Ekološkim inspektorima nedostaje zakonsko uporište kako bi sprovodili zakon: Trpe voda, zemlja, vazduh i građani

Male novčane kazne i nevoljnost da se pokrene krivično gonjenje doprinijeli su kulturi nekažnjavanja velikih i malih kompanija koje ignorišu naloge ekoloških inspektora

Ekološki inspektori u Crnoj Gori su 7. novembra 2013. godine naložili lokalnom proizvođaču vina 13. jul-Plantaže da riješi način na koji tretira otpadne vode.

Dvije godine kasnije, pošto nije ispoštovala, kompaniji – koja proizvodi oko 22 miliona kilograma grožđa godišnje – izrečena je kazna od 3 000 eura i novi rok. Kada je taj rok propušten, ponovo je kažnjena, ovoga puta sa 4 000 eura. Do decembra 2016. kazna je iznosila 4 000 eura, u julu 2017. kažnjeni su sa 5 000 eura, a zatim ponovo u februaru 2019.

I dalje kompanija, koja tvrdi da je prodala više od 16 miliona flaširanih proizvoda u preko 40 zemalja širom svijeta, nije ispoštovala nalog.

„Preduzeće je izradilo projektnu dokumentaciju za sistem za prečišćavanje otpadnih voda, ali su potrebna velika finansijska sredstva za sprovođenje naloženih mjera“, rekla je glavna ekološka inspektorka Veselinka Zarubica.

Iz preduzeća 13. jul-Plantaže rekli su da „intenzivno“ rade na tom pitanju i da čekaju „stabilnu finansijsku situaciju“ da ga riješe.

„Sve vrijeme se radi na optimizaciji rješenja za prečišćavanje otpadnih voda, kako bi se pronašlo najefikasnije i najdjelotvornije sredstvo za rješavanje problema“, saopštila je kompanija.

Daleko od toga da su oni jedini koji ne postupaju odmah po nalogu ekoloških inspektora u Crnoj Gori, koji rijetko procesuiraju slučajeve mimo prekršajnog postupka, navodi se u analizi BIRN-a i Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG). 

Najveću cijenu plaćaju voda, zemlja, vazduh i građani Crne Gore, kažu ekolozi.

„Imamo stotine primjera koji dokazuju da su zakoni samo mrtvo slovo na papiru i da sistem ne funkcioniše“, rekao je ekološki aktivista Aleksandar Dragićević.

Novčane kazne imaju mali efekat

Prema podacima dobijenim od Sudskog savjeta, od početka 2016. godine u crnogorskim sudovima su formirana 534 predmeta po osnovu navodnih krivičnih djela protiv životne sredine i uređenja prostora. 

Od tog broja, čak 411 formirano je zbog šumske krađe, a samo šest zbog zagađenja životne sredine, od kojih nijedno nije završilo osuđujućom odlukom.

Umjesto toga, Odsjek za ekološku inspekciju se u velikoj mjeri oslanja na novčane kazne i prekršajne ​​postupke, koji nose daleko manje štetne posljedice po stranu koja je kriva.

U evidenciji desetina prekršajnih predmeta do kojih je BIRN/CIN-CG došao putem zahtjeva za slobodan pristup informacijama, najveći prekršioci, pored Plantaža, su Gradir Montenegro, vlasnik rudnika olova i cinka Šuplja stijena u Pljevljima, deponija WEG kolektor D.O.O. Berane, i Elektroprivreda u državnom vlasništvu.

U mnogim slučajevima, problemi koje su identifikovali inspektori nisu riješeni bez obzira na izrečene kazne.

Samo u 2015. Zarubica je podnijela pet zahtjeva za pokretanje prekršajnog postupka protiv Toščelika u turskom vlasništvu, sa sjedištem u, drugom po veličini crnogorskom gradu, Nikšiću.

U martu te godine, Toščeliku je naloženo da od Agencije za zaštitu životne sredine pribavi ekološku saglasnost za procjenu uticaja na životnu sredinu za dio svog poslovanja. Kada to nije učinila, Zarubica je u junu pokrenula prekršajni postupak. Zatim ponovo u oktobru. Ona je u decembru podnijela još tri zahtjeva za druge nedostatke, među kojima i jedan koji se tiče načina na koji se fabrika bavi otpadom.

Potom je tri godine kasnije, u januaru 2018, Toščelik ponovo ukoren zbog kršenja Zakona o integrisanom sprječavanju i kontroli zagađenja životne sredine, prema dokumentima do kojih su došli BIRN/CIN-CG. Kompanija je prestala sa radom 2021.

Isto tako, između 2017. i 2019. godine, WEG Kolektor, koji gazduje bazenima crvenog mulja u Podgorici, više puta je kažnjavan zbog rukovanja toksičnim otpadom, uključujući i propust da se izmjeri zagađenje vazduha. Inspektori su u maju 2017. naredili kompaniji da iskopa treći bunar za otpad, da bi dve godine kasnije ustanovili da to nije učinila. 

U dokumentaciji koja je predata državnim tužiocima 6. novembra 2018. godine, Agencija za zaštitu životne sredine se žalila da „nijedan od dosadašnjih koraka koje su ekološki inspektori preduzeli u vezi sa subjektom nadzora nije imao efekta“.

