Deponija u Nikšiću: Zagađuje i košta Crnu Goru

Privremena deponija u Nikšiću bila je izvor zarade vlasnika zemljišta i Opštine, ali po kojoj cijeni po životnu sredinu i poštovanje pravila?

Kada su državni organi u Nikšiću 2003. godine zakupili dva hektara zemlje na Budošu za deponiju otpada, to je trebalo da bude privremeno rješenje. Skoro dvije decenije kasnije, 80-godišnja Milka Simunović kaže da se više plaši vazduha sa deponije nego COVID-19.

„Dok jug duva mi ne smijemo da otvorimo vrata i prozore”, kaže Simunović. “Ko smije voće da daje djeci, ja ne znam”.

Vlasti u drugom najvećem gradu u Crnoj Gori svakog dana odlažu 50 tona otpada na deponiju Mislov do, nekoliko kilometara od centra grada. Ali tamo nije završavao samo lokalni otpad.

Prema nalazima istraživanja koje su sproveli BIRN i Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) u Mislovom dolu godinama je odlagan otpad iz drugih opština, mimo ugovora o zakupu, dok se komunalni otpad i danas miješa sa prehrambenim, životinjskim i hemijskim otpadom.

I Nikšićani su ti koji plaćaju cijenu, ne samo u kvalitetu vazduha. Podaci koje je BIRN/CIN-CG dobio od Opštine pokazuju da je u periodu  između 2003. i aprila 2021. godine – kada je posljednji ugovor istekao – uplaćeno više od 420.000 eura javnog novca za zakup parcele, koja, ako bi se prodala, ne bi koštala više od 10.000 eura na sadašnjem tržištu.

U tom periodu, Opština je svakog mjeseca plaćala zakup od 2.400 eura vlasniku zemljišta Mirašu Đurđevcu, bivšem odborniku u lokalnoj Skupštini i direktoru preduzeća „Mislov Do“, koje je Opština angažovala za održavanje deponije.

„Mislov Do“ osnovao je Mirašev sin Vukašin, koji je kao poslovođa deponije zaposlen u opštinskom Javnom komunalnom preduzeću zaduženom za odlaganje otpada, a koji je sa još četvoricom osuđen 2014. zbog brutalnog napada na novinarku Lidiju Nikčević u januaru te godine.

Kritičari prakse opštinskog upravljanja otpadom kažu da taj dogovor izaziva sumnju.

„Radi se o privatnoj imovini koju Nikšićani plaćaju i plaćaju za nešto što je nelegalno”, rekao je Aleksandar Perović, direktor NVO Ozon.

„Takođe, zakon zabranjuje miješanje opasnog otpada sa komunalnim i upravo zato kažemo da je ova lokacija ekološka tempirana bomba.”

Šteta po vazduh, vodu, zemljište

Prema prvobitnom ugovoru o zakupu koji su 2003. godine potpisali Đurđevac i tadašnja gradonačelnica Nikšića Vera Miljanić, samo komunalni otpad iz stambenih i poslovnih prostorija u Nikšiću i okolini trebalo je da se odlaže na deponiji Mislov do.

Ipak, opštinska evidencija pokazuje da je otpad na lokaciju dovožen iz primorskih gradova Kotora 2011. i 2012. godine, Plužina 2013. i 2016. i Budve između maja 2010. i juna 2011. godine, čime je Opština Nikšić zaradila desetine hiljada eura.

Javno komunalno preduzeće za BIRN/CIN-CG je takođe navelo da se na lokaciju šalje i otpad iz većine privatnih preduzeća u Nikšiću, što znači da se komunalni otpad miješa sa prehrambenim, životinjskim i hemijskim otpadom. Požari redovno gore na lokaciji, šaljući dim u vazduh iznad brda Budoš.

Javni pozivi za zatvaranje lokacije ostali su bez odjeka.

Samo tokom 2020. godine deponija je u nizu gorjela čak 45 dana. Slično je bilo i 2021.

,,Mi već deset godina upozoravamo da će do ovoga doći. Nije riječ samo o metanskim gasovima, već je riječ o različitim vrstama gasova koji su nus produkti sagorijevanja plastike, različitih vrsta opasnog otpada” kaže Perović iz Ozona.

Nijesu sprovođena nikakva ispitivanja kvaliteta vazduha, vode ili zemljišta na deponiji ili njenoj okolini. Iz Instituta za javno zdravlje kažu za BIRN/CIN-CG da nemaju podatke o uticaju na zdravlje građana Nikšića.

