaju gdje da skladište te ljekove, ali će to biti moguće od Nove godine. Samo u jednoj privatnoj apoteci su rekli da možemo donijeti ljekove, ali i savjetovali da ih, svakako, ne bacamo u smeće, već u WC šolju!

Rukovoditeljka skladišta za ljekove u Montefarmu Vera Dabanović je za CIN-CG objasnila da apoteke ne smiju da opet puste u prodaju ljekove koje im vrate građani. Ona kaže da bi i privatne apoteke morale da poštuju to pravilo. Montefarm ima 54 apoteke koje sakupljaju i čuvaju farmaceutski otpad do kraja godine. Dio se vraća dobavljačima, sa kojima imaju sporazume, prije ili nakon isteka roka upotrebe lijeka, a ostalo skladišti u privremenom depou.

Inspekcija piše prijave

Ekološka inspekcija je u posljednje tri godine pokrenula sedam prekršajnih postupaka. Uprava za inspekcijske poslove je odbila da dostavi zapisnike o nadzoru, tvrdeći da bi njihova objava prouzrokovala veću štetu od interesa javnosti da to zna, kao i da bi to bilo nezakonito, jer su „postupci još u toku “.

Iz odgovora Ekološke inspekcije se, međutim, može zaključiti da nije okončan samo jedan postupak: „Nadležni sudovi za prekršaje su u četiri postupka novčano kaznili pravna lica i odgovorne osobe, a za dva donijeli oslobađajuću presudu zbog nedostatka dokaza”.

Zakonom o upravljanju otpadom su predviđene novčane kazne za prekršaje, za odgovorne osobe od 30 do 2.000 eura, a za kompanije i ustanove od 1.000 do 40.000 eura. U Inspekciji navode da su prekršajne postupke pokrenuli, jer su zdravstvene institucije miješale medicinski sa komunalnim otpadom. Riječ je o jednoj privatnoj poliklinici, dvije privatne stomatološke ordinacije i jednoj državnoj bolnici. Šest prijava bilo je protiv privatnih i jedna protiv javne zdrastvene ustanove.

Inspektori, ipak, na terenu primjećuju da raste broj ustanova koje prihvataju i primjenjuju proces pravilnog odvajanja i pakovanja opasnog otpada. U toku 2017.godine, upoznali su ustanove sa propisanim načinom odlaganja proizvoda koji sadrže živu, kao i sa odredbom da će od 2020. godine njihov uvoz biti zabranjen.

U toku je izrada sistematizacije Uprave za inspekcijske poslove, u kojoj je planirano povećanje broja ekoloških inspektora. Od predviđenih 21, sada ima osam inspektora, dok ih je ranije bilo i manje.

Nikitović: Neki traže lažne potvrde

Najveći dio opasnog otpada preuzimaju Ekomedika DOO i „Hemosan„ iz Bara. Konzorcijum Ekomedika i OMPeco je 2011. godine dobio dozvolu od Vlade da 15 godina obrađuje oštri i infektivni medicinski otpad. Za MANS je ovaj monopol ukazivao na kršenje tenderske proceure i zakona, ali tužilaštvo je ocijenilo da nema osnova za postupak „zbog bilo kojeg krivičnog djela za koje se goni po službenoj dužnosti“.

U Crnoj Gori, kao ni na prostoru bivše Jugoslavije, ne postoji postrojenje za obradu farmaceutskog, hemijskog (živa) i nuklearnog otpada, već ga barska kompanija  „Hemosan" izvozi u zemlje EU, najčešće u Austriju. Za prethodne tri godine kompanija je izvezla oko 100 tona farmaceutskog i 38 tona hemijskog otpada.

I direktor „Hemosana” Zoran Nikitović upozorava da je sve što ima svojstvo lijeka opasan otpad:

„Država mora jasno da reguliše da je onaj ko je prodao aparat ili lijek, dužan i da ga prihvati. Cijena lijeka i aparata koje građanin plaća, uključuje i njegovo zbrinjavanje nakon korišćenja". On tvrdi da se ne isplati praviti centre za obradu takvog otpada u Crnoj Gori: „Mi smo mala zemlja, a filteri u spalionici kakvu ima Beč koštaju i do 15 miliona eura".

Nikitović priznaje da je bilo zahtjeva da neko baci otpad ko zna gdje, a od njih dobije potvrdu da im ga je predao, navodeći da tako nešto nikada nije, niti bi prihvatio. On, međutim, nije želio da precizira ko je to tražio od njega. Iako kaže da država ima povlašćene cijene u odnosu na ostale, ističe da nemaju uzvratnu pomoć.

„Ovakva firma vani dobija milionske sume od države da bi se razvijala i prerađivala otpad, a mi nijesmo dobili ni euro", kaže Nikitović. Cijene prihvata i izvoza, poslovna su tajna, ali to što plaća država, kako kaže „nijesu ozbiljne pare”.

„Montefarm nema velike količine, to je nekoliko tona, odnosno par desetina hiljada eura", naveo je on.

Centri za obradu infektivnog i oštrog otpada formirani su u Podgorici i Beranama. Za sada se neće formirati u drugim opštinama, jer su prikupljene količine još manje od projektovanih.

Ekomedika je, u toku 2017. sakupila i obradila 416,526,97 kilograma otpada. U prvih devet mjeseci bilo je oko 275 tona. Ugovorom su obavezani da ga sakupljaju, transportuju, obrađuju i sterilišu, nakon čega bi trebalo da nastaje materijal karakteristika miješanog komunalnog otpada, koji se odlaže na sanitarnu deponiju. Može se, navodno, koristiti i kao gorivo, ali u Crnoj Gori nema takvih primjera. Ugovorom o koncesiji je predviđeno da se konzorcijumu plaća 1,85 eura po kilogramu dok količine medicinskog otpada ne premaše 654 tone godišnje.

Ima razloga da se ispita postojanje ekokriminala

U analizi morfološkog sastava koju je uradila nevladina organizacija Ozon sa civilnim organizacijama regiona, na gradskim deponijama u Podgorici, Kotoru , Beranama i Pljevljima, u četiri sezonska mjerenja svaki put nađen je i medicinski otpad.

Direktor Ozona Aleksandar Perović za CIN-CG kaže da to ukazuje kako sistem nije kvalitetno zatvoren, jer je zakonom zabranjeno miješanje komunalnog sa drugim vrstama otpada, zato što se cijela smjesa pretvara u opasni.

„Još veći je problem što nema preciznih podataka o generisanim količinama na nivou države, što upućuje na sumnju u različite koruptivne i i druge nezakonite aktivnosti, pa ima prostora za ispitivanje elemenata organizovanog ekokriminala", istakao je on.

I zemlje regiona imaju slične probleme, ističe  Perović, mada neke od njih, poput Srbije, shodno veličini imaju i veći broj različitih postrojenja za tretman medicinskog otpada.

„Nažalost, čini se da se upravljanje medicinskim otpadom svuda radi uz određeni nivo tajnosti. To nije dobro upravljanje, niti odraz transparentnosti, što bi moralo biti obavezno u ovakvim poslovima“, naveo je on.

U Crnoj Gori nerijetko se, podsjeća Perović, ljekovi sa isteklim rokom odbacuju i u kontejnere za smeće. Dešava se da u naseljenim mjestima gori vatra iz njih, što govori o nerazumijevanju problema i opasnosti.

„Bilo bi očekivano da se institucije sistema ozbiljnije bave ovim problemom, da se građani uključuju u javne kampanje i uspostavi sistem prikupljanja i upravljanja medicinskim otpadom, ali jasno je da je lopta prebačena u dvorište koncesionara, koji bar kako mi to doživljavamo, nema kapacitet da zaokruži sistem na ozbiljan način“, zaključio je Perović.

EU: Nema napretka

U okviru poglavlja 27 pregovora sa Evropskom unijom koje je nedavno otvoreno, upravljanje otpadom prepoznato je kao jedan od najvećih ekoloških problema.

U izvještajima Evropske komisije (EK) se ne pominje posebno medicinski otpad. Ali, navodi se da je u oblasti upravljanja otpadom Crna Gora djelimično usklađena s pravnom tekovinom EU, te da u „izvještajnom periodu nije ostvaren napredak”.

Evropska komisija konstatuje da su potrebni “značajni napori” u sprovođenju nacionalnog plana i strategije, a opštine bi trebalo da riješe problem privremenih deponija.

„Potrebno je hitno djelovati da bi se uspostavila infrastruktura za odvojeno prikupljanje i reciklažu otpada i obezbijedili adekvatni finansijski i ljudski resursi, između ostalog i za aktivnosti inspekcije“, dodaje se u izvještaju, za period od oktobra 2016. godine do februara 2018. godine.

Živa, olovo , arsen…

Infektivni otpad je pribor iz mikrobioloških laboratorija, oprema i materijal koji je bio u kontaktu s krvlju i ostalim izlučevinama infektivnih pacijenata, uključujući hirurške zahvate i obdukciju, ostatke od dijalize, infuzije, transfuzije, izolacije bolesnika, rukavice i sve ostalo predvođeno za jednokratnu upotrebu.

