Od ukupno 17 tužilaštava u Crnoj Gori svega sedam radi u punom kapacitetu, dok čak deset tužilaštava radi u okrnjenom sastavu.

Da bi se popunila upražnjena mjesta i to od Vrhovnog državnog tužioca pa dalje, neophodno je da se izabere Tužilački sastav, koji već mjesecima ne funkcioniše.

U prilogu je tabela u kojoj je predstavljen trenutni sastav svih tužilaštava u zemlji.

Od ukupno opredijeljenih 1,4 miliona eura za sprovođenje dva programa ZZZCG, tri kompanije u većinski državnom vlasništvu dobile petinu novca za zapošljavanje, iako su u fokusu javnosti zbog prekomjernog primanja novih radnika

Elektroprivreda (EPCG), Crnogorski elektrodistributivni sistem (CEDIS) i Pošta Crne Gore, preduzeća koja su u većinskom vlasništvu države, dobili su ove godine više stotina hiljada eura i uposlili na desetine ljudi preko programa Zavoda za zapošljavanje (ZZZCG), koji su namijenjeni prvenstveno za podršku privatnom sektoru i nezaposlenima. To potvrđuju dokumenta do kojih je došao Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG).

Preko ovih programa Zavoda, prethodnih godina finansirale su se i lokalne samouprave, a EPCG, CEDIS i Pošta nijesu učestvovali u njima.

Ova tri preduzeća su, od ukupno opredijeljenih 1,4 miliona eura za sprovođenje dva programa Zavoda, dobila petinu tog iznosa.

Prekomjerno zapošljavanje u većinski državnim firmama, posebno u EPCG i CEDIS-u je u fokusu javnosti posljednjih mjeseci, od kada je promijenjena uprava u ovim preduzećima. Funkcije predsjednika borda i izvršnih direktora u EPCG i CEDIS-u preuzeli su funkcioneri Demokratskog fronta (DF) i Demokratske Crne Gore. I Pošta Crne Gore je u raspodjeli “po dubini” takođe pripala ovim partijama. Direktor ZZZCG je Goran Folić, funkcioner Demokrata.

Na veliki broj novozaposlenih u EPCG i CEDIS nedavno je upozorio i ministar kapitalnih investicija Mladen Bojanić. On je na konferenciji za novinare prošlog mjeseca rekao da u ovim firmama raste broj zaposlenih, a padaju prihodi i da nije srećan zbog toga.

CEDIS i EPCG su među pet državnih kompanija sa najvećim rastom zaposlenih. Prema Izvještaju o poslovanju preduzeća u većinskom državnom vlasništvu, koje je sačinilo Ministarstva kapitalnih investicija (MKI), na kraju trećeg kvartala u CEDIS-u je bilo više 18 odsto, a u EPCG 14 odsto zaposlenih.

U EPCG je na kraju septembra bilo 1.129 zaposlenih, 135 više nego u istom periodu prošle godine. CEDIS je, prema izvještaju MKI, na kraju septembra imao 1.591 zaposlenog, 237 više nego u uporednom periodu. CEDIS je u vlasništvu Elektroprivrede.

Pošta je, prema izvještaju o poslovanju objavljenom na sajtu Komisije za hartije od vrijednosti, na kraju trećeg kvartala imala 1.010 zaposlenih, 32 više nego na kraju septembra prošle godine.

Podaci o zaposlenima u tri preduzeća, međutim, ne uključuju zaposlene preko ovogodišnjih programa ZZZCG. Radi se o dva programa Zavoda – Programu osposobljavanja za samostalan rad i Programu osposobljavanja za rad kod poslodavca, za čije sprovođenje je ukupno ZZZCG opredijelio skoro 1,4 miliona eura. Od toga su EPCG, CEDIS i Pošta dobili ukupno oko 278 hiljada eura. To su firme koje ostvaruju visoke prihode i ovakva pomoć njima nije neophodna.

EPCG je kroz oba programa zaposlila ukupno 39 osoba. U okviru Programa osposobljavanja za samostalan rad, državnoj elektroenergetskoj kompaniji je Zavod dodijelio 24.594 eura za zapošljavanje deset osoba. Po osnovu Programa osposobljavanja za rad kod poslodavca, EPCG je dodijeljeno još 71.322 eura za zapošljavanje 29 osoba.

CEDIS je u okviru Programa osposobljavanja za rad kod poslodavca dobio 120.510 eura za zapošljavanje 49 osoba.

Pošta je u okviru programa ZZZCG dobila novac za zapošljavanje 25 osoba, odnosno ovom državnom preduzeću je opredijeljeno 61.485 eura.

Moguće je da je situacija još gora

Istraživač javnih politika NVO Institut alternativa Marko Sošić za CIN-CG kaže da sve podatke koji dolaze od državnih preduzeća treba uzeti sa rezervom, jer je moguće da ne odražavaju stvarno stanje i da je situacija mnogo gora.

”Takođe, Ministarstvo kapitalnih investicija vrši nadzor nad tek jednom trećinom svih državnih preduzeća, tako da nemamo cjelovitu sliku stvarnog obima problema. Dok god se uzdamo u dobru volju preduzeća da nekom kvartalno daju podatke, nećemo biti sigurni da znamo stvarno stanje”, rekao je Sošić.

Navodi da Ministarstvo finansija još od 2016. godine ima obavezu da vodi evidenciju zaposlenih i njihovih zarada u javnom sektoru, koji po Zakonu o zaradama zaposlenih u javnom sektoru uključuje i državna preduzeća, ali to ne čini.

Sošić upozorova da će, na izričit zahtjev Ministarstva finansija, državna preduzeća biti izuzeta iz nove strategije reforme javne uprave, a time i iz svih pokušaja optimizacije ili makar uspostavljanja evidencije zaposlenih u ovom dijelu javnog sektora koji je po konzervativnim procjenama brojniji nego centralni nivo uprave - sa preko 12 hiljada zaposlenih.

”Da bi se doveo u red haos u državnim preduzećima mora se sistemski krenuti u rješavanje nagomilanih problema, prvenstveno kroz novi pravni okvir za njihov rad i uspostavljanje centralnog organa nadležnog za vođenje regulatorne i nadzorne politike u državnim preduzećima. Bez novog pravnog okvira, profesionalnog menadžmenta, strogog nadzora i pouzdanih podataka, nastavićemo da se zgražavamo nad neracionalnim praksama i partijskim zapošljavanjem, a na kraju ćemo te gubitke platiti svi mi”, kazao je Sošić.

Prijavili se jer su “društveno odgovorna preduzeća”

Iz CEDIS-a su rekli da jedini razlog zbog kojeg su se prijavili na konkurs Zavoda obezbjeđenje nedostajuće radne snage preko osposobljavanja pojedinaca za samostalno obavljanje određenih poslova, imajući u vidu da na tržištu rada nema dovoljno radne snage koja im je potrebna.

”Pored toga, zapošljavanjem lica koja se duže nalaze na evidenciji Zavoda za zapošljavanje, kao odgovorna kompanija dajemo doprinos smanjenju stope nezaposlenosti i to na način što će se nezaposleni koji su imali prepreke za ulazak na tržište rada zbog nedovoljne osposobljenosti za određene poslove, kroz ovaj Program obučiti u CEDIS-u, što će povećati njihovu zapošljivost”, rekli su iz CEDIS-a za CIN-CG.

Komentarišući kritike o partijskom zapošljavanju u tom preduzeću, kažu da je neshvatljivo da neko ovako ozbiljan program pokušava politizovati, posebno u vremenu kada posljedice pandemije COVID-19 negativno utiću na tržište rada i stopu zaposlenosti.

Objašnjavaju da odavno imaju potrebu za radnom snagom III i IV, ali je problem manjak dobro obučene radne snage te stručne spreme na tržištu rada, pa je jedan dio poslova prepuštan eksternim izvođačima, što im nije cilj.

”Želimo da projekte, posebno one višemilionske na izgradnji, revitalizaciji i održavanju mreže i objekata realizujemo sa zaposlenima koji su dio CEDIS porodice”, kazali su iz preduzeća.

Na pitanje da li se CEDIS ranije prijavljivao na konkurs za učešće u ovom i sličnim programima Zavoda, iz kompanije su odgovorili da od osnivanja, 30. juna 2016. godine, učestvuju kao poslodavac u Programu stručnog osposobljavanja lica sa stečenim visokim obrazovanjem.

Taj program Zavoda je namijenjen svim poslodavcima, za razliku od Programa osposobljavanja za samostalan rad i Programa osposobljavanja za rad kod poslodavca.

Izvršni direktor CEDIS-a od aprila je Vladimir Čađenović (Demokrate), dok je na čelu borda Rajko Radošević (DF).

Iz EPCG nijesu odgovorili na pitanja CIN-CG zbog čega su se prijavili na konkurs za učešće u programima Zavoda i kako komentarišu kritike da je u pitanju partijsko zapošljavanje.

Novi bord direktora EPCG izabran je u martu, a na njegovom čelu je funkcioner DF-a Milutin Đukanović, dok je za izvršnog direktora izabran Nikola Rovčanin (Demokrate).

Iz Pošte su za CIN-CG rekli da prvi put učestvuju u programu Zavoda i da je to prije svega, društveno odgovorna odluka.

”Dodatni motiv da učestvujemo u Programu osposobljavanja za rad kod poslodavca jeste i naša realna potreba za anagažovanjem radne snage. Epidemija COVID-a uslovila je odsustva naših zaposlenih, posebno poštara i šalterskih službenika koji su u svakodnevnom kontaktu s velikim brojem ljudi”, kazali su iz Pošte čiji je izvršni direktor Dragan Tufegdžić (Demokrate).

Rekli su da im je Zavod odobrio sredstva u iznosu od dvije trećine zarade za 25 zaposlenih koji budu uključeni u Program na teritoriji Crne Gore.

”Pošta će isplaćivati njihovu zaradu do iznosa koji je predviđen našim Kolektivnim ugovorom, Pravilnikom o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta Pošte i Zakonom o radu”, kazali su iz preduzeća.

Naglašavaju da je ZZZCG predvidio da ovaj program traje šest mjeseci, a da je Pošta odlučila da za njene zaposlene to bude devet mjeseci.

”Dakle, zaradu zaposlenima će posljednja tri mjeseca angažovanja u cjelosti isplaćivati Pošta”, rekli su iz preduzeća.

Petina zaposlenih preko programa otišla u tri preduzeća

U okviru dva programa ZZZCG zaposleno je ukupno u Crnoj Gori 560 osoba na određeno vrijeme, od čega u ova tri državna preduzeća 113.

Na sajtu Zavoda je objašnjeno da su ciljevi ovih programa povećanje zaposlenosti i zapošljivosti učesnika programa.

”Izvođač programa je poslodavac, prvenstveno iz privatnog sektora koji ima odgovarujuće prostorne, tehničko-tehnološke, kadrovske i finansijske uslove neophodne za realizaciju programa”, navodi se na sajtu Zavoda.

Iz Zavoda, međutim, za CIN-CG kažu da nije dat prioritet poslodavcima iz privatnog sektora.

”U realizaciji programa osposobljavanja nije dat prioritet poslodavcima iz privatnog sektora, niti je pripadnost bilo javnom ili privatnom sektoru bila opredjeljujuća za izbor poslodavaca za realizaciju programa osposobljavanja”, rekli su iz Zavoda.

Zavod ova dva programa sprovodi od 2019. godine, i novac za zapošljavanje je odobravan dominantno privatnom sektoru i nevladinim organizacijama za pomoć osobama sa invaliditetom (OSI), ometenima u razvoju, zatim mladima...