Stručnjaci, međutim, govore da je potencijalna šteta značajna.

Osim požara koji zagađuju vazduh, postoji zabrinutost zbog nekontrolisanog oticanja voda uz sam kanal Zete, ili kroz krašku podlogu prema izvorima.

„Govorimo o formaciji koja je kao spužva, puna kanala, prolaza” kaže doktor biologije sa Hrvatskog instituta za biološku raznolikost, Dušan Jelić. ,,A svaka deponija i svako odlaganje materijala neminovno završava u podzemlju, ne možete spriječiti ispiranje”.

Niko nije odgovoran

Prema Zakonu o upravljanju otpadom, deponija Mislov do je morala biti zatvorena ili  uređena do 2012. godine, što je bio rok za regulisanje privremenih deponija.

Pravosudni organi su u više navrata presudili da deponija nije u nadležnosti državnih ekoloških, već opštinskih komunalnih inspektora, koji se još nijesu bavili njome.

,,Kako Opština Nikšić, nije uspostavila privremeno skladištenje otpada u skladu sa članom 78 Zakona o upravljanju otpadom, ekološka inspekcija  nije imala nadležnost da kontroliše i prati skladištenje i privremeno skladištenje komunalnog otpada” saopšteno je iz ekološke inspekcije BIRN/CIN-CG.

,,Mi smo se isti dan kada smo stupili na vlast susreli sa Mislovim dolom kao gorućim problemom”, kaže predsjednik Opštine Nikšić Marko Kovačević.

Vlasti trenutno istražuju mogućnost regionalnog centra za reciklažu koji bi opsluživao nekoliko opština. Završena je Studija izvodljivosti, a odabrana je i lokacija. Deponija u Mislovom dolu bi trebalo da bude sanirana.

„Nije problem samo zaustaviti rad deponije, ona treba da se sanira, na neki način pokrije, da se ukloni“, kaže državni sekterar ministastva ekologije, Danilo Mrdak.

,,Treba raspisati projekat za idejno rješenje kako tehnološki sanirati tu ranu u prostoru, u životnoj sredini, jer će ona nastaviti da se opet pali, da emituje što ne smije da emituje i moramo da smislimo način kako da saniramo to područje i riješimo tu, za Nikšić, izuzetno veliku crnu tačku.”

Đurđevac je rekao da očekuje da opština do kraja ispoštuje ugovor, odnosno sanira prostor.

,,Moj osnovni motiv, kada sam ponudio to opštini, bio je da bih imao neku egzistenciju, da bih podizao familiju,” kaže za CIN-CG/BIRN.

,,Tada je bilo rečeno da će to trajati četiri, pet godina „u vrh glave“ i da će se tražiti neka nova lokacija. U posljednje vrijeme ističu se samo loši efekti ove deponije, a zaboravlja se koliko je ona značila gradu“, kaže Đurđevac.

“Ova je deponija, pravo da vam kazem, u ovom momentu osuđena kao neki zlikovac,“ rekao je on. ,,Niko neće da se sjeti da je ona skoro 20 godina bila spas ovoga grada. Nisam ja nikoga tjerao da potpiše ili ne potpiše“.

Ekološki inspektori nemoćni

Ekološka inspekcija Crne Gore pokrenula je bezuspješno postupke protiv nikšićkog komunalnog preduzeća zbog korišćenja deponije Mislov do.

„Područni organi su zauzeli stav da su zahtjevi podnijeti od strane nenadležne inspekcije, jer se radi o komunalnom otpadu koji je u nadležnosti opštinske inspekcije “, saopštili su iz Inspekcije.

Izmjenama i dopunama Zakona o upravljanju otpadom iz 2012. posao nadzora privremenog skladištenja komunalnog otpada prebačen je na lokalne inspekcijske organe.

I u Ministarstvu ekologije pozivaju se na zakonske propise po kojima od 2012. godine lokalne samouprave moraju da urede svoja odlagališta.

Prema državnom planu upravljanja otpadom iz 2015. godine Nikšić je trebalo da bude regionalni centar za opštine Nikšić, Šavnik i Plužine, gdje bi se otpad razvrstavao i dijelom reciklirao, ali, kao i drugi, ni taj plan nije realizovan.

Irena Rašović