Hemijski otpad sadrži toksične ili opasne hemikalije, uključujući i fiksir, razvijač i slično. Materijali sa visokom koncentracijom teških metala predstavljaju podkategoriju opasnog hemijskog otpada. U to se ubraja živa iz razbijene medicinske opreme, a u visokom procentu nalazi se i u otpadu stomatoloških ordinacija, zatim kadmijum iz baterija, olovo, arsen…

Oštri otpad su korišćene i potencijalno zaražene igle, lancete, štrcaljke i skalpeli.

Citotoksični otpad nastaje zbog primjene, proizvodnje i pripremanja ovih farmaceutskih preparata, uključujući primarnu ambalažu i pribor.

Farmaceutski otpad su svi ljekovi, uključujući i primarnu ambalažu i pomoćne materije, koji su postali neupotrebljivi zbog isteklog roka upotrebe, rasipanja ili neuslovnog čuvanja.

Kuda sa djelovima tijela

Evidencije medicinskog otpada nije zadovoljavajuća, a nema adekvatnog prostora za odlaganje oko šest tona patoanatomskog otpada, piše u oktobarskom izvještaju o realizaciji državnog plana za prošlu godinu. Patoanatomski otpad su dijelovi tijela, amputati, tkiva i organi odstranjeni tokom hirurških zahvata, tkiva uzeta u dijagnostičke svrhe, placente...

U Izvještaju MORT-a ističe se da su sa obrađenih oko 400 tona medicinskog otpada godišnje obuhvaćene samo državni domovi zdravlja, opšte bolnice, KBC CG, Zavod za hitnu medicinsku zaštitu, Zavod za transfuziju krvi, Institut za javno zdravlje i „Montefarm“. „Nijesu uzete u obzir količine otpada koje se proizvode i sakupe iz privatnih zdravstvenih ustanova, apotekarskih ustanova, staračkih domova i dr.“

Koncesionari prilikom preuzimanja primijećuju da ambalaža  za  infektivni  otpad  većinom  nije  zadovoljavajućeg  kvaliteta,  privremena  skladišta infektivnog otpada nijesu adekvatna, a pojedine ustanove ne mjere količine koje predaju.

Ministarstvo  najavljuje jednobrazna uputstava za razvrstavanje otpada, dodatnu edukaciju na svim nivoima zdravstvene zaštite, a razmotriće i mogućnost reciklaže.

Maja BORIČIĆ

Even though more than 70m € have been invested in the wastewater treatment  the applied technology is still inadequate and without sludge disposal plans. The local authorities find it easier to ship the sludge off to Albania at the expense of tax payers’ money which goes into hundreds of thousands of Euros. The city councils of Kotor, Tivat and Budva have the same partner in this business, a national of Albania whose company is registered in Montenegro.

The Montenegrin Investigative Centre (CIN-CG) found in the official statistics that some 12,000 tonnes of sludge have been exported since last year. The sewage sludge is a leftover after wastewater treatment which is now conducted in the newly built facilities in Budva, Kotor and Tivat. The similar facility in Herceg Novi is still under construction and with low treatment capacity hence the waste is stored in the facility’s disposal reservoirs. There are only two proper waste dumps (in Podgorica and Bar) but the sewage sludge is not listed in the issued licence.

The authorities in Budva, Kotor and Tivat have the same partner, the Montelea company registered in Montenegro. The sole founder and executive is Florian Borshi, an Albanian national from Shkodra. He charges his shipping services 65€ per tonne. The CIN-CG reporters were unable to reach out to him as the address stated in the business registry (the Celebic Business Centre- CBC in Podgorica) is invalid with no plaques, mailbox or other signs there. Borsha’s company is unheard of by the other occupants of the CBC.

As CIN-CG finds out, the sludge exported to Albania is not further treated but ends up in a waste dump. The aforesaid authorities have no clue about the whereabouts of the final waste dump.

The sludge export from the facility in Budva has exceeded 10,000 tonnes since the last year while the facility that treats Kotor’s and Tivat’s sewage wastewater has accumulated 6,000 tonnes ready to be shipped off. However, the customs records do not corroborate the local departments data hence it’s possible that a part of the sewage sludge ends up in the hinterland’s crevices or in the nearby sea.

The Ministry of Sustainable Development and Tourism (MORT) replied CIN-CG that it had no information about illicit disposals of the sewage sludge in the rocky hinterland’s sinkholes. Cuca and Krivosija are areas with many crevices and pits and thus rumoured as waste disposal sites whereof the Ministry will “most certainly inform the inspectorate“.  

The ministry reminds on regulations whereby “ the waste producers can either treat the waste autonomously or entrust the same to dealers or entities which gather or treat the waste“. Thus it is clear, according to the ministry, that the “businesses which operate wastewater facilities are obliged to take care of the waste“ .

The Budva City Council admits in its correspondence with CIN-CG that no waste treatment facility in Montenegro is technologically capable to process all of the waste. Hence the so called sludge treatment is not laid out. Instead, an arrangement was made in 2017 with the company of Florian Borsha to remove 4,100 tonnes of sludge to Albania at the cost of 64.5 €/tonne incl. VAT. Thus 264,441.80€ were paid last year. In 2018 another 6,000 tonnes will be carried off at the cost of 65.95 €/tonne (due to VAT increase) and 395,670€ in total.

On the other hand Budva’s city council has fought a long legal battle against the WTE Group in Germany which demands a payment of 58.5m€ for the wastewater plant construction as agreed in the contract. The local authorities refuse to pay for the phase 2 and 3 of the aforesaid project and claim that the construction hasn’t even been started, let alone completed. Dr Joze Duhovnik, a Slovenian expert hired by the Budva authorities claims in his extensive study that only 69.2% of the entire facility has been completed as laid out in the investment agreement. The project was meant to facilitate a wastewater treatment for a settlement of 130,000 inhabitants. However, the project is accompanied by corruption allegations (and is currently investigated) since one of the WTE managers reportedly admitted a payment of 3m€ to a person in the earlier local government whose name is withheld for the time being.    

According to Duhovnik’s study only the central unit on Vjestica Hill has operational licence while ten pump stations are still in test mode. The project envisages the construction of  wastewater treatment units in Buljarice and Petrovac and secondary sewage network. The piled up sewage sludge on Vjestica Hill is often a problem on rainy weather as it spreads out an unbearable stench down to the beach resorts and hotels.

The sludge from the joint Tivat-Kotor wastewater treatment facility was exported to Albania in accordance with the one year contract signed with the Montelea Co. The deal is nearly 40,000€ worth for the disposal of 500 tonnes. Anyway, it seems that not all 500t crossed the border as the customs records declare less than half of the amount. The water utility company in Tivat has no information as to what happened with the rest of the sludge and whether it was dumped somewhere outside of the facility.      

The Montelea Company used to load the sludge near the Montepranzo Estate just opposite the Tivat Airport. First the sludge was dumped on the lawn and then encased in big containers which the Montelea’s lorries carried off to Albania. That was discovered in early October last year when the airport personnel and the passengers started complaining about the unbearable stench that was coming their way. After several days the airport’s security had enough of the stench no and took beyond the airport’s parametres. They discovered the mounds of sludge on the land of the Tivat Utility Services which thought it convenient to reload the sludge there for Albania shipments. The operation had to be aborted as it became public and awfully smelly.

The German WTE runs the joint Tivat-Kotor treatment facility since its opening in July 2016. The WTE Group and its daughter company in Budva had also constructed the same facility. The Germans were supposed to hand over the facility by 31 Aug to the joint Tivat-Kotor waste treatment company. Nevertheless the handover was delayed over the company’s registration procedure and the training of new staff (by the WTE Group). The cities reckon that the Germans are obliged to handle the sewage sludge discharged in the plant’s three reservoirs until the facility is handed over. Anyway, according to reliable sources, the disposal problem was ’solved’ a couple of times by direct discharge into the sea in the Bay of Traste since the ’reload station’ opposite the airport had to be shut down.

On one occasion a big dark stain was spotted in the sea from the nearby Lustica Bay high-end resort. The tourists made photos and reported it. Even the Montenegrin Environmental Protection Agency acknowledge that ’something strange’ was going on in terms of leakage from the more than 10m € worth facility. The executive of the joint Tivat-Kotor Wastewater Treatment Company and its only staff at the time, Srecko Tripovic wouldn’t talk to CIN-CG about the aforesaid problems.

The WTE delivered two open top containers and a special carrier vehicle for the sludge transportation. However, the vehicle is still not in service as it lacks licence plates for some reason. Hence it cannot deliver the sludge to Vjestica Hill near Budva which is meant to be a hub for further shipments to Albania by another company. We are told, off the record though, that the Kotor Water Utility Services mulls a purchase of two special closed containers so they can successively drive off the accumulated sludge out of the facility in Krtola.