Od državnih preduzeća u programima prethodnih godina učestvovali su Monteput i Montecargo, kao i jedan broj lokalnih preduzeća i javnih ustanova.

Zbog državne pomoći posljednje otvoreno Poglavlje 8

Zavod, kako je objašnjeno u konkursima za ova dva programa, dodjeljuje sredstva kao državnu pomoć male vrijednosti, tzv. de minimis pomoć.

Crna Gora kao država kandidat za pristupanje Evropskoj uniji (EU) trebalo bi da poštuje pravila koja se odnose na državnu pomoć. Vladama je, prema propisima EU, dopušteno da dodjeljuju državnu pomoć samo ako su ispunjeni restriktivni uslovi, s ciljem sprečavanja narušavanja tržišne utakmice.

Evropska komisija ranije je godinama upozoravala Crnu Goru zbog kontinuirane podrške bivšoj nacionalnoj aviokompaniji Montenegro Airlines.

Zakonski uslov da neko dobije državnu pomoć je saglasnost Komisije za državnu pomoć, odnosno od 2018. Agencije za zaštitu konkurencije (AZZK) funkcionalno nezavisna institucije, koja je preuzela nadležnosti Komisije.

Nezavisnost Komisije za kontrolu državne pomoći, koja je bila pod okriljem Ministarstva finansija, bilo je mjerilo za otvaranje pregovora sa EU u Poglavlju 8 – Politika konkurencije. To poglavlje je posljednje otvoreno, u junu prošle godine.

Agencija za zaštitu konkurencije donijela je ove godine rješenje kojim je utvrđeno da cijeli Zakon o ulaganju u konsolidaciju i razvoj Montenegro Airlinesa nije u skladu sa Zakonom o kontroli državne pomoći.

Taj zakon usvojen je krajem 2019. godine, a na osnovu njega je bivša Vlada do kraja avgusta prošle godine kompaniji isplatila 43 od planiranih 155 miliona eura.

Iz AZZK nijesu odgovorili na pitanja CIN-CG da li su provjeravali državnu pomoć dodijeljenu kroz dva programa Zavoda zapošljavanja.

AZZK je početkom godine pokrenula dva ispitna postupka zbog programa Zavoda. To su program Troškovi profesionalne orijentacije vrijedan 6.986 eura i Program profesionalne rehabilitacije vrijedan 255.781 euro. Savjet AZZK je u martu ove godine ocijenio da navedeni programi ne predstavljaju državnu pomoć.

ASK: Kontrolisali smo zapošljavanja u toku izborne kampanje

Iz Agencije za sprečavanje korupcije (ASK) za CIN-CG su rekli da su kontrolisali sva zapošljavanja u organima vlasti u Mojkovcu i na Cetinju u toku kampanje “i svu dokumentaciju učinila javno dostupnom”.

Iz Zavoda su kazali da su tražili mišljenje ASK, s obzirom na to da su programi sprovedeni uoči lokalnih izbora u Mojkovcu, Petnjici i na Cetinju koji su održani 5. decembra.

ASK je, kako navode, dala mišljenje da Zakonom o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja nijesu propisane zabrane i ograničenja za te programe u toku izborne kampanje imajući u vidu da su to redovni programi Zavoda na godišnjem nivou.

Iz Zavoda su pojasnili da će sa izabranim izvođačima iz opština u kojima su održani izbori, a na koje se odnose zabrane i ograničenja zapošljavanja, ugovore o realizaciji programa zaključiti nakon izbora.

ASK odobrila Pošti zapošljavanje u Mojkovcu

Iz Pošte su naveli da je Zavod odobrio zapošljavanje jednog kandidata na teritoriji opštine Mojkovac.

”Imali smo u vidu član 44 Zakona o finansiranju političkih subjekata i političkih partija, te smo kontaktirali ASK ovim povodom. Dobili smo odgovor da, s obzirom na to da je sjedište kompanije u Podgorici i da je ovo mjerodavno, nijesmo u obavezi da dostavljamo dokumentaciju koja je predviđena Zakonom, bez obzira na to što je oglas raspisan i za teritorije opština u kojima će biti održani lokalni izbori. Ukoliko, ipak, bude zahtijevano, Pošta će blagovremeno dostaviti sve što je propisano”, rekli su iz Pošte.

Preporuka EK da se razviju mjere zapošljavanja mladih, žena i OSI

Evropska komisija je u ovogodišnjem izvještaju navela da je Crna Gora u oblasti socijalne politike i zapošljavanje postigla ograničen napredak. Preporuke su, između ostalog, da se nastavi primjena Zakona o radu i razvoju kvalitetne mjere zapošljavanja usmjerene na mlade i žene, osobe s invaliditetom, manjine i ugrožene osobe pogođene pandemijom.

Zavod je krajem oktobra saopštio da je iz evropskih fondova, za teže zapošljiva lica sa evidencije, dobio 1,2 miliona eura. Tako je 159 nezaposlenih sa evidencije Zavoda dobilo bespovratna sredstva za zapošljavanje i otpočinjanje biznisa u vrijednosti od tri do 7,5 hiljada eura.

Biljana MATIJAŠEVIĆ

Stručnjaci za zaštitu kulturnih dobara upozoravaju na moguće posljedice gradnje mosta Verige, ali i da se oko projekta premoštavanja preko Luštice mora voditi računa jer se nalazi u zaštićenoj zoni. Iz Ministarstva kapitalnih investicija saopštili da odluku još nisu donijeli, a predsjednici bokeških opština poručuju da ne žele da ugroze UNESCO status

Ukoliko bi se odlučili za gradnju mosta Verige, Kotor bi mogao postati četvrti grad izbrisan sa Liste svjetske baštine UNESCO, upozorili su u razgovoru za Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) stručnjaci za zaštitu kulturnih dobara.
I predsjednici bokeških opština ističu da je očuvanje ovog statusa za Boku od najveće važnosti.
Liverpul je sredinom ove godine postao treći grad koji izbrisan sa Liste UNESCO. Kotor se na Listi nalazi od 1979. godine, ali već dugi niz godinama "koketira" sa mogućnošu da bude skinut, kako zbog nekontrolisane gradnje, tako i zbog planova o mostu Verige kojim bi bile spojene dvije obale.

Vlada Zdravka Krivokapića zvanično nije odustala od mosta čiju je izgradnju još 1999. godine promovisao tadašnji ministar saobraćaja u Vladi Filipa Vujanovića, Jusuf Kalamperović.
"Gradnjom mosta preko Veriga prirodno i kulturno istorijsko područje Kotora bi izgubilo ili ozbiljno ugrozilo status na Listi svjetske baštine UNESCO-a. Vlasti bi trebalo da sačeka sa bilo kojim projektom prije nego što se uradi ozbiljna integralna studija saobraćaja za cijelu Boku Kotorsku i nađu adekvatna saobraćajna rješenja za ovaj prostor koji je prepoznat kao kulturni pejzaž od izuzetne univerzalne vrijednosti za cijelo čovječanstvo", kazala je za CIN-CG inžinjerka arhitekture i predstavnica NVO Expeditio Aleksandra Kapetanović.
Državno preduzeće "Monteput" krajem prošlog mjeseca odbilo je da Mreži za afirmaciju nevladinog sektora (MANS) dostavi dio dokumentacije koji se tiče gradnje ovog mosta, poručujući da se radi o službenoj tajni i autorskom djelu...
Komitet za Svjetsku baštinu UNESCO-a 2005. prvi put pominje problematiku vezanu za Verige, a 2007. zahtijeva od Crne Gore da pozove misiju Međunarodnog savjeta za spomenike i lokalitete (ICOMOS) kako bi ispitala održivost predloženog projekta i uticaj na kulturne i pejzažne vrijednosti zaštićenog područja. Na osnovu preporuka misije, dvije godine kasnije Univerzitet Ahen uradio je Studiju o vizuelnom uticaju planiranog mosta. U Studiji se, između ostalog, navodi da bi bilo "nedvosmisleno najbolje rješenje da se odustane od planirane izgradnje mosta i njegovih prilaznih puteva".
Kroz odluke Komiteta za svjetsku baštinu UNESCO još 2012. godine je, prema riječima arhitektice Kapetanović, veoma jasno istaknuto da je potrebno da se preispita ideja mosta na Verigama kako bi se istražili alternativni načini povezivanja zaliva, kao što su tunel, bolje trajektne usluge, obilazni put i slično i nađu odgovarajuća rješenja u dogovoru s Centrom za svjetsku baštinu i savjetodavnim tijelima.
"Ovi zahtjevi Komiteta za svjetsku baštinu su i dalje mjerodavni, jer do sada nije urađena ozbiljna integralna studija saobraćaja za Boku Kotorsku koja bi našla adekvatna saobraćajna rješenja za ovaj izuzetno kompleksan i osjetljiv kulturni pejzaž", kazala je Kapetanović za CIN-CG.
Iz Uprave za zaštitu kulturnih dobara (UZKD) za CIN-CG kazali su da se na samom području Veriga nalazi jedno kulturno dobro - crkva Gospe od Anđela. Ovo kulturno dobro u Lepetanima se pod zaštitom države nalazi od kraja 1976. godine. UZKD je 2013. dala saglasnost za rekonstrukciju crkve Gospe od Anđela, koja je u međuvremenu urađena.
Tivatska arhitektica, koja je dugo bila i urbanistkinja u Opštini Tivat Marija Nikolić navodi da planirani most presijeca najvažniju vizuelnu osu zaliva.
"Osnovni problem je upravo presijecanje te ose i promjena vizure iz Tivatskog zaliva i Veriga na prilazu zaštićenom području, promjena vizure na Perast", pojasnila je Nikolić u razgovoru za CIN-CG.

