CRNA GORA I BEZBJEDNOST NOVINARA: Bez rješenja starih slučajeva nema slobode

U maju ove godine obilježeno je dvadeset godina od ubistva Duška Jovanovića, glavnog odgovornog urednika i vlasnika Dana, lista, koji je početkom milenijuma izvještavao o organizovanom kriminalu šverca cigareta u Crnoj Gori. 

Jovanović i redakcija Dana doživljavali su godinama brojne pritiske, prijetnje, a Jovanović je i pretučen u ulazu svoje zgrade nekoliko godina prije ubistva. Politički vrh i kriminalne grupe bile su tada u sprezi koja je dovela da toga da Crna Gora postane jedan od glavnih centara duvanske mafije u regionu. Jovanović je u periodu kada je ubijen prenosio detaljnu istragu hrvatskog nedjeljnika Nacional, koja je uz brojne dokaze i dokumnete iznosila detalje duvanskog šverca, dovodeći u vezu tadašnjeg prvog čovjeka Crne Gore, Mila Đukanovića i njegove sardnike sa ilegalnim poslovima. Četiri godine kasnije, 2008, ubijen je i glavni odgovorni urednik Nacionala, Ivo Pukanić. 

Ubistvo Duška Jovanovića do danas nije razriješeno, kao ni mnogi drugi napadi na novinare, naročito one najhrabrije koji su se usudili da izvještavaju o kriminalu i korupciji u vrhu vlasti i zamjere se najmoćinijim ljudima u Crnoj Gori. Evropska komisija svake godine u svojim izvještajima ističe da Crna Gora nema dovoljno dobre rezultate u istragama napada na novinare koji su se dašavali tokom trodeceniske vladavine Demokratske partije socijalista (DPS), a pojedine istrage nisu dale nikakve rezulatete. Osim slučaja Duška Jovanovića i Dana, tu su pokušaji ubistva novinara Vijesti Tufika Softića i Olivere Lakić, prebijanje Mladena Stojovića i Željka Ivanovića, bombaški napad na redakciju “Vijesti” i tako dalje.

Prema poslednjem izvještaju organizacije Article19, Global Expression Report, Crna Gora ima solidan rejting kada je u pitanju sloboda izražavanja, odnosno nalazi se na 48. mjestu na listi od 161 zemlje. 

I prema poslednjem izveštaju Reportera bez granica ,,World Press Freedom Index”,  za 2024, zauzima 40. mjesto od 180 zemalja, sa rezultatom od 73.21, što  ukazuje na relativno dobar nivo slobode medija. Analizirajući podatke iz prethodnih godina, može se zaključiti da u poslednjih nekoliko godina Crna Gora ima bolji rejting slobode medija nego u ranijem periodu, naročito tokom kasnih godina vladavine DPS-a, kada je Crna Gora bila među najniže rangiranim zemljama Evrope. Tako se u periodu od 2017. do 2020. Crna Gora kretala oko 105. mjesta na listi od 180 zemlja. Znači, u poslednjih nekoliko godina, rejting se poboljšao za čak oko 60 mjesta. Do ovog poboljšanja došlo je najviše jer u posljednjih nekoliko godina gotovo da nije bilo direktnih fizičkih napada na medije i novinare. 

Nemoguće je ne povezivati ovakav nivo slobode sa smjenom tridesetogodišnje vladavine DPS-a, tokom koje se prosječan građanin plašio da izgovori stav glasno za kafanskim stolom sa prijateljima, već su se politička mišljenja šaputala uz oprezno osvrtanje preko ramena. 

Ipak, situacija, iako znatno bolja, nije idealna. I pored toga što crnogorski zakoni garantuju slobodu govora i izražavanja, sloboda medija nastavlja da bude pod prijetnjom političkog miješanja, ekonomskih pritisaka i nekažnjivosti napada na novinare, ističe se u izvještaju Reportera bez granica. 

Ključni napadi na novinare, koji su se desili tokom prethodnog režima, i dalje nisu ni blizu razriješenja. Ta činjenica ne uliva povjerenje. To upućuje na bojazan da ljudi prethondog sistema i dalje imaju moć kada su ključni procesi u pitanju ili utiču na one koji su danas na vlasti. Tako, isto kao što se ne rješavaju pojedini slučajevi  organizovanog kriminala iz prethodnog perida, izostaje rješavanje napada na one koji su pisali o tome, i zbog toga ugrozili ili izgubili svoje živote. 

Da su oni ključni akteri prethodnog režima  opstruirali istrage napada na novinare, pokazala je činjenica, koja je izašla na vidjelo nakon smjene DPS-a da je nekadašnja dugogodišnja predsjednica Vrhovnog suda, a ranije i Vrhovna državna tužiteljka, Vesna Medenica, lično opstruirala istragu ubistva Duška Jovanovića, sa te pozicije tužiteljke. 

Iako je znala za važnu službenu zabilješku, odnosno priznanje Damira Mandića, jedinog osuđenog za ubistvo Duška Jovanovića, Medenica nije reagovala po hitnom postpku. Istraživački napori pojedinih novinara ukazuju je da je to bila jedna od ključnih stvari koje su usporile istragu i uticale da se ubistvo nikada ne rasvijetli. 

Protiv Medenice je 2022. podignuta optužnica za učestvovanje  u kriminalnoj grupi u kojoj je i njen sin, a koja se bavila organizovanim kriminalom i švercom. Skaj prepiske pokazuju da je Medenica vršila pritiske i opstrukcije na sudski sistem neprimjerenim uticajem, te da se sa funkcije predsjednice Vrhovnog suda mješala i odlučivala o brojnim sudskim procesima svojih kolega, koji su morali biti nezavisni. 

Dok pravosuđe ne bude imalo hrabrosti da spremno procesuira organizovani kriminal, ne može se očekivati da će napadi na novinare, koji su prvi istraživali i izvještavali javnost o kriminalu u strukturama vlasti, biti procesuirani. 

Đurđa RADULOVIĆ

"This op-ed is sponsored by ARTICLE19 as part of the Ethical Journalism Awards, #CheckitFirst. ARTICLE19 is an international think–do organization that propels the freedom of expression movement locally and globally to ensure all people realize the power of their voices."