U međuvremenu, kompaniji Gradir Montenegro je u septembru 2013. godine naloženo da popravi cijevi na svom rudniku olova i cinka za koje su inspektori otkrili da cure u Mjednički potok i zamućuju vodu, kao i neispravnu pumpu. Preduzeću je naloženo da popravi cijevi, što je i učinilo.

Šest godina kasnije, zagađena je rijeka Ćehotina u koju se uliva Mjednički potok. Nadležni nisu uspjeli da dokažu da je Gradir izazvao zagađenje, jer se službenici Instituta za javno zdravlje 15. novembra 2019. godine nisu pojavili da uzmu uzorke vode, navodi se u evidenciji ekološke inspektorke Irene Popović, a u koju su BIRN/CIN-CG imali uvid. Gradiru je naloženo da potpuno ukloni cijevi.

Dragićević, ekološki aktivista, kaže da se manji zagađivači vode primjerom većih zagađivača.

On je pozvao na pravilnu kaznenu politiku, sprovođenje zakona i reformu inspekcijskog sistema, upozoravajući da se „povjerenje u institucije mora izgraditi prije nego što bude kasno“.

„Jer kada dostignemo tačku bez povratka, kada može ko želi puškom da ubija kako hoće i gdje hoće, kada se svakog dana na tone ribe pobije dinamitom, kada šumu sječe ko hoće i gdje hoće, a bez straha od posljedica, veoma brzo nećemo imati šta da štitimo i biće kasno”.

'Ništa osim pustoši'

Radojica Bulatović kaže da na sam vazduh koji udiše utiče to što vlasti ne pozivaju zagađivače na odgovornost.

On i drugi mještani u blizini rijeke Cijevne u Golubovcima, krive preduzeća iz Puteva i Tehnoputa za prašinu u vazduhu i fekalije u rijeci. Obje kompanije uzimaju šljunak iz rijeka.

„Uzimaju blago ove države i ovog naroda da proizvode asfalt po tako zastarjeloj tehnologiji da nas truju ođe. Ubijaju nas kamenom prašinom ”, rekao je Bulatović.

Optužio je inspektore da su „sve rješavali telefonom“ i doveo u pitanje efikasnost „običnih, malih prskalica“, postavljenih da bi se uklonila prašina. 

„Ako nastave ovako, mi moramo da se iselimo“, rekao je Bulatović za BIRN/CIN-CG.

Mještani kažu da su se u nekoliko navrata obraćali Upravi za inspekcijske poslove. 

Uprava im je prije dvije godine odgovorila da obje kompanije imaju potrebne dozvole, da su postavile sisteme za kvašenje da bi se uklonila prašina i da je jedna od firmi čak posadila „boriće“ da bi spriječili širenje prašine.

U odgovoru BIRN/CIN-CG, Uprava je saopštila da njeni inspektori „redovno prate preduzeća Putevi i Tehnoput” i da su, kao odgovor na zabrinutost mještana, više puta nalagali praćenje zagađenosti vazduha i da Tehnoput treba da bude izmješten.

Da stvar bude gora, veliki zagađivači u Crnoj Gori godinama izbjegavaju ekološke takse i naknade.

Primjera radi, nikšićkom Unipromu, koji je vlasnik podgoričkog Kombinata aluminijuma (KAP), ove godine je naloženo da plati nešto više od 800 000 eura na ime neplaćenih ekoloških taksi i naknada. 

Vlasnik Uniproma Veselin Pejović uhapšen je 25. novembra pod optužbom da je prijetio direktoru Agencije za zaštitu životne sredine. Do tada je Uniprom platio dio tog novca, ali je i dalje dugovao nešto više od 670 000 eura.

Agencija je ukupno naložila firmama da ove godine plate oko 1,3 miliona eura taksi i naknada, što uključuje dugove iz prethodnih godina. Otprilike polovina tog iznosa prikupljena je do objavljivanja ove priče, u poređenju sa oko 300 000 eura godišnje u prethodnim godinama.

Miloš Lazarević, izvršni direktor nevladine organizacije Koalicija za održivi razvoj (KOR), rekao je da niz međunarodnih konvencija i sporazuma koje je Crna Gora potpisala, a da ne govorimo o obavezama na putu ka pristupanju Evropskoj uniji, ima malo efekta.

„Da sve bude gore, prethodna vlast je sklopila veliki broj ugovora koji su protivustavni, a donijela je i niz urbanističkih i drugih planova kojima bi se trajno devastirala čak i UNESCO zaštićena područja, a o rijekama i jezerima da ne govorimo“, rekao je Lazarević za BIRN/CIN- CG.

„U odsustvu sistema vladavine prava, pojedini građani su organizovanim djelovanjem ukazali na anomalije u društvu i time inspirisali i ostale da zajednički izvrše pritisak na institucije sistema da konačno počnu da rade posao za koji su novcem građana i plaćene“, kazao je on.

„Kod građana postoje kritička svijest i želja, ali dokle god zakonodavna, izvršna i sudska vlast ne uvide da je car go i ne preuzmu odgovornost … za desetak godina neće ostati ništa osim pustoš.“

Jelena JOVANOVIĆ