Nije, međutim, samo most problem. Most je ističe Nikolić, samo jedan od objekata saobraćajnice koja bi prolazila iznad Tivta. Saobraćajnica bi iznad Tivta, na padini brda Vrmac, tvrdi ona, proizvela snažan vizuelni uticaj na kulturni pejzaž koji ima veliku vidljivost, bilo kako da se dolazi u Boku - brodom, avionom ili autom.
"Crnogorska obala je stjenovita i strma i od Budve prema jugu, pa treba razmotriti koji bi uticaj na pejzaž proizvela saobraćajnica i tim dijelom trase. Nije poznato da li je pitanje mosta i sobraćajnice sagledano upoređujući različite aspekte, to jest koji će problem riješiti naspram onih koje će proizvesti - uticaj na pejzaž, uticaj na baštinu, uticaj na svakodnevni život građana. Jer, projekat dijeli prostor na onaj sa jedne i sa druge strane saobraćajnice... Nije nebitna ni potencijalna cijena izgradnje na terenu koji je ovakve morfologije i geologije", istakla je Nikolić.
Odluka o povezivanju dviju strana Boke još nije donijeta, kazali su za CIN-CG predstavnici Ministarstva kapitalnih investicija (MKI), u čijem portfoliju je i oblast saobraćaja.
"Još uvijek nismo dobili dovoljno materijala i studija na osnovu kojih bismo dali predlog Vladi za konačnu opciju. Most Verige je bio predmet više studija kao i premošćavanje podmorskim tunelom od Luštice ka Herceg Novom. Još uvijek intenzivno prikupljamo mišljenja stručnih lica iz više oblasti, kao i konačnu finansijsku elaboraciju projekta", naveli su iz resora ministra Mladena Bojanića.
Ministarstvo će, ističu u odgovoru, poštovati stav struke i podržati realizaciju varijante projekta koja ispunjava sve propisane nacionalne i međunarodne uslove i standarde.
Most se pominje i u Strategiji razvoja saobraćaja za period 2019-2035. godinu, koju je usvojila Vlada Duška Markovića, u kojoj, između ostalog, piše da se nije u punoj mjeri vodilo računa o "posebnostima kulturno-istorijskog područja Kotora, koje upravo u zoni Veriga ima prepoznatu jednu od najznačajnijih vizurnih osa pri ulasku ili izlasku iz zone najstrože zaštite, tj. zone koja je upisana na listu svjetske baštine kao izuzetno vrijedno kulturno dobro".
Procijenjeni uticaji različitih segmenata Strategije na parametre životne sredine ocijenjeni tako što se ocjene A, B ili C smatraju prihvatljivim. Ocjene D i E su, međutim, neprihvatljive. Baš te, neprihvatljive ocjene D i E, u Strategiji su date za uticaj koji bi most Verige imao na kulturnu baštinu predjela.
"Najveći uticaj očekuju se na kulturno-istorijsku baštinu opštine Kotor, posebno imajući u vidu da se na teritoriji Crne Gore najveći broj spomenika kulture nalazi u opštini Kotor (31 odsto)", navodi se u dokumentu.
Uticaj na pejzaž takođe nosi neprihvatljivu ocjenu D. "Najznačajniji uticaj Strategije očekuje se na pejzažnu jedinicu/predio Bokokotorskog zaliva usljed planirane izgradnje mosta Verige", navodi se u dokumentu.
Na pitanje da li bi gradnja mosta Verige uticala na status Kotora, koordinatorka Nacionalne kancelarije za saradnju sa UNESCO Milica Nikolić uputila nas je na Ministarstvo prosvjete, kulture, nauke i sporta. Iz resora ministarke Vesne Bratić, međutim, nisu odgovorili na pitanja CIN-CG.
Ministarka Bratić je prošlog mjeseca učestvovala na 41. Generalnoj konferenciji UNESCO u Parizu. Tada je kazala da je "članstvo u UNESCO jedan od strateških prioriteta naše spoljne politike", zahvalila se organizaciji na podršci prethodnih godina, "s ciljem značajnog poboljšanja očuvanja prirodne, kulturne i istorijske oblasti Kotora".
Ona je u februaru, nakon sastanka sa predsjednikom Opštine Kotor Vladimirom Jokićem, poručila da je očuvanje statusa Kotora na Listi UNESCO i kulturne baštine, prioritet i za gradske i za državne vlasti.
Jokić, takođe, nije odgovorio na pitanja CIN-CG o mostu Verige.

Predsjednik Opštine Herceg Novi Stevan Katić kazao je za CIN-CG da će taj grad podržati samo ono rješenje koje je prihvatljivo za UNESCO, navodeći da je izgradnja mosta na Verigama "osporena od strane UNESCO-a", ali i da je od "neupitnog značaja za cijelu Boku i Crnu Goru sačuvati status Kotora kao grada na Listi svjetske kulturne baštine".
"U glavnu putnu infrastrukturu u Boki se nije ozbiljnije ulagalo od izgradnje Jadranske magistrale šezdesetih godina, zbog čega svake godine imamo saobraćajne čepove, višesatna čekanja koja blokiraju funkcionisanje cijelog jednog regiona, nezadovoljne građane i turiste", rekao je prvi čovjek Novog.
Upravo iz tog razloga iz Herceg Novog se zalažu za spajanje dviju obala zaliva na potezu između Zelenike i Kumbora ka Luštici, gdje su moguće obje opcije - izgradnja tunela ili mosta, istakao je Katić. On je kazao i da je visok stepen saglasnosti među predsjednicima opština Herceg Novi, Kotor, Tivat i Budva da je baš to optimalno i održivo rješenje za spajanje dviju obala zaliva. Prvi čovjek Herceg Novog poručuje i da bi to rješenje trebalo da bude i državni priortet.
I iz tivatskog Sekretarijata za uređenje prostora za CIN-CG kazali su da je stav te Opštine da je umjesto Veriga potrebno pronalaženje alternativnog rješenja, "imajući u vidu negativne efekte koje bi most proizveo narušavajući integritet i vizuelni identitet kulturnog pejzaža Boke Kotorske". Iz Sekretarijata navode i da se u izradi prostorno-planskih dokumenata, kojima se predviđa detaljnije razmatranje alternativnog rješenja saobraćajne veze koja bi vodila preko Luštice.
"Pojačanom investicijskom aktivnošću na poluostrvu Luštica pojavila se potreba direktne putne veze između Herceg Novog i poluostrva Luštica", navodi za CIN-CG predsjednik tivatske Opštine Željko Komnenović.
Zajednička ideja je, pojašnjava on, da se razmotri izgradnja podmorskog tunela između predjela Zelenika u Herceg Novom i predjela Špiljice na poluostrvu Luštica. Na oba kraja tunel bi se preko kružnih tokova spajao sa budućim i postojećim putevima.
Iz tivatskog Sekretarijata poručuju da bi se finansijska sredstva za izgradnju navedenih puteva i podvodnog tunela obezbijedila iz kapitanog budžeta Vlade Crne Gore ili povoljnim kreditnim aranžmanom.

Na posljednjim novskim izborima ideju pomorskog tunela pominjali su kandidati za odbornike koalicije "Crno na bijelo", a tamošnje vlasti predvođene DPS-om su 2015. promovisale isti projekat, ističući da bi izgradnja koštala oko 100 miliona eura.
Ne treba žuriti ni sa tunelom, upozoravaju iz nevladine organizacije Expeditio, navodeći da okolina Herceg Novog i poluostrvo Luštica predstavljaju dio zaštićene okoline (ili buffer zone) Prirodnog i kulturno istorijskog područja Kotora.
Dok područje Kotora obuhvata unutrašnji Kotorsko-Risanski zaliv, zaštićena okolina (buffer zona) obuhvata cijeli Bokokotorski zaliv i njegovo zaleđe, uključujući Tivatski i Hercegnovski zaliv, padine Orjena i poluostrvo Lušticu, što se može vidjeti i na sajtu UNESCO.
Predstavnica Expedicio Aleksandra Kapetanović naglašava da UNESCO jasno ističe da i "bafer zona" predstavlja područje koje okružuje zaštićeno dobro, a "koje ima komplementarna zakonska i/ili običajna ograničenja koja se postavljaju vezano za njegovo korišćenje i razvoj kako bi se dao dodatni sloj zaštite dobra".
Imajući u vidu da je područje Kotora zaštićeno kao nepokretno kulturno dobro od međunarodnog značaja, u Zakonu o zaštiti kulturnih dobara je navedeno da je zaštićena okolina "prostor oko nepokretnog kulturnog dobra koji je od neposrednog značaja za njegovo postojanje, zaštitu, korišćenje, izgled, očuvanje i istraživanje, kao i za njegov istorijski kontekst, tradicionalni ambijent i vizuelnu dostupnost", napominje Kapetanović. Takođe u istom Zakonu je navedeno i da "zaštitu, kao i kulturno dobro, ima i zaštićena okolina nepokretnog kulturnog dobra".
Stručnjaci stoga upozoravaju da bi izgradnja mosta ili tunela preko Luštice, kao velika infrastrukturna intervencija, imala veliki uticaj na kulturni pejzaž Boke, koja je sa prirodnim i kulturno-istorijskim područjem Kotora i njegovom zaštićenom okolinom prepoznata kao svjetska baština.
Umjesto projekata koji bi mogli da ugroze Boku, nedovoljno se radi na drugim održivim vidovima transporta. Tako Crna Gora gotovo uopšte ne koristi mogućnosti koje more pruža u povezivanju primorskih opština. Nema redovnih brodskih linija između gradova i naselja, kojima bi se značajno mogao rasteretiti drumski saobraćaj. Trajekt Kamenari - Lepetani i taksi brodovi ne mogu nadomjestiti potrebe, pogotovu tokom sezone.

Za gradnju bili zainteresovani Azerbejdžanci, Kinezi...

O prelasku preko Boke govori se decenijama, ali na projekat mosta preko Veriga nisu svi gledali blagonaklono, uključujući i bivšu gradonačelnicu Kotora Mariju Maju Ćatovića, koja se zalagala za povezivanje između dvije obale podvodnim tunelom. Protiv mosta bilo je i više profesora kotorskog Pomorskog fakulteta.
Ministar saobraćaja i pomorstva Osman Nurković je u martu 2017. godine informisao Vladu da je studijom opravdanosti dokazano da je varijanta tunela preko Veriga “višestruko nepovoljnija sa prostorno-urbanističko, tehničko ekonomskog, saobraćajno tehničkog, ekološkog, funkcionalnog i bezbjednosnog aspekta”.
Za gradnju mosta bilo je zainteresovano više investitora. Kada je 2015. godine krenula u gradnju prioritetne dionice auto-puta Bar - Boljare, delegacija kineske kompanije China Road and Bridge Corporation (CRBC) je prilikom susreta sa više ministara u Vladi Mila Đukanovića izrazila zainteresovanost za gradnju mosta Verige.
Ova mogućnost pominjala se i na sastancima sa predstavnicima Vlade Duška Markovića.
Iz CRBC nisu željeli da odgovore na pitanja CIN-CG o tome kada su posljednji put sa predstavnicima vlasti razgovarali o ovom pitanju.
Azerbejdžanska ambasada ponudila je Vladi Crne Gore 2016. godine da kompanije iz te zemlje grade Verige i obilaznicu oko Tivta za 175 miliona eura, što bi prema predlogu Azerbejdžanaca naša država finansirala kreditom koji bi zvanični Baku dao po kamati od tri odsto, sa rokom otplate od 15 godina i grejs periodom od pet godina. Bilo je planirano da nosilac kredita bude državno preduzeće “Monteput”, a u slučaju da on ne može da servisira obaveze, onda bi kredit vratila Vlada. Na čelu tima koji je pregovarao sa Azerbejdžancima bio je tadašnji minister saobraćaja Ivan Brajović. Među članovima tima bio je i njegov nasljednik na toj poziciji - Nurković.
Ambasada Azerbejdžana nije odgovorila CIN-CG-u da li su i dalje zainteresovani za taj posao.
CIN-CG je prije godinu objavio da su ćerke predsjednika Azerbejdžana Ilhama Alijeva i njegov tast krajnji vlasnici kompanije “Azmonts investments”, koja u Kumboru gradi luksuzni kompleks Portonovi. Portonovi je u blizini projekta kojim se planira saobraćajno povezivanje sa Lušticom.
Sa premijerom Markovićem o gradnji mosta na Verigama su početkom 2018. godine govorili i predstavnici belgijske kompanije “Besiks”.
”Besiks” grupa je u Crnoj Gori prisutna od 2013. godine, izvođač su i suinvestitor “Luštica Bay” i suvlasnici tamošnjeg hotela “Chedy”.
Prije više od 15 godina za ovaj projekat bile su zainteresovane i izraelske, i hrvatske kompanije.

