IZMEĐU ALBANIJE I CRNE GORE NEKI PRELAZI BEZ KONTROLE: Igre bez graničara

Dec 22, 2024

Lako je slobodno preći prolaze između dvije zemlje i kopnenim i vodenim putevima, koji su često bez službenika i patrola na Skadarskom jezeru i drugim manjim prelazima. Tim putevima teku nesmetano droga, cigarete, ljudi

Tijana LEKIĆ

Nebo je bilo vedro tog jutra, kada je novinarka Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG), početkom novembra, krenula biciklom iz Virpazara ka Albaniji, sa namjerom da obiđe crmnička sela, predjele kojima su koračali njeni preci vjekovima.

Sunce je grijao blago, kao što to biva u kasnu jesen, kada je prošla pored uredno održavanih vinograda koji su se isticali u kontrastu sa divljim žbunovima kupina i špargli na putu do sela. Stigla je do stare, prađedove, kamene kuće. Toplina i obala jezera obojana u nijansama zelene, zlata i bakra bile su inspiracija da se nastavi panoramskim putem, obodom Skadarskog jezera.

Sa uskog i krivudavog puta vidijela su se u daljini ribarska naselja, kao i ostrva sa manastirima. Stigla je do sela Ckla. Privukao joj je pažnju jedan novo utabani makadamski put. Išla je njim oko kilometar i završila u - ćorsokaku.

Krenula je drugom stazom, koja se nalazi sa lijeve strane prekinutog makadamskog puta. Trnovito granje i raspukli šipkovi su pratili stazu, a između stabala drveća moglo se vidjeti jezero, sad u više nijansi plave. Staza je bila duga oko 800 metara i na samom kraju se nalazila mala prodavnica. Ušla je da kupi tablu čokolade, i to sa lješnicima da se i tako oporavi od dugog puta, skupi snagu da nastavi izlet.

Tek na kasi, kada je prodavac zatražio 200 leka, shvatila je da je u Albaniji. Prodavac je objasnio da se nalazi u selu Zogaj. Zbunjena, odlučila je da se odmah vrati nazad, na teritoriju Crne Gore.

Uz put nije bilo nikakvih oznaka niti signalizacije kojom bi se upozorili putnici na blizinu međudržavne međe, ili graničnog prelaza.

Jezero se sada nalazio sa desne strane, a u kratkom danu sunce je već krenulo ka zalasku za planine s lijeve strane. Tada je naišla ekipa turista iz Italije koji su kretali u suprotnom smjeru. Uputili su se iz Crne Gore u Skadar, gdje su namjeravili da stignu prije mraka.

,,Mi smo krenuli iz Rima i uživamo u turi kroz zemlje Balkana”, ispričali su mlađi ljudi, čiji je identitet poznat redakciji CIN-CG-a. Kazali su da je ruta koja ide od Virpazara do Skadra vrlo atraktivna i popularna za turiste – bicikliste, koji prelaze zemlje Balkana. ,,Mi znamo za ovaj put. Preporučili su nam ga prijatelji koji su prethodno prolazili ovdje bez ikakvih problema i granične kontrole, pa su prenjeli drugima informacije kako mogu da uđu iz Crne Gore u Albaniju, preko ovog prelaza”.

Nekoliko dana kasnije, kada su se vratili u Italiju, isti turisti su javili novinarki da su prešli granicu, da nije bilo kontrole od strane policije i da, takođe, nisu imali problema u momentu izlazaka iz Albanije, isto kao i njihovi prijatelji, prije njih, koji su im prenijeli iskustvo. 

Da su granice Crne Gore porozne potvrđuje i slučaj Alije Balijagića koji je osumnjičen za dvostruko ubistvo u mjestu Sokolac, kod Bijelog Polja, tražen 27 dana od strane nadležnih i na kraju uhapšen u selu Goleša kod Priboja u Srbiji.

Granice su propusne sa Albanijom i na vodi. A različiti putevi, kopneni i oni preko jezera i Bojane, mogu da koriste ne samo turistima gladnih divlje ljepote, već se preko njih švercuju ljudi i različite robe, a vrši se i krivolov, jer su mnogi punktovi bez granične kontrole i drugih policijskih snaga.

Nezaštićene granice Skadarskog jezera

Granice Skadarskog jezera su često nezaštićene od strane Plovne jedinice Sektora granične Policije (PJ). O tome svjedoče i službene zabilješke nadzornika Nacionalnog parka (NP) Skadarsko jezero, u koje je redakcija CIN-CG imala uvid. U njima se jasno vidi da je u toku 2024. godine PJ u više navrata odbijala asistenciju na vodi zbog nedostatka plovila ili službenika. U takvim situacijama nenaoružani čuvari NP-a se suočavaju sa krivolovcima, koji često bježe u teritorijalne vode Albanije. Kada krivolovci nezakonito pređu granicu sa Albanijom nisu više u nadležnosti crnogorske policije, kao ni nadzornika NP.