The Ministry of Sustainable Development and Tourism responds that Montenegro’s legislation is some 95% in harmony with the EU legislation and that a lot has been done to meet the Sea Coast Master Plan requirements  in terms of wastewater treatment and drainage including the construction of 150km of sewage network and three waste treatment plants.

Montenegro’s northernmost coastal city of Herceg Novi is still without hassle with the sludge according to Jelena Djakonovic, acting head of the local water utility firm. The treatment facility in nearby Meljine is still in testing phase. The work on the sewers hasn’t been finished yet. The treatment plant in Herceg Novi is built by the Turkish MASS/Gintas consortium while another Turkish company- Celtikcioglu constructs the sewers.   

The sustainable development ministry points out that the stabilised sewage sludge “is not harmful and can be used in agriculture after its proper treatment...it’s used in parks and other green areas, in re-cultivation of soil, foresting, as an insulation layer on the waste dumps and as renewable energy source through incineration...“.

Mojkovac treatment plant is appealed to as a good model copied from Denmark. Furthermore the Podgorica City Council planned a new plant with the thermal treatment of the sewage sludge. The German KfW Bank helped the case study for coastal municipalities where new and more advanced solutions will be implemented. The ministry further says that the law makes provisions for temporary sludge disposal in the interim period without giving us further details on what it means.   

Experts are divided over the sewage sludge incineration because of air pollution and ash residue which thus becomes hazardous. Besides, the waste incineration is not popular in the EU. On the other hand, the local authorities have received a lot of bids from various companies and experts on how to solve the issue.

In the meantime “Vodacom” has developed an application model of the partly dried sludge from the Tivat-Kotor treatment plant which could be used to re-cultivate soil on two former waste dumps in Sinjarevo and Lovina. The investment will cost slightly over a million €. The KfW Bank would finance the project. The Tivat City Council endorsed it and now it awaits the same approval in Kotor.  

 

National Customs Office- exports are legal

The Customs Office told CIN-CG that nearly 12 tonnes of the stabilised sludge (which can be used as a fertiliser) had been exported from Montenegro from early 2016 until Oct 2018.

“The Customs Office doesn’t keep export/import records for each municipality but it has them on the national level. The aforesaid material was exported to Albania indeed. Now pursuant to the law the information on particular physical and legal entities in the customs declarations cannot be shared without approval of all the parties involved“. The ministry further claims that such matter is in accordance with international regulations. As such it is not considered hazardous and thus has no export obstacles.

Siniša LUKOVIĆ

Potrebno je što prije donijeti pravilnik o profesionalnim oboljenjima i osnovati institut medicine rada kako bi zaposleni koji su oboljeli zbog uslova na radnom mjestu imali šanse da to i dokažu u Crnoj Gori, jedna je od preporuka sa konferencije Centra za istraživačko novinarstvo (CIN - CG) i ND "Vijesti" nakon što su završili seriju istraživačkih tekstova o stanju zaštite na radu.

Predloženo je i da se organizuju obuke i predavanja o značaju zaštite na radu za poslodavce, sindikalne predstavnike i zaposlene, jer je otkriveno da vrlo malo njih upoznato sa novim propisima, obavezama i pravima iz ove oblasti.

Posebnu pažnju, trebalo bi posvetiti žalbama sindikata na položaj žena u trgovini i ugostiteljstvu, ali i drugim djelatnostima i omogućiti im bolju pravnu zaštitu. Istraživanja CIN-a i "Vijesti" pokazalo je da su žene u trgovini i ugostiteljstvu, gdje ih radi oko 40 hiljada, često izložene stresu zbog rada na određeno ili bez ugovora, čestih prekovremenih a neplaćenih sati, kao i zbog straha da će zbog zasnivanja porodice dobiti otkaz, što utiče na njihovo zdravlje.

Predložene su i izmjene zakona o stečaju jer prema sadašnjim normama stečaj ukida sve pravne akte poslodavca pa i akt o procjeni rizika na radnom mjestu, a inspekcija više nema nadležnost da kontroliše tu firmu. U ovom slučaju zaposleni su prepušteni na milost poslodavcu da li će poštovati njihova prava. Ustavom je garantovano pravo na zdravo radno okruženje i ono bi moralo da važi bez obzira na pravni status poslodavca i "lex specialis" značaj Zakona o stečaju.

Predlažu i da se u srednjim školama zaštita na radu uvede kao fakultativni predmet ili kroz posebna predavanja, kao i da se uradi novo istraživanje o radu maloljetnika i plan na njihovoj zaštiti. Prema istraživanju UNICEF-a od prije dvije godine 6 odsto djece starosti od 5 do 17 godina u Crnoj Gori bilo je uključeno u poslove opasne po zdravlje.

Potrebno je i da se nastavi saradnja Ministarstva rada i socijalnog staranja i Inspekcije zaštite na radu sa medijima u cilju promocije normi i standarda iz ove oblasti, ali i kako bi se smanjila praksa mnogih poslodavaca da ne odgovaraju na pitanja medija o zaštiti na radu i da zabranjuju zaposlenima da daju izjave na ovu temu.

Učesnici konferencije žalili su se i da je Ministarstvo zdravlja ukinulo drugostepeno komisiju o procjeni radnih sposobnosti.

Načelnica Direkcije za zaštitu na radu Danijela Šuković pohvalila je projekat, navodeći da je potrebno upoznati poslodavce i zaposlene sa novim normama. Ona je navela da je usvojen zakon koji je u skladu sa EU standardima i da sada imaju 53 pravilnika, a da ih je još nekoliko i pripremi.

CIN će učesnicima poslati predloge preporuka za unaprijeđenje ove oblasti kako bi zajedno došli do kvalitetnih zaključaka koji će naknado biti publikovani. CIN je ovu konferenciju "Uloga medija u dostizanju evropskih standarda u oblasti zaštite i zdravlja na radu" realizovao u okviru projekta "Za zdravo i sigurno radno okruženje", kojeg sprovodi u partnerstvu sa ND "Vijesti", uz podršku regionalne mreže udruženja zaštite na radu BALcanOSH i Evropske unije.

Gora KAPOR

U projektima u koje je uloženo više od 70 miliona eura nije zaokružen tehnološki proces prečišćavanja vode, niti predviđeno takozvano zbrinjavanje mulja. Lokalnim vlastima je lakše da ga presele u Albaniju, a troškove u iznosu stotina hiljada eura preko cijena komunalnih usluga prevale na građane. U ovom poslu Kotor, Tivat i Budva imaju istog partnera, državljanina Albanije koji je firmu registrovao u Crnoj Gori.

Četiri crnogorske opštine na primorju u izgradnju prečistača za otpadne vode uložile su do sada više od 70 miliona eura, ali ni u jednom slučaju tehnološki proces nije zaokružen. Projektima nije predviđeno  ni takozvano zbrinjavanje mulja. Lokalne vlasti mulj transportuju u Albaniju, a troškove koji dostižu stotine hiljada eura, preko cijena komunalnih usluga  prevaljuju na građane.

U Albaniju je, prema zvaničnim podacima do kojih je došao Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG), tokom prošle i ove godine  izvezeno oko 12 hiljada tona mulja, preostalog nakon prečišćavanja kanalizacione vode u novoizgrađenim postrojenjima u Budvi, Kotoru i Tivtu. Hercegnovski nezavršeni sistem prečišćavanja zbog malih količina za sada samo puni svoje tankove. Jedine dvije propisne deponije u Podgorici i Baru u izdatim dozvolama nemaju kanalizacioni mulj u popisu materijala koji mogu da primaju.

U ovom poslu Budva, Kotor i Tivat imaju istog partnera, firmu “Montelea” registrovanu u Crnoj Gori, čiji je jedini osnivač i izvršni direktor albanski državljanin Florian Borši iz Skadra, koji transport naplaćuje oko 65 eura po toni. Novinari CIN-CG-a nisu uspjeli da dođu do Boršija jer na adresi u Poslovnom centru Čelebić u Podgorici, navedenoj u Centralnom privrednom registru, nema oznake te firme na fasadi, niti na poštanskom sandučićima i spisku stanara, a za nju nijesu čuli ni vlasnici okolnih poslovnih prostora.

Prema saznanjima CIN-CG-a, materijal koji se u Evropi koristi od poljoprivrede do građevinarstva, se poslije izvoza iz Crne Gore ne prerađuje i takođe završava na deponiji. „Deponija za odvezeni mulj se nalazi u Albaniji“, kratko su odgovorili iz preduzeća Komunalno- Budva. Bez tačnije lokacije. kao krajnjeg odredišta, deponiju u ovoj zemlji pominju u svojim odgovorima i komunalci iz Tivta i Kotora.

Kako je samo iz budvanskog postrojenja, prema ugovorima za prošlu i ovu godinu, izvezeno više od deset hiljada tona mulja, dok je tivatsko-kotorski prečišćivač proizveo najmanje još šest hiljada tona, podaci komunalnih preduzeća ne poklapaju se sa onima kojim raspolažu carinici, pa postoji mogućnost da je dio mulja završio negdje u crnogorskim vrtačama ili jednostavno – u moru.