KANA: Ima hitnijih saobraćajnih problema

Grupa arhitekata okupljenih oko organizacije “Ko ako ne arhitekt” (KANA) smatra da je trajno regulisanje saobraćaja preko Bokokotorskog zaliva neophodno, ali da bi pitanje povezivanja dviju obala trebalo da bude rezultat “konsenzusa svih relevantnih struka, usklađeno sa uslovima zaštite prirodnog i kulturnog nasljeđa”.
I most i tunel su dobra rješenja ukoliko se, ističu iz KANA, izgrade na način koji ne šteti baštini.
”Naravno, govorimo o mostu zadovoljavajućih estetskih kvaliteta, koji ne bi bio samo tehničko saobraćajno rješenje, već bi izgledom bio u skladu sa ljepotom zaliva. Budući da je to prilično diskutabilno, podmorski tunel je sigurno rješenje koje vizuelno ne bi smetalo zalivu, ali postavlja se pitanje njegove izvodljivosti i ekonomske opravdanosti”, navode iz KANA u odgovoru za CIN-CG.
Naglašavaju da je neophodno prvo uraditi studije, kako ekonomske i tehničke, tako i studije uticaja na životnu sredinu, a sva potencijalna rješenja razmotriti sa organima UNESCO-a, pa tek onda izabrati konačni projekat.
”Već sada se može krenuti u proceduru koja zahtijeva dosta vremena, ali mi imamo i drugih većih i hitnijih saobraćajnih problema od prelaska zaliva, kao što su bolja povezanost svih primorskih gradova, regulisanje pješačkog saobraćaja, ulaganje u javni prevoz i druge održive vidove transporta. Kolaps koji se ljeti stvara u saobraćaju i problemi koji time nastaju su već ogromni i nedopustivi i značajno umanjuju i kvalitet života na našem primorju i kvalitet ovog dijela Crne Gore kao turističke destinacije”, poručuju iz ove grupe arhitekata.

Miloš RUDOVIĆ

Više od tri petine građana nema povjerenja u pravosudni sistem Crne Gore, rezultati su istraživanja koje je za potrebe Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) sproveo Ipsos.
"Izgleda da u posljednje vrijeme dodatno opada povjerenje u pavosudni sistem, iako ni ranije nije bilo visoko. To je vjerovatno rezultat svih ovih dešavanja koja su u posljednjih godinu i po i blokade pravosudnog sistema," kazala je izvršna direktorica CIN-CG Milka Tadić Mijović  na predstavljanju rezultata istraživanja javnog mnenja o percepciji rada tužilaštva, koje je rađeno tokom novembra na reprezentativnom uzorku na tertoriji Crne Gore.
Ukoliko bi iz nekog razloga bio pokrenut postupak od strane tužilaštva, više od polovine ispitanika u Crnoj Gori smatra da prosječan građanin ne bi mogao da očekuje nezavisnu istragu, dok trećina vjeruje da bi istraga bila nezavisna.
"Oko tripetine građana smatra da ukoliko bi iz nekog razloga bio pokrenut postupak, protiv njih, ne bi mogli da očekuju nezisnu istragu od strane tužilaštva, štonajbolje govori da običan čovjekdoživljava CrnuGoru kao besudnu zemlju,kako je davono definisao Milovan Đilas," kazala je Tadić Mijović.
Tri petine građana navodi da tužilaštvo u Crnoj Gori ne odlučuje nezavisno o tome koga će krivično goniti, među kojima polovina smatra da na te odluke najviše utiču određeni uticajni pojedinci. Trećina ovih građana vjeruje da na odluke tužilaštva utiče vlast.
Tadić Mijović je na konfereniji za novinare kazala je istraživanje koje je takođe Ipsos radio prije godinu i po pokazalo da su građani tada u većem stepenu vjerovali da vlast utiče na rad tužilaštva, a nešto je manje bio uticaj istaknutih pojedinca.
"Ovo može da ukazuje na činjenicu da aktuelna vlast nema tako veliki uticaj na pravosuđe, koliko imaju predstavnici određenih moćnih krugova", kazala je ona.
Marija Popović Kalezić, izvršna direktorica Centar za građanske slobode (CEGAS), kazala je da među pojedinačnim institucijama i organizacijama na prvom mjestu popovjerenju se nalaze crkva, vojska i policija, dok najniži stepen povjerenja građani iskazuju prema tužilaštvu i političkim partijama.
Iz ovih podataka, rekla je Popović Kalezić, možemo zaključiti da prema mišljenju ispitanika "političke partije ne rade u interesune građana, već u sopstvenom".
Kada je u pitanju borba protiv organizovanog kriminala i korupcije na visokom nivou,  rad Specijalnog državnog tužilaštva 13 odsto ispitanika smatra lošim a čak 43 veoma lošim.
Mišljenje građana o radu specijalnog državnog tužioca Milivoja Katnića u borbi protiv organizovanog kriminala i korupcije na visokom nivou je uglavnom negativno - više od polovine građana njegov rad ocjenjuje kao loš, dok više od dvije petine kao veoma loš.
"Ovdje možemo ukazati da je ocjena rada SDT u potpnosti poklolopljena sa ocjenom rada specijalnog državnog tužioca Milivoja Katnića. Dakle, građani prosto izjednačajavaju ličnost i poziciju specijalnog državnog tužioca sa cjelokupnim radom SDT. Što je apasolutno loše," ocijenila je Popović Kalezić.
Ciljevi ovog istraživanja bili su utvrđivanje stepena povjerenja građana/ki u pravosudne organe i pravosudni sistem uopšte, kao i ocjena nezavisnosti i efikasnosti tužilaštva u Crnoj Gori.
Rezultati koji su predstavljeni dio su dvogodišnjeg projekta "Istraživanje istraga" koji CIN-CG, CEGAS i "Monitor" sprovode uz podršku Vlade Kraljevine Holandije. Cilj projekta je podsticanje evropskih integracija kroz istraživanja i dubinsku analizu vladavine prava i efikasnosti crnogorskog tužilaštva. U fokusu će biti posebno rezultati pravosuđa u borbi protiv organizovanog kriminala i korupcije na visokom nivou kao i uticaj rada tužilaštva na poglavlja 23 i 24 pregovaračkog procesa sa Evropskom unijom.

Crna Gora spada u prvih pet zemalja po pošumljenosti u Evropi, ali je u samom vrhu kada je u pitanju procenat opožarene povrišine. Tokom prethodne decenije naša je zemlja imala čak 60 odsto više opožarene teritorije od 50 puta veće Francuske, što nas koša više stotina miliona eura. Ove godine taj procenat je bio oko tri odsto teritorije, ili 423 km2, što je približno najgoroj požarnoj sezoni 2017. godine.

I pored zabrinjavajućih podataka, reakcija nadležnih ovog ljeta nije bila adekvatna. Međunarodne pomoći nije bilo, a jedan od helikoptera vojske Crne Gore za gašenje vatre poslat je u Sjevernu Makedoniju, iako je ta zemlja tokom 2021. imala znatno manje požara od Crne Gore. Šta bi trebalo da se radi da se promijeni praksa prethodnih vlasti, čiji je odnos prema prirodnim resursima bio takav da Crna Gora danas nema ni strategiju ni sredstva za zaštitu prirode tokom požarnih sezona. Kako ovakva praksa, ukoliko se nastavi, može trajno ugroziti šume i druga bogatstva Crne Gore, posebno u vremenu klimatskih promjena i suša, pogledajte u filmu: ,,Požari u Crnoj Gori: Uzroci i posljedice“.

Dokumentarni film dio je projekta: ,,Istraživačko novinarstvo, ekološke teME, uščešće građana/ki“, koji Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) sprovodi u saradnji sa Balkanskom istraživačkom regionalnom mrežom (BIRN) i nedjeljnikom Monitor. Projekat finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave.

Od januara do septembra zabilježeno je 6.708 smrti, što je rast od gotovo 1.700 slučajeva u odnosu na isti period lani. Statistika umrlih pokriva sve slučajeve smrti

Broj umrlih za prvih devet mjeseci ove godine porastao je za 33,7 odsto u odnosu na isti period prošle godine, dok je u odnosu na 2019. godinu veći za 36 odsto, pokazuju podaci Uprave za statistiku (MONSTAT), koje je analizirao Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG).

Statistika umrlih pokriva sve slučajeve smrti upisane u Matični registar umrlih. U obradi se podaci grupišu prema prebivalištu umrlog lica. Tako su rezultati demografske statistike obrađeni po principu mjesta stalnog stanovanja.

U periodu od januara do septembra 2019. godine umrle su 4.943 osobe. U toj godini pandemija koronavirusa još nije bila pogodila Crnu Goru. Prvi slučajevi koronavirusa u Crnoj Gori registrovani su sredinom marta 2020. godine. Do kraja septembra te godine preminulo je 5.017 osoba. Dakle, 74 građana i građanki više nego 2019, odnosno 1,5 odsto. Prema podacima Instituta za javno zdravlje (IJZ), do kraja septembra prošle godine od posljedica korone preminulo je 169 osoba.

Na kraju prošle godine bilo je nešto više od 48.200 slučajeva inficiranih ovim virusom, koji se rasplamsao tek krajem godine, pa je broj umrlih od korone u 2020. godine bio 682. Na kraju prošle godine ukupan broj preminulih bio je 7.293, što je u odnosu na prethodnu godinu 698 slučajeva više. Po tome se gotovo u potpunosti poklapa povećanje broja umrlih u prošloj godini sa brojem preminulih od korone.

MONSTAT u ovom trenutku raspolaže samo sa preliminarnim podacima o broju umrlih od januara do septembra ove godine. U odnosu na prethodnu godinu, za devet mjeseci ove zabilježeno je 6.708 smrtnih slučajeva, što je rast od gotovo 1.700 slučajeva u poređenju sa istim periodom 2020. godine – odnosno rast od čak 33,8 odsto. U prvih devet mjeseci ove godine, prema podacima IZJ, od posljedica korone umrla je 1.241 osoba.

U januaru ove godine je, prema preliminarnim podacima, umrlo 818, dok je prošle godine, kad nije bilo korone, u istom periodu preminulo oko 580 osoba. U februaru su umrle 838, a prošle 565 osoba, u martu 945 osoba, a prošle godine 584 osobe. U aprilu ove godine preminulo je 829 osoba, a u istom mjesecu prošle godine njih 486. U maju je taj odnos bio 665 u odnosu na 482 godinu ranije. U junu je preminulo 527 osoba, a u junu 2020. godine 485. Jul je jedini mjesec u kojem je više osoba preminulo prošle godine nego ove – 582, a prošle 656. U avgustu ove godine preminule su 733 osobe, a prošle 583, a u septembru 771 u odnosu na 593 godinu ranije.

Crna Gora je ove sedmice premašila brojku od 2.300 preminulih čija je smrt povezana s koronavirusom, a od početka pandemije bilo je više od 157.000 slučajeva infekcije, zbog čega se jedno vrijeme nalazila i u vrhu liste zemalja po stopi inficiranih i umrlih u odnosu na broj stanovnika.

Prema ispitivanjima NATO Strateškog komunikacijskog centra izvrsnosti (StratCom), koje je radio Ipsos, 34 odsto građana Crne Gore uvjereno je da je broj inficiranih ili preminulih od posljedica kovid-19 nekoliko puta veći od zvaničnih podataka. To se ne bi ipak moglo reći kada se uporede ove cifre, iako je rast umrlih u prvih devet mjeseci 2021. u odnosu na prošlu godinu veći za 459 od ukupnog broja umrlih od korone.

I u regionu vlada veliko nepovjerenje u zvaničnu statistiku. Balkanska istraživačka mreža (BIRN) objavila je da su u Srbiji tokom prošle godine u preko 10.000 slučajeva postojale uredno popunjene potvrde o smrti u kojima se korona navodi kao uzrok, dok je zvanično saopštavan daleko manji broj - oko tri hiljade umrlih. Srbija, međutim, prema podacima uglednog američkog Instituta Džons Hopkins, ima najviše vakcinisanog stanovništva u regionu – 44,9 odsto.