Iz Uprave policije (UP) za CIN-CG nijesu direktno odgovorili zašto granica sa Albanijom nije pod stalnom kontrolom. Umjesto toga dali su uopštene podatke: „da svakodnevno vrše nadzor i kontrolu“, te „da angažuju i dodatne patrole iz redovnog sastava Stanice granične policije Regionalnog Centra i Podgorica“, da pripadnici Evropske agencije za graničnu i obalsku stražu (FROTEX): „pružaju ispomoć plovnoj jedinici u vidu zajedničkih patrola“, zatim da: „realizuju zajedničke patrole sa policijskim službenicima granične policije Republike Albanije na teritoriji te države kao i na teritoriji Crne Gore“...

,,Plovna jedinica policije pruža asistenciju nadzornicima na Skadarskom jezeru u svakom slučaju u kojem postoji neposredno predstojeća i stvarna ugroženost radnika NP Skadarsko jezero, u slučaju neposrednog gonjenja učinilaca krivičnog djela ili prekršaja, zaštite života ljudi i imovine, a shodno Zakonu o unutrašnjim poslovima. Dakle, u ovim situacijama policijski službenici po proceduri koja je dogovorena sa Upravom NP Skadarsko jezero, pružaju asistenciju.”

I pored ovih ovlašćenja, početkom februara nadzornici NP su tokom kontrole sumnjivog plovila, zadobili tjelesne povrede od osoba koje su presreli. Napadači su osuđeni zbog napada na službeno lice na šest mjeseci zatvora, ali su oslobođeni od optužbi za krivolov.

Carinski službenik, sa dugogodišnjem iskustvom rada na granici sa Albanijom, koji je tražio da ostane anoniman, za CIN-CG tvrdi da nema adekvatne zaštite na jezeru: ,,Izlovljava se riba pored službenika policije jer oni ne reaguju, čak i kada su prisutni očevici lova sa agregatima i lampama”. Ističe da iako to svi znaju, a i više puta je prijavljeno, istrage se ne pokreću.

Iz Odjeljenja za unutrašnju kontrolu policije pri Ministarstvu unutrašnjih poslova Crne Gore (MUP) kažu za CIN-CG da je u protekih pet godina to odjeljenje vršilo jednu kontrolu rada policijskog službenika Plovne jedinice Sektora granične policije u akvatoriju Skadarskog jezera.

Kontrola je vršena polovinom marta 2023. godine, nakon pritužbe koja se odnosila na jednog službenika PJ. ,,Potvrđeno je da postoji osnovana sumnja da je policijski službenik počinio težu povredu službene dužnosti u smislu neizvršavanje ili nesavjesno ili neblagovremeno ili nemarno vršenje službenih obaveza”, piše u odgovoru Odeljenja za unutrašnju kontrolu.

Oni dodaju da je izvještaj tog slučaja sa spisima sačinjenim u postupku unutrašnje kontrole dostavljen Osnovnom državnom tužilaštvu (ODT) u Podgorici na dalji postupak, ali su u februaru informisani da je ODT-a odbacio krivičnu prijavu.

Nezvanični granični prelazi i (ne)zaplijenjeni narkotici

Prema podacima Uprave carina Crne Gore za skoro pet godina, od 2020. do 1. decembra 2024, na zvaničnim graničnim prelazima oduzeto je 14,3 kilograma heroina i 1.955 kilograma kokaina, što u tržištu vrijedi više desetina miliona eura. S druge strane, prema podacima Uprave policije, u protekle četiri godine i devet mjeseci na nezvaničnim graničnim prelazima bilo je zapljene mariuhane, ali nije bilo oduzimanja kokaina i herona.

Da rute za krijumčarenje raznih narkotika vode upravo preko ilegalnih puteva, koji zaobilaze zvanične granične prelaze kopnenim putem, te preko mora i Skadarskog jezera, upozoreno je u u izvještaju: Procjena opasnosti od teškog i organizovanog kriminala za 2024. (SOCTA), koji je za EUROPOL sačinio međuresorni nacionalni tim sačinjen od predstavnika organa obavještajno-bezbjedonosnog sektora i Specijalnog državnog tužilaštva (SDT). Domišljatost krijumčara nema kraja, pa je u izvještaju navedeno da su u protekloj godini čak zabilježeni slučajevi transporta opijata bespilotnom letjelicom.

Rute krijumčarenja preko Zapadnog Balkana – izvor izvještaj SOCTA 2024.