Iz Ministarstva održivog razvoja i turizma (MORT) su za CIN-CG kazali da nemaju informaciju da je bilo nelegalnog odlaganja kanalizacionog mulja sa primorja u brdsko-planinsko zaleđe Boke, po jamama u „kamenom moru“ Cuca i Krivošija, o čemu se špekuliše u javnosti, ali će „o tome svakako obavijestiti inspekciju“.

Oni podsjećaju na zakonske odredbe da  „proizvođač otpada može obradu da vrši samostalno ili da povjeri trgovcu ili privrednom društvu, odnosno preduzetniku koji vrši sakupljanje ili obradu“. Iz toga je, prema njihovom mišljenju jasno da su „privredna društva koja upravljaju PPOV dužna da se staraju o otpadu“ .

Iz vrha budvanske opštine, u prepisci sa CIN-CG-om, uz  priznanje da nijedan od postrojenja za prečišćavanje u Crnoj Gori nije tehnološki zaokružen, te da takozvano zbrinjavanje mulja nije ni predviđeno, potvrđuju da je sa firmom Floriana Borša 2017. godine ugovoren odvoz 4.100 tona mulja u Albaniju po cijeni 64,5 eura po toni. U tu cijenu uračunat je i PDV i ukupno je plaćeno 264.441,80 eura. Tokom 2018. ugovoren je odvoz 6.000 tona po cijeni 65,95 (PDV povećan sa 19 na 21 odsto) što je na godišnjem nivou trošak od 395.670 eura.

Budva već duže vodi bitku sa njemačkom kompanijom WTE koja insistira da joj se isplati ugovorenih 58,5 miliona eura za izgradnju ovih postrojenja. Lokalne vlasti odbijaju da plate fakture za drugu i treću fazu gradnje postrojenja, jer smatraju da nijesu ni započete. Slovenački ekspert dr Jože Duhovnik i njegova kompanija,  koju su angažovali Budvani,  opširnim elaboratom dokazuje da je završeno tek 69,2 odsto objekata u odnosu na obaveze Njemaca po investicionom ugovoru, a koji je predviđao izgradnju sistema prečišćavanja otpadnih voda kapaciteta ekvivalentnog za 130.000 stanovnika. Posao je inače obilježen i korupcijom koju istražuje tužilaštvo, jer je, navodno, jedan od direktora WTE priznao da je platio tri miliona eura nekom iz prethodne lokalne vlasti, ali se za sada ne zna kome.

Prema tabeli iz Duhovnikove revizije, u projektu otpadnih voda u Budvi upotrebnu dozvolu trenutno ima samo glavno postrojenje na brdu Vještica, a u režimu probnog rada je desetak pumpnih stanica. Projektom je predviđena i izgradnja postrojenja za prečišćavanje za Buljarice i Petrovac, potisni i graviticaoni cjevovodi i pumpne stanice u tom dijelu opštine, te sekundarna kanalizaciona mreža gotovo na čitavoj teritoriji. Sa odvozom kanalizacionog mulja u ovoj opštini bilo je problema naročito kada je bio neredovan i kada je na suvu tvar na odlagalištu na brdu Vještica pala kiša što je uzrokovalo širenje nesnosnog smrada do bečićkih hotela na obali.

Mulj iz PPOV Tivat-Kotor tokom 2017. izvožen je za Albaniju, po jednogodišnjem ugovoru, koji je sa firmom Montelea potpisan 6. juna prošle godine. Posao je sklopilo i platilo preduzeće “Vodovod i kanalizacija” Tivat,  jer zajednička firma dvije opštine za upravljanje postrojenjem nije bila osnovana. Ugovor vrijedan 39.496 eura sklopljen je za odvoz i zbrinjavanje ukupno 500 tona mulja, ali je izvezeno manje.

“U ugovorenom periodu pomenuto preduzeće je u ukupno 12 tura, prema carinskim deklaracijama, izvezlo iz Crne Gore 247.930 kilograma mulja na deponiju u Albaniji”- kazao je za CIN-CG izvršni direktor tivatskog “Vodovoda i kanalizacije” Alen Krivokapić. U “Vodovodu”, tvrdi on,  nemaju saznanja da je u međuvremenu mulj iz PPOV Tivat-Kotor deponovan bilo gdje u Crnoj Gori van kruga tog postrojenja.

Kompanija „Monetelea“ je mulj iz Tivta u početku preuzimala na nekadašnjem poljoprivrednom dobru „Montepranzo“, preko puta tivatskog aerodroma gdje je iz PPOV koje se nalazi u Krtolima, dovožen manjim kamionima. Na prostoru ranije predviđenom za golf teren, mulj je istresan na ledinu, a potom prekrcavan u zatvorene kontejnere većeg kapaciteta kojima su ga „Monteleaini“ kamioni odvozili u Albaniju. To je otkriveno početkom oktobra prošle godine kada su se brojni putnici i radnici Aerodroma Tivat požalili zbog nesnosnog smrada. Dio radnika Službe bezbjednosti vazdušne luke na svoju ruku otišao je na nekadašnje vinograde i zatekao gomile mulja. Tivatsko Komunalno preduzeće koristi dio prostora „Montepranza“ za smještaj mehanizacije i obavljanje dijela svojih aktivnosti, pa su tu lokaciju nadležni vidjeli i kao pogodnu za prekrcaj mulja. Od ove prakse se odustalo kada je priča dospjela u medije, jer se više nije mogao sakriti uzrok smrada koji se danima osjećao.

Prema fakturama do kojih je došao CIN-CG, Montele je prvu turu od 12.700 kilograma mulja iz Tivta preko graničnog prelaza Božaj izvezla 4. jula prošle godine, a posljednju težine 24.800 kilograma, 10 oktobra 2017. Cijena usluge po toni je bila 66,38 eura plus PDV.

Radom PPOV Tivat-Kotor od otvaranja u julu 2016. preko crnogorske kćerke-firme iz Budve, rukovodi, takođe njemačka kompanija WTE koja je i sagradila to postrojenje. Ona je trebala da prepusti  upravljanje novoosnovanoj zajedničkoj kotorsko-tivatskoj firmi 31.avgusta, ali se kasnilo sa osnivanjem i zapošljavanjem kadrova koje je WTE trebalo da obuči. Opštine smatraju da su Njemci zato u obavezi da do zvanične primopredaje rješavaju i problem kanalizacionog mulja koji se nagomilava u tri bazena za prečišćavanje. Prema nezvaničnim, ali pouzdanim informacijama, otkad  je “zatvorena” neformalna prekrcajna stanica za mulj na nekadašnjem poljoprivrednom dobru, u par navrata to je “rješavano” ispumpavanjem mulja direktno u more kroz podmorski ispust u zalivu Trašte, kroz koji inače redovno otiče prečišćena voda. U jednom navratu veću fleku mrke boje u moru primijetili su i posjetioci obližnjeg turističkog rizorta Luštica bay, napravili snimke i požalili se lokalnim vlastima. Da se nešto “čudno” dešava sa ispustom voda prerađenih u 10,265 miliona eura vrijednom PPOV, registrovala je i Agencije za zaštitu prirode Crne Gore.

„Rezultati fizičko-hemijske analize otpadnih voda uzorkovanih na glavnim kanalizacionim ispustima u gradovima koji imaju postrojenja za prečišćevanje komunalnih voda (Budva, Kotor, Tivat) pokazali su da i nakon prečišćavanja u komunalnim vodama (Tivat-Kotor) postoji povećan sadržaj suspendovanih materija i biološke potrošnje kiseonika, koji su izvan uslova predviđenih Pravilnikom o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utrvrđenom kvalitetu otpadnih voda, dok komunalne vode iz Budve odgovaraju uslovima iz Pravilnika“ – stoji u Informaciji o stanju životne sredine za 2017.godinu u poglavlju „Unos efluentima“.

Izvršni direktor i za sada jedini zaposleni u zajedničkoj firmi“PPOV Tivat-Kotor” Srećko Tripović, nije želio da za CIN-CG govori o rješavanju problema kanalizacionog mulja. Kapaciteti PPOV su takvi da se on u krugu i tankovima samog postrojenja može akumulirati maksimalno do godinu dana. O tome nije želio da govori ni predsjednik Upravnog odbora “PPOV Tivat-Kotor” Danilo Cvijović. Iz zajedničkog koordinacionog društva za izgradnju vodovodne i kanalizacione infrastrukture Crnogorskog primorja – firme „Vodacom“ iz Tivta, kažu da je tokom ove i prošle godine „u procesu probnog rada PPOV Tivat-Kotor proizvedeno približno šest do sedam hiljada kubika mulja“.