Slijedi Kosovo sa 42,45 odsto, pa zatim Crna Gora sa 41,11 odsto. Sjeverna Makedonija ima 37,91 odsto stanovništva koje je primilo barem jednu dozu, Albanija 33,62 a na začelju je Bosna i Hercegovina sa svega 21,83 odsto.

Crna Gora je u ovom tenutku daleko od cilja iz Vladinog Programa rada za ovu godinu, a koji je bio postavljen na 70 odsto stanovištva.
Premijer Zdravko Krivokapić, jedini među liderima regiona koji nije vakcinisan, kazao je nedavno da se nada da će procenat od 70 odsto vakcinisanih u Crnoj Gori biti postignut do septembra sljedeće godine.

Smanjen broj beba

U istom vremenskom periodu opao je i broj živorođene djece u Crnoj Gori.
Za devet mjeseci ove godine rođeno je, prema podacima MONSTAT-a, 5.182 djece.
U istom periodu prošle godine taj broj je bio veći i iznosio je 5.309, a godinu ranije, u predpandemijskoj 2019. godini, iznosio je 5.321.

Miloš RUDOVIĆ

Za vrijeme vladavine DPS-a Srbija je postala najveći regionalni investitor u Crnoj Gori, a najava novih ulaganja iz te zemlje sada se u opoziciji dočekuje na nož i predstavlja kao dio nacionalističkog projekta  Beograda. Privrednike iz susjedne države odavno interesuju sektor turizma, nekretnina, energetike, a posebno Luka Bar, a u posljednje vrijeme i crnogorski mediji, što je izazvalo zabrinutost kod dijela javnosti i Evropske unije (EU)

Zategnuti politički odnosi između Crne Gore i Srbije posljednjih godina ne utiču na ekonomsku saradnju dvije države. Srbija je i dalje glavni spoljnotrgovinski partner Crne Gore, jedan od vodećih investitora, a najveći broj turista iz te države dolazi na crnogorsko primorje. 

Takođe, značajan broj građana Srbije ima stan ili kuću u Crnoj Gori, najviše na primorju, ali zvaničnih podataka o tome nema.

Privrednici iz Srbije odavno su zainteresovani za ulaganja u sektor turizma, nekretnina, energetike, a posebno za Luku Bar, a u posljednje vrijeme i za kupovinu crnogorskih medija. Kupovina medija je izazvala zabrinutost kod dijela javnosti i EU,  a u javnosti se sve češće čuju kritike da je sve dio projekta ,,srpski svet” čiji je cilj jačanje uticaja predsjednika Srbije Aleksandra Vučića u regionu. Iz Beograda to demantuju, tvrdeći da  je riječ samo o brizi za građane srpske nacionalnosti u državama bivše Jugoslavije.

Vučić je krajem prošle godine u intervjuu na Televiziji Vijesti rekao da želi da otvori fabrike na sjeveru Crne Gore i zaposli na stotine ljudi u većim gradovima, kao što su Bijelo Polje i Berane.

Kazao je i da sa ponosom daje značajan novac srpskim organizacijama u Crnoj Gori zbog očuvanja pisma i srpskog jezika, ali da je pomagao i Crnogorcima i da je u Malom Iđošu uveo crnogorsku manjinsku stranku u lokalnu vlast.

Ekonomsko prisustvo Srbije je bilo izraženo u Crnoj Gori čak i za vrijeme DPS vlada koje su se deklarativno okretala ka Zapadu, ali su široko otvorile vrata investitorima iz Rusije, bivših sovjetskih republika, Kine, Azerbejdžana i Srbije...Od DPS-a, koji je u opoziciji od avgusta prošle godine, sada se čuje najviše kritika zbog interesovanja Srbije za ekonomsku saradnju sa Crnom Gorom.

Prema podacima Centralne banke Crne Gore (CBCG) od 2006. godine do septembra ove, ukupna ulaganja iz Srbije iznose više od 600 miliona eura, što tu državu svrstava među vodeće investitore u Crnoj Gori, odmah poslije Rusije, Švajcarske i Italije. Iako se veći dio investicija odnosi na nekretnine, značajna su ulaganja preduzeća iz Srbije u sektor turizma, telekomunikacija, energetike, medija...

Od bivših jugoslovenskih republika u Crnu Goru je poslije Srbije, najviše investirala Slovenija oko 386 miliona eura od 2006. do septembra ove godine. U tom periodu je iz BiH stiglo oko 140,8 miliona eura investicija, a iz Hrvatske 104,8 miliona eura.

Godinama su turisti iz regiona najbrojniji na crnogorskom primorju, a ove godine su ,,izvukli” sezonu. Prednjačili su gosti iz Srbije koji su, prema podacima Monstata, za deset mjeseci ove godine ostvarili oko 700 hiljada noćenja, što je više u odnosu na 2019. koja se smatra rekordnom. Te godine su, prije kovid krize, turisti iz Srbije ostvarili pola miliona noćenja.

Crna Gora, kao visokozavisna od uvoza, najviše robe uvozi iz Srbije, ali i izvozi najviše u tu državu. Prema podacima Monstata, prošle godine je uvoz bio vrijedan oko 1,5 milijardi eura, od čega iz Srbije više od 300 miliona.

Iz Srbije Crna Gora najviše uvozi meso i mesne prerađevine, mliječne proizvode i jaja, žitarice, stočnu hranu, pića, proizvode od drveta, električne mašine...U Srbiju se iz Crne Gore najviše izvoze farmaceutski proizvodi, mineralna goriva, aluminijum, alkoholna pića i meso i mesni proizvodi.

Prema podacima Privredne komore Srbije (PKS) za devet mjeseci ove godine, spoljnotrgovinska razmjena između dvije države iznosila je 641,2 miliona eura, što je povećanje od 18,8 odsto u odnosu na prošlu godinu. 

,,Izvoz u Crnu Goru iznosio je 591,3 miliona eura, što je 19,4 odsto više u odnosu na isti period 2020. godine. Uvoz iz Crne Gore veći je 12,5 odsto u odnosu na isti period 2020. godine i iznosio je 49,9 miliona eura”, rekao je za CIN-CG Aleksandar Radovanović, rukovodilac Centra za regionalnu saradnju Privredne komore Srbije.

Podsjeća da iz godine u godinu ekonomska saradnja između Srbije i Crne Gore bilježi kontinuirani rast, a očekuje da će u narednom periodu biti uspostavljen i platni promet.

Radovanović kaže da je u 2020. godini 6.002 privrednih subjekata iz Srbije ostvarilo spolјnotrgovinsku robnu razmjenu sa Crnom Gorom, od čega je  5.395 samo izvozilo, 270 uvozilo, dok je 337 privrednih subjekata ostvarilo spolјnu trgovinu u oba smjera. 

,,Perspektivni sektori za širenje saradnje su sektor prehrambene industije, naročito industrija mesa, plastike, kao i industrija namještaja i automobila”, naveo je Radovanović. 

Da je i crnogorska strana zainteresovana za unapređenje ekonomske saradnje sa Srbijom, pokazuje i odluka nove Vlade da ponovo formira Mješovitu komisiju za ekonomsku saradnju između dvije države.

Kako je objašnjeno u dokumentu, riječ je o „propisanoj obavezi” proistekloj iz sporazuma koji su dvije države potpisale 2009. godine, a od tada su održane samo dvije sjednice Mješovite komisije.

Iz Ministarstva za ekonomski razvoj (MER) za CIN-CG su kazali da je u toku definisanje termina za održavanje treće sjednice komisije. 

,,Prvobitno  je bilo dogovoreno da se ista održi krajem oktobra 2021. godine u Podgorici, ali je zbog zdravstvenog stanja srbijanske kopredsjednice održavanje Mješovite komisije odloženo”, rekli su iz Ministarstva i potvrdili da politički odnosi ne utiču na ekonomske.

Oko dvije hiljade preduzeća u vlasništvu državljana Srbije

Prema podacima koje je CIN-CG dobio iz Centralnog registra privrednih subjekata (CRPS), u Crnoj Gori je oko 2,3 hiljade preduzeća u vlasništvu državljana Srbije.

Najpoznatije srpsko preduzeće u Crnoj Gori je M:tel koji je u Crnoj Gori počeo da radi u julu 2007. Tada je bio u vlasništvu Telekoma Srbije i holandske kompanije Ogalar čiji je vlasnik biznismen iz Srbije Miroslav Mišković.

Miškovićev udio od 49 odsto kupio je u februaru 2010. Mtel BiH, u većinskom vlasništvu Telekoma Srbije, za deset miliona eura.

Sredinom 2017. crnogorski mediji objavili su da je Elektroprivreda Srbije EPS) zainteresovana za kupovinu 41,7 odsto akcija koje je u Elektroprivredi Crne Gore (EPCG) imala italijanska firma A2A. Godinu kasnije, akcije je od A2A otkupila Vlada Crne Gore pa je EPCG danas 88,12 odsto u vlasništvu države.

Nakon izbora i raspodjele funkcija, predsjednik Borda direktora EPCG postao je funkcioner Demokratskog fronta Milutin Đukanović, kojeg je premijer Zdravko Krivokapić u junu ove godine optužio da je mimo Vlade pregovarao o prodaji EPCG, što je Đukanović demantovao.

Takođe, kako je objavila bivša vlast u julu 2019. idejni projekat za HE Komarnica, EPCG radi sa EPS-om shodno Ugovoru o zajedničkoj poslovno-tehničkoj saradnji.

Elektromreža Srbije (EMS), kompanija u vlasništvu države Srbije, posjeduje oko 15 odsto u većinski državnom Crnogorskom elektroprenosnom sistemu (CGES). EMS je deset odsto akcija CGES-a kupio prije pet godina na Montenegroberzi za 13,9 miliona eura, a još pet odsto ove godine za sedam miliona eura. Time je EMS dobio mjesto u Odboru direktora CGES-a i pravo učešća u odlučivanju.

Hidroelektrana Piva je od puštanja u pogon 1976. radila u elektroenergetskom sistemu Srbije, shodno ugovoru o razmjeni energije između dvije elektroprivrede, a ugovor je raskinut 2014.

Srbija je sa Republikom Srpskom 2020. godine potpisala zajedničku izjavu o izgradnji tri hidrocentrale u gornjem slivu rijeke Drine na istočnoj granici BiH i Srbije - Buk Bijela, Foča i Paunci. Za učešće u gradnji HE Buk Bijela prvobitno je bila zainteresovana i bivša crnogorska vlast, ali je nakon protivljenja dijela javnosti i civilnog sektora, odustala 2004. godine kada je u Skupštini izglasana Deklaracija o zaštiti rijeke Tare.

Od poznatijih srpskih preduzeća na crnogorskom tržištu prisutni su MK grupa Miodraga Kostića (posjeduje udio u Budvanskoj rivijeri i Svetom Stefanu), zatim Kon Tiki Travel, Trivit, Mona, Legend, Meridianabet, Turističko naselje “Sveti Marko” Tivat…

MK grupa je u maju ove godine saopštila da su njene članice na berzi od Stratexa kupile 12,1 odsto akcija Budvanske rivijere za oko sedam milliona eura. Ovom transakcijom je MK grupa udio Budvanskoj rivijeri povećala na 28,7 odsto.

Kostić posjeduje hotele i u Srbiji, Sloveniji i Hrvatskoj.

Kostićeva AIK banka posjeduje i 19,98 odsto u preduzeću Sveti Stefan hoteli, na koju su u katastru upisani hoteli Sveti Stefan i Miločer, a koji su dati u zakup kompaniji Adriatic properties.

Preduzeće Sveti Stefan hoteli su 2019. godine izdvojeni iz Budvanske rivijere nakon restrukturiranja te većinski državne hotelske grupe. Izdvajanje je urađeno uz proporcionalnu podjelu akcija akcionarima - Vladi, AIK banci i Stratexu koji u Budvi na Zavali razvija projekat Dukley Gardens, a čiji je predsjednik Nil Emilfarb.

Sveti Stefan je prvi put dat u zakup 1992. godine i to na pet godina srpskom bankaru Jezdimiru Vasiljeviću, poznatijem kao gazda Jezda, vlasniku nekadašnje piramidalne štedionice Jugoskandik, kasnije osuđenom za prevaru i utaju poreza.

Takođe je na ostrvu Sveti Nikola kod Budve 1997. godine srpski biznismen Nenad Đorđević kupio najveću parcelu, površine 45 hektara. Cijena po kojoj je nekadašnji potpredsjednik Jugoslovenske ljevice (JUL) i vlasnik lanca trgovina BTC postao vlasnik dijela ostrva nije poznata.

Dio ostrva 2007. godine od Đorđevića kupuje biznismen iz Srbije Stanko Cane Subotić, koji se  sa aktuelnim crnogorskim predsjednikom Milom Đukanovićem 2008. godine našao na optužnici italijanskih vlasti zbog šverca cigareta, ali je Subotić oslobođen optužbi, dok se od optužnice protiv Đukanovića odustalo. Subotić, kojem je i u Beogradu suđeno zbog šverca cigareta, ali je oslobođen optužbi, ostrvo kod Budve je 2017. godine prodao bivšem tajlandskom premijeru Taksinu Šinavatri, kojem je bivša vlast dala crnogorsko državljanstvo.

Zapadne partnere brine prodaja medija 

Zapadni partneri već duže upozoravaju na uplitanje Srbije u unutrašnje stvari Crne Gore, a u posljednje vrijeme ih posebno brine da bi se uticaj te države mogao proširiti kroz kupovinu crnogorskih medija.

To pitanje je aktuelizovano na sjednici Spoljnopolitičkog odbora Evropskog parlamenta (AFET) 26. oktobra, kada je raspravljano o situaciji u Crnoj Gori.

Direktor Službe za vanjske poslove EU Marko Makovec rekao je na sjednici da imaju naznake da Rusija uveliko utiče preko određenih političkih stranaka, ,,a sve više se upliće susjedna Srbija, posebno kroz kupovinu medija".

Prema podacima Agencije za elektronske medije, od četiri televizije sa nacionalnom pokrivenošću, dvije nijesu crnogorske, a uskoro neće biti ni treća. TV Prva je u vlasništvu srpskog biznismena Srđana Milovanovića, vlasnik Nove M je Junajted Media u vlasništvu međunarodnih investicionih grupa, koja će vjerovatno postati većinski vlasnik Televizije Vijesti, novina i portala, jer je nedavno potpisano pismo o namjerama za ulazak u partnerstvo.

Iako se u posljednje vrijeme iz Demokratskog fronta čuju kritike da su "Vijesti sada Vesti", aludirajući na srpsko vlasništvo, u grupaciji Junajted Media je dominantno strani kapital. Ako dođe do dogovora sa Vijestima, vlasnički odnos će biti 51:49, a uređivačka politika ostaće u nadležnosti dosadašnjih suvlasnika. Junajted Media posjeduje i značajan broj medija u regionu, prepoznatih po profesionalnom radu.

Krajem septembra je na crnogorskom tržištu počela da radi i Adria TV (nekadašnja A1 TV, odnosno Atlas TV odbjeglog biznismena Duška Kneževića) u vlasništvu preduzeća Adria Management Services, čiji je osnivač, prema podacima iz Centralnog registra privrednih subjekata Bratislav Stoiljković. Adria Managment Services je početkom ove godine preuzeo hercegnovski Radio Jadran.

U vlasništvu srpskih državljana je još nekoliko radio stanica u Crnoj Gori (Hit, TDI, Radio S, Play), dok je veći broj internet portala koji zastupaju interese Srbije u Crnoj Gori, ali njihovo vlasništvo, zbog neuređenosti tržišta, nije transparentno.

Iz EU za CIN-CG kažu da pomno prate slobodu izražavanja i medija i pluralizam u okviru procesa pristupanja, a iz Ambasade SAD poručuju da vlast treba da obezbijedi da vlasništvo nad medijima bude transparentno, kako bi javnost bila potpuno upoznata ko stoji iza uticajnih medija.

Iz Ambasade Velike Britanije rekli su da brinu da li postoji dovoljno pluralizma na medijskoj sceni Crne Gore.

Šef Medijskog savjeta za samoregulaciju Ranko Vujović upozorava da u najvećem dijelu novi vlasnici medija dolaze iz istog političkog centra sa jedinom idejom da ostvare političku korist preko svojih medija. 

,,Istinito, tačno i objektivno informisanje građana njih jednostavno ne interesuje. Zato su to veoma opasne pojave i za našu medijsku scenu i za razvoj medija i demokratije u Crnoj Gori”, rekao je Vujović za CIN-CG.

Pomažu da se Crna Gora suoči sa neprikladnim miješanjima

Portparol EU za spoljnu politiku i bezbednost Peter Stano za CIN-CG kaže da je posljednjih godina EU pojačala saradnju sa partnerima sa Zapadnog Balkana, uključujući Crnu Goru, na polju otpornosti, sajber bezbjednosti i strateškoj komunikaciji kako bi ih bolje opremila da se suoče sa neprikladnim miješanjima. 

Podsjeća da se sloboda izražavanja i medija i pluralizam pomno prate u okviru procesa pristupanja, uključujući godišnje izvještaje o napretku.

U novom Izvještaju EK o Crnoj Gori objavljenom 19. oktobra preporučuje se da se u narednom periodu Crna Gora fokusira na usvajanje zakona kojim bi se obezbijedila nezavisnost medijskog sektora od političkog uticaja.

Šefica Odjeljenja za medije i kulturu u Ambasadi SAD u Podgorici Nikol Galager za CIN-CG kaže da crnogorske vlasti i medijski regulatori treba da osiguraju da rad medija bude usklađen sa postojećim propisima koji, u nekim slučajevima, propisuju određeni procenat vlastito proizvedenog ili lokalnim temama posvećenog medijskog sadržaja.

,,Vlasti bi takođe trebalo da obezbijede da vlasništvo nad medijima bude transparentno, kako bi javnost bila potpuno upoznata sa tim koje poslovne, političke i druge moćne osobe stoje iza uticajnih medija. Dezinformacije i poluistine će nesumnjivo nastaviti da kruže Crnom Gorom, ali one će biti uspješne samo u onoj mjeri u kojoj društvo bude slabo i podijeljeno”, kazala je Galager. 

Iz britanske Ambasade za CIN-CG su kazali da ključni problem u vezi sa vlasništvom nad medijima bilo gdje u svijetu nije u tome ko ih posjeduje, već koliki udio medija može posjedovati jedna grupa. 

Kažu da rade sa medijima u Crnoj Gori na jačanju medijskog pluralizma, koji im je osnovna briga.

 

Srpske vlasti mogu uticati na važne događaje

Profesor Univerziteta u Beogradu i bivši državni sekretar u Vladi Srbije Ivan Videnović smatra da bi u načelu, proširenje bilo kog slobodnog biznisa na region trebalo da bude pozdravljeno.

,,Kako, međutim, u medijskoj sferi u Srbiji već odavno nema slobodnog biznisa, što je dovelo do monolitnog jedinstva srpske medijske ponude na nacionalnim frekvencijama u podršci aktuelnoj vlasti, opravdana je bojazan da će ova proširenja biti iskorišćena za dodatno širenje uticaja srpskih vlasti na crnogorsko javno mnjenje”, rekao je Videnović za CIN-CG. 

Kaže da posebno onespokojava to što ni drugi privatni operateri, koji u Srbiji slove za bliske opoziciji, nemaju nimalo drugačiju uređivačku politiku kada su u pitanju važne crnogorske teme kao što su popis, izbori ili djelovanje SPC u Crnoj Gori.

Koordinator za razvoj u Centru za građansko obrazovanje (CGO) Damir Nikočević za CIN-CG kaže da interes velikih korporacija jeste u ukrupnjavanju vlasništva nad medijima, uvezivanju medija i zaokruživanje prostora Zapadnog Balkana. 

Upozorava ipak da se tu ne smije isključiti ni politički interes vlasnika, posbno struktura bliskih predsjedniku Srbije Aleksandru Vučiću koji kupovinom i osnivanjem medija u Crnoj Gori, širi svoj uticaj na aktuelne političke i društvene prilike u zemlji. 

,,Takva ulaganja nisu isplativa, rijetki od tih medija su održivi, ali jasno je da pojedini mediji ne postoje da bi stvarali kvalitetan program i radili u interesu javnosti - već da bi bili oglasna tabla i propagandni punktovi određenih političkih lidera”, objašnjava Nikočević.

Dodaje da je crnogorsko tržište prezasićeno medijima, što je pokazalo istraživanje CGO. 

 

Od Pinka do Adrije

Pink M je bio prva televizija u srpskom vlasništvu u Crnoj Gori, a program je počela da emituje 2002. Prema navodima tada opozicionih partija, njihov signal nelegalno je pušten preko repetitora sa krova zgrade RTCG.

Vlasnik Pinka je Željko Mitrović kojeg dio javnosti u regionu kritikuje da je medijsku kuću osnovao da bi služio režimu Slobodana Miloševića, a uspio je da bude blizak sa svakom vlašću nakon Miloševića.

U maju ove godine Centar za istraživačko novinarstvo Srbije (CINS) objavio je da je firmama Željka Mitrovića reprogramiran poreski dug od 35,6 miliona dinara i da je tako ,,vlast nagradila Pink za lojalnost” što nije prvi put. 

U oktobru 2018. Pink M je, nakon što ga je kupila Junajted Media grupa, postao Nova M.

Osnivač Junajted Media grupe, kablovskog i medijskog operatera čije je sjedište u Luksemburgu, je biznismen Dragan Šolak kojeg povezuju sa jednim od lidera opozicije u Srbiji Draganom Đilasom. Đilas je to demantovao više puta.

Međunarodna investiciona grupa BC Partners je u martu 2019. za 2,6 milijardi eura kupila većinski udio u Junajted grupi od investicionog fonda KKR sa sjedištem u Njujorku, pri čemu je KKR zadržao manjinski udio. 

Junajted Media grupa pokriva tržište Srbije, BiH, Makedonije, Crne Gore, Hrvatske i Slovenije. Osim televizija N1 i Nova, oni su vlasnici dnevnog lista Danas, zatim bugarskog Telegrafa, nedjeljnika Politika...

Prva Televizija počela je u Crnoj Gori da emituje program 2014. godine i bila je u vlasništvu grčke Antena grupe. Grci su Prvu TV krajem 2018. godine prodali srpskom biznismenu Srđanu Milovanoviću.

Milovanović je vlasnik Televizije Kopernikus u Srbiji, koja je dospjela u centar pažnje pred izbore 2012. godine kada je kompanija „Sens marketing”, bliska Vučićevoj Srpskoj naprednoj stranci (SNS), zakupila osam sati programa na jednom od Kopernikusovih kanala da bi pravila sopstveni televizijski program „Svet plus info”. 

Milovanovićev brat Zvezdan bio je povjerenik SNS-a za Niš. Ostavku je podnio u maju ove godine.