„Dio mulja se stabilizuje u rezervoarima za odlaganje viška, odnosno rezervoarima za aerobnu stabilizaciju mulja u okviru tehnološkog procesa, a dio se odvozi.“- rekao je za CIN-CG direktor „Vodacoma“ Dragan Roganović. WTE je za transport mulja iz PPOV do prekrcajne stanice isporučio i dva otvorena kontejnera-kištre kapaciteta po sedam kubika, te specijalno vozilo-autopodizač. Novi kamion, međutim, nije zvanično predat opštinskoj firmi, jer nije registrovan te se ne može koristiti za transport do privremenog odlagališta na Vještici iznad Budve, gdje bi ga, zajedno sa muljem iz budvanskog postrojenja, preuzimala firma koja ga izvozi za Albaniju.

Prema nezvaničnim informacijama, tivatski, odnosno kotorski “Vodovod” sada razmišljaju o kupovini dva veća specijalna zatvorena kontejnera kojima bi albanskom partneru omogućili sukcesivni odvoz ekonomski opravdane veće količine mulja u jednoj turi, direktno iz postrojenja  u Krtolima.

Resor kojim rukovodi ministar Pavle Radulović na sve ovo uzvraća ocjenom da je crnogorska legislativa u vezi kanalizacionog mulja 95 odsto usaglašena sa evropskom. Odredbe EU Direktive 86/278 o zaštiti životne sredine, a posebno zemljišta, pri korišćenju kanalizacionog mulja u poljoprivredi, kako kažu, prenešene su kroz Zakon o upravljanju otpadom kao i pravilnikom o uslovima, količini, obimu, učestalosti i metodama analize komunalnog kanalizacionog mulja za dozvoljene namjene, kao  i o uslovima koje treba da ispunjava zemljište planirano za njegovu primjenu. MORT naglašava da je dosta urađeno i u implementaciji Master plana odvođenja i prečišćavanja otpadnih voda Crnogorskog primorja i opštine Cetinje iz 2005.

„Izdvajamo izgradnju preko 150 km kanalizacione mreže u skoro svim opštinama, izgradnju postrojenja za prečišćavanje komunalnih otpadnih voda u Herceg Novom, Budvi, Kotoru/Tivtu, te izradu neophodne projektne i tehničke dokumentacije, kao pripremu za buduće projekte (širenje kanalizacione mreže i izgradnja PPOV-a).“- kažu iz Ministarstva.

https://youtube.com/watch?v=cUv1HxqB_sM%3Fecver%3D1

Novljane tek čeka problem

Problem sa muljem (još uvijek) nemaju Novljani jer, kako je za CIN-CG rekla Jelena Đakonović, v.d. direktorica opštinskog Društva za izgradnju kanalizacione i vodovodne infrastrukture, njihovo postrojenje u Meljinama je tek u fazi funkcionalnih ispitivanja. Zbog nezavršenih radova na kolektorima, u njega trenutno dolaze samo kanalizacione vode iz zapadnog dijela Herceg Novog koje zavisno od doba godine, variraju od 20 do 40 odsto projektovanih količina. PPOV u Herceg Novom gradio je turski konzorcijum MASS/Gintas. Kolektor gradi kompanija Celtikcioglu, takođe iz Turske.

Opštinama se svašta nudi

Iz MORT-a naglašavaju da „stabilizovan“ kanalizacioni mulj, „spada u neopasne i da se, adekvatno obrađen, može koristiti u poljoprivredi; na zelenim površinama i parkovima; za rekultivaciju zemljišta, pošumljavanje goleti; na deponijama kao prekrivni sloj; za zemljišta za posebne namjene, povrat energije spaljivanjem i/ili suspaljivanjem...“

Kao pozitivan primjer navode Mojkovac gdje je u krugu PPOV izgrađen sistem po uzoru na Dansku, koji tretman mulja obavlja na trščanim poljima. Sličan sistem postoji i na Žabljaku.

“Glavni grad Podgorica planirao je da prilikom izgradnje novog postrojenja za prečišćavanje komunalnih otpadnih voda izgradi sistem za termičku obradu mulja, dok je za opštine primorskog regiona u studijama koje su izrađene uz podršku KfW banke, predloženo sistemsko rješenje, a na opštinama je da izaberu najprihvatljiviju opciju. Za prelazni period zakonom je omogućeno privremeno odlaganje mulja uz poštovanje propisanih normi ,,izvoz i odlaganje.”- kažu u MORT-u, ne navodeći koje je to ,,sistemsko riješenje”.

Mišljenja stručnjaka oko spaljivanje kanalizacionog mulja su podijeljena zbog aerozagađenja i ostatka pepela koji je u tom slučaju opasan materijal, a spalionice ,,ne voli” ni EU. Predstavnicima opština, razna manje ili više oprobana, ali i neka rješenja koja se uopšte ne primjenjuju u EU, nude brojne firme i domaći i strani eksperti. Svi ih, po pravilu, ubjeđuju da su upravo ona njihova ,,najbolja i najekološkija”.

“Vodacom” je u međuvremenu, sa konsultantima razradio model primjene djelimično isušenog mulja iz PPOV Tivat-Kotor kao građevinskog materijala rekultivaciju neuređenog bivšeg smetlišta Sinjarevo i deponije Lovanja. Mulj isušen 25 odsto miješao bi se u omjeru 30:70 odsto sa zemljom i koristio za rekultivaciju te dvije deponije, za što bi mogao da se upotrebljava do 2030. godine. Sve bi koštalo nešto preko million eura, što bi se finansiralo iz kredita njemačke KfW banke. Opština Tivat je tu inicijativu i uvrstila je u svoj lokalni plan upravljanja otpadom, ali se čeka da bude usvojen i u kotorskom parlamentu.

Carina: Izvoz po zakonu

Iz Uprave carina za CIN-CG su saopštili da je  periodu od 1.januara 2016. do 30.septembra 2018. iz Crne Gore izvezeno 11.972.735 kg robe –,,stabilizovanog mulja koji je pogodan za upotrebu kao đubrivo, iz tarifne oznake 3101 00 00.”

,,Uprava carina ne vrši evidentiranje izvoza i uvoza robe po opštinama, već na nivou cijelog carinskog područja, odnosno države. Predmetna roba je izvezena u Albaniju. Shodno članu 16 Carinskog zakona i članu 101 Zakona o carinskoj službi, pojedinačni podaci o fizičkim i pravnim licima sadržani u carinskim deklaracijama, smatraju se službenom tajnom i ne smiju se od strane carinskog organa dalje saopštavati bez izričite saglasnost lica ili ovlašćenih organa koji su ih dali.”- kazali su za CIN-CG iz Uprave carina. Oni su istakli i da je taj materijal, po međunarodnim propisima mogao biti izvezen, jer se smatra “neopasnim otpadom”.

Siniša LUKOVIĆ

Koristeći pravne praznine, Ministarstvo odbrane nabavlja i prodaje putničke automobile čiju opremu krije pozivajući se na povjerljivi postupak

Skrivajući broj vozila i tehničke specifikacije, Ministarstvo odbrane je krajem oktobra potrošilo oko 90 hiljada eura za kupovinu putničkih automobila marke “hjundai”. Prije nekoliko dana kupili su i tri luksuzna vozila od zastupnika “tojote” i “leksusa” za 136 hiljada eura, sa preciznim tehničkim karakteristikama, ali je zato proglašena tajnom oprema četiri stara vozila koja su data prodavcu po principu “staro za novo”. Oba puta se na tender javio samo po jedan ponuđač.

Povjerljive nabavke podrazumijevaju nabavku robe, usluga i radova, poput oružja, municije i druge specijalne opreme koja se koristi za zaštitu i bezbjednost države i građana.  Iako Ministarstvo odbrane tvrdi da je sve u vezi sa kupovinom ovih automobila zakonito, iz Instututa alternativa, koji se kontinuirano bavi sistemom javnih nabavki, uključujući i povjerljive, smatraju da je riječ o nastavku loše prakse i korišćenja pravne praznine.

Sredinom jula Ministarstvo odbrane objavilo je otvoreni postupak javne nabavke putničkih motornih vozila. Tehničke specifikacije automobila bile su sakrivene od javnosti, kao i broj traženih vozila. Na tender je pristigla samo ponuda, firme “Jadran auto”, ovlašćenog zastupnika vozila marke “hyundai”, sa kojom je potpisan ugovor vrijedan 89.430 eura. Na pitanje Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) iz Ministarstva odbrane su rekli da su tehničke specifikacije automobila zaštitili “zbog specifičnosti poslova koje obavlja organizaciona jedinica za koju je izvršena nabavka”. Za to, kažu, imaju uporište i u članu 10 Zakona o javnim nabavkama, kojim je propisano da naručilac može da zahtijeva zaštitu tajnosti podataka u tenderskoj dokumentaciji. Istakli su i da je poziv zainteresovanim ponuđačima bio javan.

Ministarstvo se pozvalo i na član 116 a. Zakona o javnim nabavkama koji predviđa da se pod nabavkama u oblasti odbrane i bezbjednosti podrazumijeva vojna i bezbjednosno osjetljiva oprema, roba, usluge i radovi koji su direktno povezani sa tom opremom, usluge i radovi izričito za vojne namjene, kao i bezbjednosno osjetljive usluge i radovi.