Vlasnik Adria TV, Bratislav Stojiljković pominjan je u medijskim izvještajima o incidentu uoči lokalnih izbora u Nikšiću, kao prijatelj Nove srpske demokratije i Andrije Mandića. Tada je policija pretresala automobile u kojima je sa srpskim državljanima – rukometašom Vladom Mandićem i Aleksandrom Jokićem, bio i poslanik Demokratskog fronta Milo Božović.

Vlasnici Prve i Adria TV nijesu odgovorili na pitanja CIN-CG zašto su odlučili da prošire biznis na Crnu Goru, s obzirom na to da se radi o malom tržištu i kako se bore sa konkurencijom.

U Crnoj Gori je prisutan i portal mondo.me.

Prema podacima iz registra medija Agencije za privredne registre od februara 2019. godine, vlasnik portala Mondo je zvanično Igor Žeželj, posredstvom firme Mondo Inc. Portal Mondo.rs je 2004. godine osnovalo Telekom Srbije. 

Mondo Inc je kupila i kompaniju Adria Media Grupa, što je u dijelu javnosti otvorilo sumnju da je Telekom neformalni vlasnik i izdavača tabloida „Kurir“ i drugih izdanja Adria Media Grupa, što iz Adria grupe demantuju.

Neophodna ulaganja u zajednicku infrastrukturu

Iz Ministarstva za ekonomski razvoj kažu da je pandemija potvrdila potrebu za regionalnim povezivanjem, integracijama i zajedničkim nastupom na trećim tržištima u sferama trgovine i turizma u kojima postoji kompatibilnost interesa između Srbije i Crne Gore. 

,,U narednom periodu treba raditi na kreiranju što boljih uslova za razvoj spoljnotrovinskih odnosa, turističkih potencijala i ekonomskog prosperiteta”, kažu iz Ministarstva.

Prostor za dalje unapređenje saradnje sa Srbijom vide u oblasti turizma i smatraju da su neophodna i ulaganja u zajedničku infrastrukturu. 

,,Završetak dionice auto-puta Podgorica-Mateševo i valorizacija postojećih kapaciteta Luke Bar će dati dodatni impuls razvoju trgovinske razmjene između naše dvije zemlje”, kazali su iz Ministarstva. 

Biljana MATIJAŠEVIĆ

Sedam crnogorskih opština je 2012. godine dobilo višemilionske grantove za izgradnju esencijalnih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda kako bi se spriječilo zagađenje rijeka i mora, ali građevinski radovi još nisu otpočeli, a kako godine prolaze, potencijalni trošak raste.

Rožaje je trebalo da bude jedna od prvih opština u Crnoj Gori koja će dobiti postrojenje za tretman otpadnih voda u cilju prečišćavanja kućnih otpadnih voda koje bi sa ovim procesom bile relativno čiste prilikom njihovih ispuštanja u rijeke, jezera i Jadransko more.

Od 2011. do 2014. godine, opštinske vlasti u Rožajama uspjele su da izrade studiju izvodljivosti za ovo postrojenje, odabrali su lokaciju i uvrstili je u prostorni urbanistički plan opštine.

Sljedeća faza bila je izgradnja sistema za prečišćavanje otpadnih voda, za šta je obezbjeđen grant od 200.000 eura iz Instrumenta za pretpristupnu pomoć Evropske unije, IPA fonda za tehničku podršku.

Opština Rožaje se takođe za izgradnju fabrike zadužila i kod Evropske investicione banke (EIB) odakle je dobila sredstva u visini od blizu tri miliona eura, dok je grant od 700.000 eura obezbjeđen iz Evropskog fonda za Balkan.

Međutim, 2014. godine je Demokratska partija socijalista, koja je Rožaje vodila dvije decenije, izgubila vlast u opštini.

Nova opštinska vlast, na čije čelo su došle Bošnjačka stranka i Socijaldemokratska partija, iznenada je odlučila da postrojenje za tretman otpadnih voda izgradi na drugoj lokaciji.

Kao rezultat toga, moralo se ponovo uraditi studija lokacije, a nove vlasti nisu mogle za to dobiti novac iz IPA fondova. Novac je, umjesto toga, preusmjeren na rješavanje problema otpadnih voda u drugim opštinama koje su bile spremnije za izgradnju postrojenja.

Iz opštine Rožaje su za BIRN i Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) kazali da razlog za promjenu lokacije leži u tome što bi objekat na prvobitno planiranoj lokaciji bio preskup jer bi se na njoj trebala izgraditi i pumpna stanica.

„Iako je studija predviđala da je (prvobitna) lokacija najbolja, smatralo se da se od ovog rješenja treba odustati“, kazali su nam u opštini.

Ovo je samo jedan od primjera kako je nekoliko crnogorskih opština ostalo bez postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda zbog loših odluka lokalnih vlasti, koje nisu iskoristile novac koji im je dodijeljen za ove projekte.

Istraživanje BIRN/CIN-CG-a pokazuje da je sedam crnogorskih opština - Rožaje, Plav, Bijelo Polje, Kolašin, Danilovgrad, Cetinje i Ulcinj - izgubilo šansu da dobije više od deset miliona eura kroz grantove namijenjene za izgradnju prečišćavanja otpadnih voda.

Ovaj neuspjeh opština da izgrade postrojenja košta i državni budžet Crne Gore - skoro 20 miliona eura, jer su dugogodišnja odlaganja realizacije projekata dovele do povećanja troškova izgradnje.

Izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda jedna je od obaveza koje je Crna Gora prihvatila pregovarajući o poglavlju 27, koje se odnosi na životnu sredinu i klimatske promjene u cilju usklađivanja svog zakonodavstva sa standardima EU, na putu ka njenom članstvu u ovom bloku.

Pregovori o članstvu se nastavljaju, a postrojenja se tek trebaju izgraditi, iako će njihova izgradnja koštati opštine puno više nego što je to ranije planirano.

Prolongiranje znači i veće zagađenje rijeka i mora

Azra Vuković, direktorka crnogorske nevladine organizacije koja se bori za očuvanje životne sredine Green Home, za BIRN/CIN-CG ističe da svako prolongiranje realizacije projekata izgradnje postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda doprinosi pogoršanju kvaliteta vode u vodotocima i povećanju koncentracije zagađujućih materija, te ima i negativan uticaj na život u rijekama i moru. Ona dodaje da zagađenje ima indirektan uticaj i na javno zdravlje.

„Nedostatak prostorno-planske dokumentacije, nedostatak projektne dokumentacije, nedostatak ljudskih kapaciteta za vođenje ovih procesa i nedostatak finansijskih resursa koje je trebalo obezbijediti kako bi se koristila donatorska ili kreditna sredstva, samo su neki od razloga koji su spriječili implementaciju ovih projekata”, objašnjava Vuković.

Ona naglašava da postoji više razloga za probleme koji su se pojavili. Jedan od njih je, smatra ona, nedostatak kapaciteta na lokalnom nivou za pripremu i vođenje ovako velikih i zahtjevnih projekata. Lokalne vlasti ne prepoznaju u dovoljnoj mjeri važnost ovakvih projekata, kaže Vuković – posebno zato što je njihova implementacija dug i zahtjevan proces.

U pojedinim gradovima postoji i problem „bespravno izgrađenih objekata na lokaciji predviđenoj za izgradnju postrojenja”, objašnjava Vuković. Ponekad nastaju i dodatni troškovi jer je zemljište planirano za izgradnju u privatnom vlasništvu i opština mora da ga kupi.

„Drugi razlog usporavanja ovih projekata leži u činjenici da lokalne vlasti često ne žele da implementiraju projekte koji će u konačnici proizvesti obavezu građanima da plaćaju dodatne troškove za takve usluge, pa zato prolongiraju njihovu realizaciju”, kaže ona.

Otpadne vode koje se ulivaju u rijeku Ibar

Opština Rožaje, nakon što je izgubila početna sredstva iz IPA fondova, imala je sreću da 2019. godine ponovo dobije novac za izgradnju elektrane.

Međutim, dok je za izgradnju postrojenja prvobitno izdvojeno nešto više od tri miliona eura, u Planu upravljanja komunalnim otpadnim vodama za period 2020-2035 Vlade Crne Gore procjenjuje se da će sada projekat koštati nešto više od pet miliona. Uz izgradnju nove gradske kanalizacione mreže, procjenjuje se da bi ukupni troškovi mogli ići do 12 miliona eura.

U PROCON-u, nacionalnoj jedinici za implementaciju projekata iz oblasti komunalnih djelatnosti i zaštite životne sredine, kažu da je izgradnja sistema za prikupljanje, odvođenje i tretman komunalnih otpadnih voda jedan od glavnih prioriteta kada je u pitanju zaštita životne sredine.

Otpadne vode iz Rožaja trenutno se ulivaju u rijeku Ibar na desetak kilometara od njenog izvora. Prema monitoringu kvaliteta vode Agencije za zaštitu životne sredine, Ibar je jedna od najzagađenijih rijeka u Crnoj Gori.

„Ovaj projekat (postrojenja za prečišćavanje) ima za cilj da unaprijedi tretman otpadnih voda na području Rožaja, a samim tim i da smanji negativne efekte zagađenja rijeke Ibar“, saopštavaju iz PROCON-a.

Iz Opštine Rožaje kažu da ovaj projekat sada ima „visok stepen spremnosti za finansiranje“, ali da je opštini potrebna veća asistencija jer „ovaj projekat po svom obimu, značaju i vrijednosti prevazilazi naše trenutne organizacione i finansijske mogućnosti”.

Neriješena finansijska pitanja

Za izgradnju postrojenja za opsluživanje opština Plav i Gusinje do 2012. godine izdvojeno je 5,2 miliona eura - više od četiri miliona kroz IPA, a ostatak kao kredit od EIB-a.

Postrojenje, međutim, nije izgrađeno, a novac izdvojen kroz IPA program nije uručen. Trenutno se otpadne vode u opštini Plav bez prethodnog prečišćavanja ispuštaju u rijeke Lim, Vruja i Grnčar. Važnost studije o uticaju postrojenja na životnu sredinu istekla je 2012. godine. Zbog finansijske situacije opštine, ostaje neizvjesno kada će projekat početi.

U opštini Plav navode da su radovi na pripremnoj dokumentaciji za postrojenje počeli u vrijeme kada je ova opština bila nadležna i za lokalnu zajednicu u Gusinju, koja je kasnije dobila status opštine.

Nakon što je Gusinje postalo opština, njeni predstavnici izrazili su rezerve prema planu. „Nisu bili saglasni sa predloženim rešenjima, jer sva naseljena mjesta nisu bila obuhvaćena planiranim radovima”, kazali su iz opštine Plav.

U Planu o upravljanju komunalnim otpadnim vodama Vlade Crne Gore navodi se da bi postrojenje koje bi se bavilo otpadnim vodama iz Plava i Gusinja koštalo oko 4,2 miliona eura, što je milion manje nego u prethodnom planu. Međutim, neizvjesno je kako će opštine doći do tog novca.

„Planirano je da se projekat finansira kroz kreditni aranžman sa EIB-om, ali kako opštine nisu u mogućnosti da se zadužuju, definisanje finansijske strukture projekta je u ovom trenutku otvoreno pitanje“, naglašavaju iz PROCON-a.

Protivljenje izgradnji postrojenja u Danilovgradu

Izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Danilovgradu izazvala je spor između naselja Landža, gdje je predviđena njegova izgradnja, i opštine. Kanalizacija Danilovgrada trenutno se uliva direktno u rijeku Zetu, iako je Vlada njene vode i obale 2019. godine proglasila „parkom prirode“.