Istraživačica javnih politika u Institutu alternativa  (IA) Ana Đurnić, međutim tvrdi da otvoreni postupak javne nabavke, podrazumijeva potpunu javnost onoga što organi vlasti nabavljaju, uključujući tehničke specifikacije, kao i pod kojim uslovima to čine.

“Ovakva praksa Ministarstva odbrane nije nužno nezakonita, ali ukazuje na veći problem, a to je činjenica da su u našoj zemlji nabavke za bezbjednost i odbranu, takozvane povjerljive nabavke, već godinama u pravnom vakuumu i da se tome ne nazire kraj”, ocijenila je Đurnić.

Novim tenderom objavljenim 8. oktobra, za nabavku tri putnička vozila, procijenjene vrijednosti 136.000 eura Ministarstvo odbrane, nije sakrilo specifikacije novih vozila, ali jesu tehničke karakteristike starih koje su ponudili u zamjenu uz procjenu da vrijede 22.700 eura. Iz tog resora ponovo su se pozvali na član 10 Zakona o javnim nabavkama.

“Lice koje raspolaže podacima iz stava 1 člana 10 ZJN dužno je da ih čuva i štiti, bez obzira na stepen tajnosti, zbog specifičnosti poslova koje obavlja organizaciona jedinica za koju je izvršena nabavka. Iz istih razloga tehničke karakteristike postupka pokrenutog prethodnog mjeseca stepenovane su stepenom tajnosti”, piše u odgovoru Ministarstva odbrane.

Novi vlasnik jedino može stara vozila da preproda na otvorenom tržištu, ili da ih rastavi, što je manje vjerovatno, pa je teško razumjeti smisao ove tajnosti.

Ministarstvo odbrane je ovim tenderom tražilo novo terensko vozilo, sa po pet vrata i sjedišta, snage motora između 120 i 140 KW, šestostepenim manuelnim mjenjačem, manuelnim klima uređajem, putnim računarom... Drugo vozilo trebalo je da bude sličnih karakteristika, crne boje, sa kamerom za vožnju unazad, stalnim pogonom na četiri točka, “pametnim” ključem, alarmom, pokretanjem motora pritiskom na dugme, dodatno zatamnjenim staklima. Oba vozila trebalo je da imaju zapreminu rezervoara minimum 80 litara. Treće vozilo, moralo je da bude crne boje, zapremine prtljažnika 500 litara i rezervoar od 50 litara, uz motor elektro/benzin (hibrid), vazdušne jastuke naprijed, bočno i za koljena vozača, kao i bočne vazdušne zavjese naprijed i pozadi.

Na tender se ponovo javio jedan ponuđač, ovoga puta “Efel motors” sa Cetinja. Sa tom firmom je 21. novembra potpisan ugovor.

Đurnić kaže da su povjerljive nabavke sada skoro u potpunosti neregulisane - Zakon im je posvetio svega dva člana, podzakonska akta nijesu usvojena, iako su rokovi za to istekli prije skoro godinu, a sprovode se i novac za njih se troši bez ikakve kontrole i daleko od očiju javnosti. Ona je ocijenila da je ironično što su u periodu od 2010. do 2015. povjerljive nabavke bile mnogo bolje uređene nego sada, kada smo se “primakli” članstvu u EU i kada je naša zemlja postala članica NATO. Podsjetila je da su do prije tri godine ove nabavke bile uređene Uredbom o spoljnoj trgovini sredstvima za posebne namjene.

“Ta uredba detaljno je propisivala šta su sredstva za posebne namjene, kako se ona nabavljaju, kojim procedurama, koji su kriterijumi i podkriterijumi za vrednovanje ponuda, sistem planiranja i izvještavanja o ovim povjerljivim nabavkama... Dakle, sve ono što važeće zakonodavstvo ne propisuje”, ocijenila je Đurnić.

U članu Zakona o javnim nabavkama iz 2017. godine, 116 a, definisano je i da se vrste postupaka povjerljivih nabavki i način njihovog sprovođenja urede propisom Vlade, dakle podzakonskim  aktom.  To se još nije desilo, iako je rok za usvajanje te uredbe bio decembar 2017. godine.

Iz Ministarstva odbrane, na čijem je čelu Predrag Bošković, odgovorili su CIN-CG-u da se sa donošenjem podzakonskog akta sačekalo, jer “bi u ovoj godini trebalo da stupi na snagu novi zakon o javnim nabavkama”.

“Članovi radnog tima u čijem sastavu su bili predstavnici Ministarstva odbrane, Ministarstva unutrašnjih poslova, Ministarstva finansija, ANB-a, Uprave za javne nabavke kao i međunarodni eksperti, pripremili su u zakonski predviđenom roku prijedlog Uredbe iz oblasti odbrane i bezbjednosti, sa čijim se donošenjem sačekalo iz razloga stupanja na snagu novog zakona o javnim nabavkama, čije je donošenje predviđeno za 2018. godinu. S obzirom da još nije usvojena uredba, Ministarstvo odbrane sve postupke predvidjene planom javnih nabavki, pa i one koje se odnose na oblast odbrane i bezbjedosti sprovodi po postupcima definisanim u Zakonu o javnim nabavkama, najvećim dijelom u otvorenim postupcima, odnosno na način dostupan javnosti”, odgovorili su iz Ministarstva odbrane.

U Institutu alternativa ocjenjuju  da je ovakvo obrazloženje potpuno neutemeljeno.

“Mijenjati Zakon o javnim nabavkama u junu 2017. godine bez podzakonskih akata, a onda skoro dvije godine čekati novi kako bi se uredile nabavke za sektor bezbjednosti ne može biti izgovor za održavanje pravnog vakuuma u kome se ove nabavke nalaze. Dok se, sa druge strane, nabavke sprovode i novac troši bez bilo kakve kontrole”, zaključila je Đurnić.

Od auto guma do avionskih karata

Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore je ranije objavio da su Ministarstvo unutrašnjih poslova (MUP) i Agencija za nacionalnu bezbjednost (ANB) od 2013. do 2017. godine na povjerljive nabavke potrošili više od osam miliona eura. Ministarstvo odbrane saopštilo je da su u prošloj godini na ime povjerljivih nabavki potrošili 893.972 eura, ali da su to postupci pokrenuti prije maja 2015. godine. Državna revizorska instiitucija pronašla je da je pod povjerljivim nabavkama ANB kupovala i automobile, štampače i računare, MUP je nabavljao kombi vozila i auto gume, a Ministsrstvo odbrane je plaćalo avionske karte i prevoz zaposlenih na gradskim i međugradskim relacijama.

Uredba neće prije 2020. godine

Ana Đurnić je kazala da najnovije informacije govore o tome da će novi zakon o javnim nabavkama biti u Skupštini do kraja ove godine, a da će se uredba o nabavkama u sektoru bezbjednosti i odbrane primjenjivati od 2020. godine.

“To nam obećava još cijelu godinu netransparentne potrošnje u sektoru bezbjednosti, bez kontrole. Kada se tome dodaju i prethodne četiri otkad je prestala da važi Uredba o spoljnoj trgovini sredstvima za posebne namjene, dobijamo cijelih pet godina sprovođenja ovih nabavki mimo ili na marginama zakona i pravila koja propisuju direktive Evropske unije”, ocijenila je Đurnić.

Ana Komatina

We know it all too well. The role of media in creating and disseminating lies and propaganda as tools for promoting and perpetuating conflict during the 1990s Yugoslav wars of secession is so well documented, that examples of it made it to the textbooks, documentary films, and courts in the Hague. According to Marija Šajkaš, a journalist and media analyst and advocate based in New York City, USA, that was also the time in which independent media in the region was thriving.

“As paradoxical, as this may sound, the period of the late 1980s and beginning of the 1990s is not only marked by the rise of Slobodan Milosevic in Serbia and his doppelgangers in other parts of the former Yugoslavia. This was also a time in which some media outlets were formed with the mission to promote freedom of expression,” said Šajkaš.  She mentioned the fact that the first independent weekly in the country was Podgorica-based Monitor followed by Belgrade-based Vreme, both registered in 1990. “Since the days of their inception, articles in both outlets were against the war and in support of civil society values,” said Šajkaš, adding that the same principles guided Radio B-92 which was founded 1989.

Speaking at the lecture titled “In War & Peace: Development of Independent Reporting in Countries of Former Yugoslavia” at Columbia University's East Central European Center last week, Šajkaš said that independent media consistently challenged the war narratives and advanced, accurate reporting during the tragic Yugoslav conflict. For instance, Split-based Feral Tribune was the first to run a full-length investigative story about Croatian army plundering Serbian houses and stores after the operation “Storm.” Sarajevo-based Oslobodjenje and Dani were investigating the treatment of Serbs in the city while the siege was still ongoing. Podgorica based Monitor and Belgrade based Danas and Vreme were among the rare outlets in which people at that time could read about the role of the Yugoslav army in the sieges of Dubrovnik and Sarajevo, or about the actions of the Yugoslav army and paramilitary forces.

At the same time, the majority of the media in the war-torn country was manifestly obedient to nationalistic regimes. To understand the relative ease with which they slipped into disseminating fabrications and propaganda, Šajkaš argued about the importance of historical context and the fact that media outlets in the Socialistic Federative Republic of Yugoslavia were not free. “We were not encouraged to investigate wrongs or to act as watchdogs,” said Šajkaš whom herself made first media steps in Socialist Yugoslavia. “If anything, we were told that we are responsible for preserving and advancing socialist political system.”

The audience, mainly consisting out of professors, students and people who lived in Yugoslavia during the 1990s was also eager to discuss the present state of affairs. Professor Tanya Domi of School of International and Public Affairs at Columbia University who worked as a media expert in the region in the 1990s said that media situation in Serbia, Bosnia, and Montenegro today “Very much resembles the one during and immediately after the wars.”  According to her, one of the main problems is prevailing tabloidization. Šajkaš said that the notion seems accurate, adding that nowadays we have set of the same problems and new words. “Today we say political spin instead of propaganda, and fake news instead of fabrications and lies. In essence, we are talking about the same thing. Unfortunately, we see these characteristics well beyond the Balkans.”

Svima je to dobro poznato: uloga medija u kreiranju i širenju laži i propagande kao sredstava za promovisanje i produbljivanje konflikta tokom jugoslovenskih ratova  1990-ih toliko je dobro dokumentovana da su primjeri stigli do udžbenika, dokumentarnih filmova i Haškog suda. Sudeći po Mariji Šajkaš, novinarki i medijskoj analitičaki koja je na univerzitetu Kolumbija, u Njujorku govorila o medijima na Balkanu, tokom ratova 90-ih nezavisni mediji u regionu doživjeli su prosperitet.

,,Iako može zvučati paradoksalno, period kasnih 1980-ih i početak 1990-ih nije samo bio obilježen usponom Slobodana Miloševića u Srbiji i njegovih dvojnika u drugim djelovima bivše Jugoslavije.  Ovo je, takođe, bilo vrijeme u kom su neki mediji bili kreirani sa misijom da promovišu slobodu izražavanja“, tvrdi Šajkaš. Ona je pomenula i činjenicu da je prvi nezavisni nedeljnik bio Monitor u Podgorici, nakon čega je u Beogradu izašlo Vreme, a oba su registrovana 1990. ,,Još od samog nastanka, članci obje pomenute novine bili su protiv rata, dok su podržavali vrijednosti civilnog društva“, kaže Šajkaš, dodajući da je Radio B-92, vođen istim principima, osnovan 1989. godine.

Govoreći prošle sedmice na Kolumbija univerzitetu u Njujorku, na predavanju: U ratu i miru - razvoj nezavisnog izvještavanja u zemljama bivše Jugoslavije, Šajkaš je rekla da su nezavisni  mediji dovodili u pitanje ratne narative, a da su napredno i vjerno izvještavali tokom tragičnog jugoslovenskog sukoba. Navela je primjer splitskog Feral Trbune, koji j prvi  objavio istraživačku priču  o hrvatskoj vojsci koja pljačka srpske kuće i radnje nakon akcije Oluja. Oslobođenje i Dani  iz Sarajeva, istraživali su tretman Srba u gradu pod opsadom. Monitor, kao i Danas i Vreme, bili su među rijetkim medijima koji su izvještavali o ulozi jugoslovenske vojske u ratnom Dubrovniku i Sarajevu, ili o akcijama paravojnih snaga.

U isto vrijeme, većina medija ratom razorene zemlje jasno se pokoravala nacionalističkim režimima. Kako bi shvatili lakoću sa kojom su upali u širenje izmišljotina i propagande, Šajkaš je govorila o značaju istorijskog konteksta, kao i činjenici da mediji u socijalističkoj Jugoslaviji nijesu bili slobodni. ,,Nijesmo bili podstaknuti da istražujemo greške ili da se ponašamo kao psi čuvari,“ rekla je Šajkaš koja je i sama prve medijske korake napravila u socijalističkoj Jugoslaviji. ,, Ako ništa drugo, bilo nam je rečeno da smo odgovorni za očuvanje i unapređenje socijalističkog političkog sistema.“

Publika, uglavnom sastavljena od profesora, studenata i ljudi koji su živjeli u Jugoslaviji tokom 1990-ih,  je bila željna razgovora o sadašnjem stanju stvari. Profesorica Tanja Domi, sa  Kolumbije, koja je tokom 1990-ih radila kao stručnjak za medije u regionu, rekla je da je medijska situacija u Srbiji, Bosni i Crnoj Gori danas ,,veoma nalik onoj tokom i neposredno nakon ratova.“ Prema njenim riječima, jedan od glavnih problema je sve veća tablodizacija. Šajkaš je rekla da je taj pojam i dalje aktuelan, dodajući da danas imamo iste probleme i nove termine. ,,Danas koristimo izraz politički spin umjesto propagande, kao i izraz lažne vijesti umjesto izmišljotina i laži. U suštini, pričamo o istim stvarima. Nažalost, ove karakteristike vidimo i daleko izvan Balkana“, rekla je ona.

R.M.

On Judiciary and Media Freedom in Montenegro
Brussels, 19.11.18
Dear Commissioner Hahn,

In the light of the 16th EU-Montenegro SAPC, which took place in Strasbourg from 14 - 15 November,
I as member of the European Parliamentary Delegation to Montenegro, hereby express my concerns
regarding media freedom in Montenegro. As Commissioner for regional policy and due to your active
engagement with the government of Montenegro, I want to draw your attention to the lack of media
freedom in Montenegro and the hostile environment for independent media in the country. Especially
due to the vital role of free media in democratic discourse, I call upon you, the Commission and all EU
agencies involved to work with our partners in Montenegro to improve the situation of journalists and
media freedom.

I want to draw your attention to three most urgent matters critical to maintain and improve media
freedom in Montenegro. First, guaranteeing prosecution of crimes against journalists. Second,
addressing government interference in journalistic activity and lastly the need to combat incitement
against journalists.

According to Freedom House as well as media freedom organizations, not a single case of attacks
against journalist and the media have been solved since 2004. Reportedly 76 cases remain unsolved
including attacks with explosive devices against journalists and offices of independent media
organizations. The lack of justice and protection for free and independent media in Montenegro is
cause for great concern and must be addressed with utmost urgency and determination. Therefore I
strongly urge you as Commissioner to work with our partners to ensure a safe environment for media
and democracy to strive in Montenegro.

I welcome the Commission’s statement in its staff working document from April this year addressing
the situation of the public broadcaster RTCG. However, the Commission must insist that all
government institutions in Montenegro regulate their financial support for broadcasters in a
transparent matter in order to curb attempts to influence editorial policy across the full spectrum of
media organizations in Montenegro. This includes legal interventions against contracts between
institutions and certain media to curb state influence on the media market. In order to ensure media
freedom in Montenegro and to support transparency and accountability of public institutions, the
Commission must insist on addressing the structural challenges to media freedom in Montenegro.
Lastly, I want to draw your attention to the repeated incitement of Montenegro’s president, Mr,
Djucanovic. Due to his vicious, derogatory treatment of the media he contributes to the environment
that allows for the attacks and systematic pressure on independent journalism in the country.
Therefore I urge you to take political measures in order to stop this incitement from happening in
order to ensure free media for a functioning democracy in a future part of the European Union.

Yours sincerely,

Things have got worse since the government imposed moratorium on gravel extraction and the so called strict control of riverbeds. Sharks in the construction business make millions in dredging the Moraca River. On the other hand, the treasury of Podgorica City Council benefited fewer then four Euros from the concession fees in 2016.   

The bank of the Moraca River in the village of Botun near the Podgorica Aluminum Plant (KAP) looks as though struck by the Apocalypse. The scenery resembles a science fiction doomsday movie. The river thereat has lost its unique appeal and all the rocks and caves that had dotted the bank have been turned into huge piles of trash and construction waste.

The Celebic Company as well as others line up the river bank amidst mounds of sand and gravel which block and dwarf the river. Gravel is spilled around for miles. You can see it on farm lands, on the pavements, etc. It was Sunday when we toured the area. Each hundred metres we saw heavy machinery and dredgers which drilled through the riverbed and juggernauts driving the loads away despite the government moratorium on sand and gravel extraction.

The gravel ban hasn’t improved the things. Montenegro’s riverbeds have become unrecognizable by havoc wreaked while their living world is on the brink of obliteration. The business is conducted under pretense of watercourse regulation which makes certain individuals and companies filthy rich while the whole community is expected to foot the bill for immeasurable environmental and economic destruction- as the Montenegrin Investigative Reporting Centre (CIN-CG) and the weekly Monitor find out.

The minister of agriculture Milutin Simovic admitted that "the rivers were destroyed and that strict monitoring would be enforced". Moreover he warned those who act in defiance of the government and said that they would have to face the consequences. However the business continues as usual. No more than three inspectors are assigned to control the major rivers and their tributaries while the paltry fines are no deterrent to lawless behaviour. Furthermore, the ongoing criminal activities and alarm bells from individuals and NGOs cause no concern to public prosecutors who wouldn’t even bother to take a look, let alone launch an investigation.