Zbog toga su mještani Danilovgrada pokrenuli kampanju za zaustavljanje izgradnje na lokaciji koja se nalazi nekoliko stotina metara od kuća, vrtića, osnovnih škola i Doma zdravlja.

Projekat je pokrenut prije desetak godina, ali je kampanja za izgradnju postrojenja na drugom mjestu zaustavila gradnju. „Kako se grupa građana protivi izgradnji PPOV na planiranoj lokaciji u Landži, a izvođač je već ugovoren, rješenje tek treba da se nađe”, saopštavaju iz PROCON-a.

Crna Gora je još 2010. godine potpisala ugovor sa Evropskom bankom za obnovu i razvoj (EBRD) o kreditu u iznosu od 5,35 miliona eura za izgradnju postrojenja u Danilovgradu. Prema izvještaju PROCON-a za 2012. godinu, za njegovu izgradnju izdvojeno je 960.000 eura, dok je za izgradnju kolektora i kanalizacione mreže izdvojeno skoro tri miliona. Ali od tada su troškovi značajno porasli.

Na posljednjoj javnoj raspravi o izgradnji postrojenja 9. septembra ove godine, opština Danilovgrad saopštila je da je ugovor sa izvođačem radova već potpisan i da bi promjena lokacije mogla da dovede do međunarodne arbitraže, a državu košta novca. EBRD je na sastanku saopštila da je nekoliko mjeseci ranije blokirala sredstva za postrojenje.

Opštine traže više novca

Do 2012. godine za izgradnju PPOV u opštini Kolašin izdvojeno je 1,2 miliona eura. Gotovo milion eura bio je kredit od Evropske investicione banke, dok je za razvoj projekta iz pretpristupnih fondova EU obezbijeđeno 200.000 eura.

Projekat je izrađen, ali opština Kolašin još nije uspjela sa obezbijedi sredstva za njegovu dalju realizaciju, pa se na izgradnju objekta još čeka. Iz PROCON-a objašnjavaju da opština nije u mogućnosti da se zaduži u većem obimu kako bi realizovala projekat. Sada je uz podršku države i PROCON-a pripremila aplikaciju za dobijanje sredstava od međunarodnih finansijera.

U opštini Cetinje je 2012. godine za izgradnju PPOV u Dobrskom Selu izdvojeno 6,3 miliona eura, najveći dio od kredita Evropske investicione banke (EIB), plus više od milion od grantova Investicionog fonda za Zapadni Balkan.

Ono do sada nije izgrađeno. Iz PROCON-a kažu da i dalje postoji nekoliko neriješenih pitanja vezano za lokaciju za izgradnju postrojenja i neke od trasa za dovođenje otpadnih voda iz grada. Potrebni su i drugi izvori finansiranja.

Projekat izgradnje postrojenja i pratećih infrastrukturnih objekata direktno je povezan sa projektom odvođenja poplavnih i oborinskih voda iz grada, kroz tunel koji će se graditi na Belvederu, lokaciji nekoliko kilometara van grada.

Međutim, iz opštine Cetinje kažu da opštinska Uprava javnih radova još nije raspisala tender za izgradnju tunela, zbog čega tender za postrojenje još nije završen.

„Moramo naglasiti da nemamo informaciju kada Uprava javnih radova planira da raspiše tender i realizuje radove koji su preduslov za realizaciju aktivnosti na projektovanju i izgradnji PPOV”, kažu iz opštine.

Iz Uprave javnih radova nisu odgovorili na pitanje BIRN/CIN-CG-a kada će raspisati tender za izgradnju tunela.

Odlaganja i bespravna gradnja

Opština Bijelo Polje, kao i opštine Rožaje i Plav, zbog kašnjenja u realizaciji projekta je izgubila pristup novcu iz IPA fonda za izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Ovoj je opštini dodeljeno 1,7 miliona eura, ali ona nije mogla da se zaduži za dodatni iznos koji je potreban za završetak finansiranja i početak projekta.

Pored tog novca, obezbeđeno je još 2,2 miliona eura kredita od EIB-a i 700.000 eura od Investicionog fonda za Zapadni Balkan.

Međutim, od svih opština čiji su projekti kasnili, Bijelo Polje je najdalje odmaklo i očekuje se da će do kraja godine raspisati tender za projektovanje i izgradnju PPOV.

„Realno je očekivati ​​da će tender biti raspisan u narednih nekoliko mjeseci”, kazali su iz opštine.

U opštini Ulcinj, iako je 2012. godine obezbijeđeno više od šest miliona eura za izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, projekat je do kraja prošle godine bio u zastoju.

Prema procenama opštine i PROCON-a, za izgradnju postrojenja biće potrebno oko 15 miliona eura. Ali veći problem od finansija predstavlja lokacija za izgradnju ovog objekta.

Naime, na predviđenoj lokaciji, dok se deset godina čekalo na izgradnju, izgrađeno je nekoliko nelegalnih objekata. Iz Opštine Ulcinj kažu da trenutno rade na „analizi za prevazilaženje ove situacije”.

Crna Gora ima rok do 2035. godine

Kao kandidat za članstvo u EU, Crna Gora je krajem 2018. godine otvorila poglavlje 27. Kvalitet vode je jedan od kriterijuma koje Crna Gora mora da ispuni, uz obavezu da izgradi sisteme za prikupljanje i tretman otpadnih voda u svim svojim opštinama do kraja 2035.

Vuković ističe da oko 47 odsto stanovništva Crne Gore trenutno ima uslugu odvođenja otpadnih voda. Ali postrojenja za tretman otpadnih voda takođe ne rade punim kapacitetom, upozorava ona.

„Ipak, najveći problem je u onim opštinama u kojima nema postrojenja, a prikupljene otpadne vode se ispuštaju direktno u more ili druge recipijentne vode”, dodaje Vuković.

„Ispuštanjem neprečišćenih otpadnih voda u naše rijeke i more ulaze razne supstance koje negativno utiču na kvalitet vode, ali i na vodene organizme koji u njima žive”, zaključuje ona.

Ivan Čađenović

Već petu godinu Specijalno državno tužilaštvo (SDT) i većinu ostalih tužilaštava u Crnoj Gori niko ne kontroliše, iako je to predviđeno zakonom. 

Zašto to nije rađeno u vrijeme dok je na čelu VDT-a bio Ivica Stanković, Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) nije uspio da dobije odgovor. Služba za odnose sa javnošću aktuelnog vršioca dužnosti VDT-a Dražena Burića izostanak kontrole pravda različitim razlozima – od epidemioloških do nedostatka kadra.

Početkom ove godine VDT je doduše donijelo odluku o vršenju nadzora nad tužilaštvima za 2017, 2018, 2019. i 2020. Posao je trebalo da završe 2021, ali kako do početka novembra do toga nije došlo produženi su rokovi. Tako će i 2021. proći bez nadzora najznačajnijih tužilaštava.

Kontrola tužilaštava od krucijalne je važnosti jer bi trebalo, između ostalog, da utvrdi kako se rješavaju predmeti, da li tužioci postupaju u rokovima koji su predviđeni zakonom, zašto zastarijevaju krivične prijave, da li se po proceduri sklapaju sporazumi o priznanju krivice, kako tužilaštva sprovode finansijske istrage, kao i da li rukovodioci rade posao kako predviđa zakon.

Ništa od toga u ovih pet godina u većini tužilaštava nije rađeno.

U Zakonu o državnom tužilaštvu piše da VDT vrši nadzor nad radom SDT-a,viših i osnovnih tužilaštava neposrednim uvidom u njihov rad i drugim mjerama radi efikasnosti i zakonitosti. Taj nadzor vrši se u skladu sa planom koji donosi vrhovni državni tužilac. 

Zakonom je kao teži disciplinski postupak propisano onemogućavanje vršenja nadzora, ali i ako se u postupku nadzora utvrde nepravilnosti i nezakonitosti u radu.

Pravilnikom o unutrašnjem poslovanju Državnog tužilaštva propisano je da Vrhovno državno tužilaštvo vrši analizu svih tužilaštava jednom godišnje.

U dokumentima, koje smo za potrebe ovog teksta dobili slobodnim pristupom informacijama, piše da je nakon više izmjena planova, predviđeno da nadzor nad radom SDT-a i Višeg državnog tužilaštva u Podgorici započne u novembru ove godine, a da se takva kontrola u Višem tužilaštvu u Bijelom Polju i osnovnim državnim tužilaštvima obavi u decembru.

Međutim, ta kontrola neće biti obavljena ni ove godine, makar ne u najznačajnijim tužilaštvima, uprkos brojnim upozorenjima koja na rad tužilaštava dolaze od strane Evropske unije (EU), ali i dijela domaće stručne javnosti.

Iz VDT-a su za CIN-CG potvrdili da je kontrola nad radom SDT-a rađena samo jednom i to 2017. godine, kada su provjeravali 2016, početnu godinu rada Specijalnog tužilaštva. Od tada je rad glavnog specijalnog tužioca Milivoja Katnića i njegove organizacije potpuno bez kontrole, iako je upravo SDT ključna institucija u borbi protiv organizovanog kriminala i korupcije na najvišem nivou. 

Iz VDT-a, međutim, nijesu odgovorili na pitanje šta je utvrđeno provjerom 2017, ali ni zašto već petu godinu ne kontrolišu rad najznačajnijeg tužilaštva u zemlji.

Nadzor je za 2017. i 2018. godinu vršen nad Višim tužilaštvom u Bijelom Polju i osnovnim tužilaštavima u Bijelom Polju, Pljevljima, Kolašinu i Ulcinju, ali ni u tim institucijama nije bilo kontrole u posljednje tri godine. 

Međutim iz VDT-a nijesu bili voljni da saopšte ni šta je utvrđeno tim malobrojnim kontrolama, ali ni zašto tek sada najavljuju da će u svim tužilaštvima izvršiti zakonske obaveze za prethodne četiri godine.

Nadležni su nedostatak nadzora u izjavi za CIN-CG pokušali da opravdaju time što su četiri državna tužioca koji su trebali da vrše kontrolu otišla u penziju, te da su dva državna tužioca koja su izabrana u aprilu ove godine upućena na ispomoć u Specijalno drzavno tužilaštvo na period od tri do šest mjeseci. Međutim, svi ti tužioci bili su na pozicijama u ranijem periodu, a kontrola ipak nije vršena. 

,,Takođe, jedan od razloga nevršenja nadzora jeste i situacija nastala povodom pandemije virusa Covid-19”, navode iz VDT-a. 

Pandemija je počela u martu 2020. i nikako nije mogla biti opavdanje za nevršenje zakonskih obaveza u prethodne tri godine.

Marić: Grub propust u radu

Državni sekretar u Ministarstvu pravde, ljudskih i manjinskih prava Boris Marić je za CIN-CG istakao da je neshvatljivo da tako dugo nije vršen nadzor nad radom tužilaštava, ocjenjujući da se radi o grubom propustu u radu i obavezama.

On je dodao da Ministarstvo nije nadležno da inicira postupak odgovornosti za eventualne propuste u dijelu internog nadzora nad radom tužilaštava.

Marić podsjeća da je stanje u pravosudnom sistemu zabrinjavajuće, obzirom da nije konstituisan Tužilački savjet, a da je stanje u Sudskom savjetu, Vrhovnom i Ustavnom sudu ili VD ili na ivici kvoruma za rad.

„U tom kontekstu svaki interni propust u radu dodatno dobija na težini“, naveo je Marić, dodajući da bi se što prije moralo krenuti u parlamentarni dijalog, ali i onaj između zakonodavne, sudske i izvršne vlasti. 

Maja Boričić
Marija Popović Kalezić