Directorate for Water told CIN-CG/Monitor that "the Ministry of Agriculture and Rural Development introduced the moratorium due to expired concession contracts and illicit extractions... and also because of needed watercourse regulation projects".

The National Sustainable Development Council that monitors the issue was "pleased with the progress" of the moratorium and the watercourse regulation drafts. However, the same apocalyptic Moraca landscape can also be seen in the river basins of Tara, Cijevna, Lim and other rivers whereof the National Council can be "pleased with the progress".

Watercourse regulation as excuse to carry on as before

Gravel extraction contracts for 25 locations (the rivers of Moraca, Lim, Tara, Ibar, Grncar and Gracanica) expired all by the end of 2016. The Ministry of Agriculture claimed that riverbeds and the living world therein had to be revitalised of which the fish habitats and the water quality improvement were the prime targets. Nonetheless, the Ministry failed to respond whether any of the concessionaires have restored the areas that they had exploited. The example of the Moraca River is notorious as the licensee left two big craters near the river bank which now serve for garbage disposal.

Aleksandar Perovic of the Ozon Environmental Movement (OEM) said to CIN-CG/Monitor that it would be hard to find a single concessionaire void of avarice and arrogance. "All they want is more profit".

The privileged circles push for merciless exploitation of natural resources whereby they make millions through the aforesaid operations. At the same time they destroy ecology of the riverbeds and pay miserable money to the state treasury and the city councils. Already back in 2014 the Parliament’s Committee on Economy, Finance and Budget unanimously agreed that the field of concessions (including watercourses) was unregulated and that the treasury could have collected more than €10 million out of it. The state revenue from concession licences amounted to dismal € 25,217.76 in 2016, when the extractions were still legal.

However, the licencees didn’t even bother to pay that meagre amount and hence many local governments didn’t even get the crumbs of the crumbs that they were entitled to (70% of the concession fees were to be allotted to the city councils and the rest to the state treasury). In reality, the Podgorica City Council had a revenue of €3.91 for gravel extraction back in 2016.

The residents of Botun that CIN-CG/Monitor reached out to would not speak on record. But they informally admitted that the moratorium did not bring any improvement. The gravel is still extracted, poison is all around, the fish stock is gone and the beaches along the river are destroyed.

Believe it or not, the ongoing environmental disaster has become even more complex. A part of the population ferociously protests while the other part is indignant because they are barred from taking their own turn in the dredging. In a recent gathering in Botun they even threatened to block the roads and become more radical if the government remained deaf to their demands to join the extra(destru)ction efforts. Upon the protest the Directorate for Water replied that the aforesaid area is under the water regulation project (with three contractors and the monitoring team).  The aim thereof is not to exploit but regulate the course of the Moraca River while all the extracted material is recorded and paid for accordingly. The excess material is paid by the contractors Cijevna Komerc – 2,75 €/m³, Beton Montenegro – 2,76 €/m³ and Bemax 2,78 €/m³

Mr Perovic (OEM) retorts that "the Government and the Ministry of Agriculture made a joke of the moratorium from the onset as they allow the extractions under pretense of the so called riverbed regulation which is granted to the privileged only. That breeds corruption and other illicit activities which should alert the public prosecutors’. He adds that the Gracanica River in Niksic is actually the worst example and its "riverbed is actually a flowing waste depot".

Profit multiplied by six

Milutin Micovic, president of the Lim Fishing Club in Berane says that the moratorium did work there for a couple of months in 2017 due to alarms in media and inspections on spot. Nevertheless "in 2018 the lucrative dredging has resumed without restraint under pretense of restoration and regulation".

Micovic explains that those in the business got two permits after years of merciless destruction of the river ecosystem. One permit allows for removal of the Lim gravel-bars and sandbars in seven locations along with construction of an embankment on a line of the river. The other permit allows the contractors to carry away the sifted gravel and pay €3.05/m3 compensation to the government.

Bigger "concessionaires" were granted permits for three locations in the Berane Municipality to conduct the so called watercourse regulation which includes embankment although there was no need for that- says Micovic. Thus they’ve managed to dredge away hundreds of thousands of cubic metres of sand and gravel.

The Directorate for Water told us that the Beton Group – Popovic Ltd, was issued permit to carry out "emergency works" in the Lim riverbed in Berane’s urban area in the length of 500m.

Damir Gutic, head of the Directorate for Water told CIN-CG/Monitor that despite the moratorium some permits were granted pursuant to the regulations for the purpose of watercourse regulation so to prevent sandbars, meandering, erosion of arable land and flooding. He further says that since the moratorium the Directorate issued approvals for emergency measures in 6 municipalities on the rivers of Grncar, Lim, Tara and Moraca.

"The emergency measures" are carried out by 13 companies (see the table) as the water directorate states. It appears that all is about (tonnes of) money. The cubic metre of extracted gravel is paid €3.05 while the market price is as six times as much. In the last year, when the moratorium was introduced, the "contractors" officially dug up 26,847 m3. The official data does not corroborate with the allegations of the locals protesters in Zeta (the Moraca basin) who publicly stated that "just one of those concessionaires extracted 70,000 m3 claiming it was approved by the capital city’s council". The locals that we spoke to say that they had referred to the Celebic Company which was entrusted with the job of eliminating the sandbar and accumulated material in the location of Misurica (the length thereof is 300 metres).

Upon complaints of the Zeta locals that the gravel extraction continues unhindered, the authorities set up an overseeing committee. Nonetheless the city authorities wouldn’t respond to our inquires about the findings of the aforesaid committee. The Celebic Company also remained silent to our question whether the sandbar removal license has been renewed this year. The Bemaks and the Cijevna Komerc wouldn’t answer the allegations about ongoing gravel extractions.

Directorate for Water told us that this year 23 watercourse regulation contracts had been signed but we didn’t got the list of companies that were to carry out the projects. The Directorate still has no complete data on the extracted amounts in 2018 and no evaluations of paid concession fees- so we are told by director Gutic.

Mr Micovic explains to us what the regulation means on the ground. "Directorate for Water approved the removal of a part of the bank around the bridge in the centre of Berane where Fly Fishing European Championship will take place in 2019. There was no concern about dredging around the bridge even though the law forbids every undertaking in the length of 100 metres around it".

Moreover, the licences issued to two companies to carry the work on a part of the Lim River account for another big problem. The Ljesnica River, which is the Lim tributary, is natural fish spawning ground and has been been protected under strict law over the last 20 years. "Over there you have true ecocide as the Lim has been moved to the left towards the village of Stitari in the length of a thousand metres and thereby separated from the Ljesnica which is walled off so that heavy machinery can dredge the hundreds of thousands of cubic metres unhindered“ points out Micovic.

Authorities "concerned" again

After the introduction of the moratorium, the government formed the Coordinating Team (CT) and drafted the action plan to no avail. The CT is made of representatives from the government and the local authorities who now jointly warn (again) that every illicit extraction will be duly punished. Inspectors recently monitored the Moraca riverbed and concluded that "there are reasons for concern due to a number of illicit extractions. Furthermore, erosion of soil and arable land near the river has spun out of control".

Jovana Janjusevic is executive of the Centre for Protection and Observation of Birds which is a local NGO. In her interview with CIN-CG/Monitor she claims that the best thing would be to give up on those watercourse regulation projects as "rivers are natural ecosystems and the best way to keep them pristine is to spare them from human interventions as it was the case for thousands of years before". She reminds that all over the EU there are ongoing projects of restoring riverbeds to where they were in the first place.

Micovic emphasizes that there’s hardly any control of the rivers and says that "while the Directorate for Water is in charge to issue licences, it's up to the inspectors to monitor the work. However there is only one inspector in the northern half of the country".

Experts who work for the government told CIN-CG/Monitor, on condition of staying anonymous, that the government could easily solve the problem if it wanted to- hire more inspectors who will be assisted by police and set up road blocks on exit ways, control the lorries and the amounts of extracted sand and gravel that are driven away. Nonetheless, those who have sucked millions of Euros out of the rivers are close to the government and such synergy only makes things worse. The Ministry of Interior is also involved as it fails to control the gravel transports despite the fact that many lorries operate without proper plates and permits.

When it comes to the moratorium efficiency the real icing of the cake came from the government which permitted the Chinese CRBC to extract gravel in close proximity of the Tara River source. This UNESCO protected river is also on the path to destruction under pretense of watercourse regulation.

Minuscule fines

Inspectorate General issued 13 fines for various irregularities since the moratorium introduction (against 11 individuals and two legal entities). The total sum of fines is €4,800.

Directorate for Water can’t boast of the moratorium enforcement either. It provided toll free telephone line to report illicit extraction as well as email address. So far 31 reports came through which were forwarded to the inspectors. On the other hand, Directorate for Water announces amendments to the law which regulates the matter and more severe penalties.

Predrag NIKOLIĆ