Zanimljivi su podaci Uprave carina koji govore da od 2020. do decembra ove godine na zvaničnom kopnenom graničnom prelazu sa Albanijom – Božaj nije bilo zapljene kokaina i heroina, a na drugom prelazu Sukobin takođe nije bilo zapljene heroina, ali jeste kokaina, u dva navrata, ali simbolično. Jednom su pronašli 10,3 grama, a drugi put 1,17 grama.

Ovi podaci su u nesuglasju sa izvještajem SOCTA u kome piše da je dominantna kriminalna aktivnost visokorizičnih organizovanih kriminalnih grupa (OKG) iz Crne Gore krijumčarenje kokaina na međunarodnom nivou. Prema istom dokumentu Crna Gora je zadržala ulogu tranzitne države za krijumčarenje svih vrsta narkotika, koje se realizuje kako od strane OKG iz Crne Gore, tako i od strane OKG iz regiona, prvenstveno Albanije. U izvještaju je navedeno i da je registrovano i prisustvo i povezivanje sa domaćim OKG inostranih grupa, posebno iz Turske, Gruzije, Rusije i drugih zemalja.

Iako nijesu imali ni jednu zapljenu kokaina i heroina, iz Uprave policijeza CIN-CG kažu da granična policija raspolaže sa svim podacima o putevima kojima je moguće prelaziti slobodno državnu liniju razgraničenja, bez provjera granične policije.

,,Većina tih puteva kojima je bilo moguće preći državnu granicu sa motornim vozilima su zapriječeni sa dvije i više zapreka”, kažu iz UP i tvrde da se u kontinuitetu sprovodi pojačan nadzor najugroženijih pravaca pogodnih za nezakoniti prelazak državne granice.

Ipak iz UP u odgovoru CIN-CG navode da se mora imati u vidu i specifičnost teritorije Crne Gore: ,,dužina državne granice u odnosu na ukupnu površinu državne teritorije, kao i činjenica da određeni broj puteva siječe graničnu liniju, dok planinski lanci otežavaju nadzor zelene granice”.

Najviše zaplijenjene marihuane

U izvještaju SOCTA se ukazuje da se upravo preko područja zelene granice, ilegalnim putevima zaobilaze zvanični granični prelazi, pa se marihuana u specijalno pripremljenim vrećama prenosi i pješke.

Kada je u pitanju zapljena marihuane, prema podacima UP-a od početka 2020. do 1. oktobra ove godine, na ilegalnim prelazima, zaplijenjeno je 3.142 kilograma marihuane/skanka.

Na zvaničnim prelazima carinici su od početka 2020. do 01. decembra 2024. oduzeli 5.854 kg marihuane/skanka. Samo preko dva prelaza sa Albanijom, na Božaju i Sukobinu, oduzezto je oko 1.500 kilograma marihuane.

Međutim, izvještaj SOCTA upozorava da se u Albaniji i dalje proizvodi najviše marihuane u ovom dijelu Evrope. ,,Nove plantaže marihuane na sjeveru Albanije, olakšale su crnogorskim i regionalnim OKG pristup proizvođačima ove vrste narkotika. Na području Albanije, marihuana se uglavnom uzgaja u više regiona, među kojima su najznačajniji Kruja, Skadar i Valona.”

U ovom dokumentu se navodi i da se za transport marihuane kroz Crnu Goru koriste kopnene krijumčarske rute i da je izraženo aktivani transport preko akvatorijuma Skadarskog jezera.

Plovna jedinica na rijeci Bojani često ne reaguje na krivolov sa strujom

Izgleda da situacija nije bolja ni kada je u pitanju rijeka Bojana, koja svojim tokom 23 kilometara čini crnogorsko-albansku granicu. Konotrole često izostaju, što je najuočljivije kada je u pitaju krivolov. Dva pouzdana izvora CIN-CG-a, koji žele da ostanu anonimni da se ne bi izložili rizicima, su potvrdila da Plovna jedinica na rijeci Bojani često ne reaguje na krivolov sa strujom, koji se vrši u crnogorskom dijelu voda te rijeke.

,,Na Bojani se lovi sa strujom na 50 metara od policijske patrole. Službenici policije ne reaguju, izgleda da nijesu zainteresovani i ne izlaze”, kaže za CIN-CG jedan ulcinjski ribar čiji je identitet poznat redakciji.

To je potvrdila u razgovoru za CIN-CG i osoba koja je dugo vremena radila u bezbjedonosnom sektoru Crne Gore i dobro poznaje prilike u Ulcinju.

,,Smatram da je moguće obezbijediti kontrolu, ako ima volje. Isti kadar je već decenijama angažovan na tom radnom mjestu”. On ističe da u cilju boljeg i efikasnijeg nadzora državne granice na vodama rijeke Bojane, treba na tim poslovima angažovati nove ljude koji bi osvježili i unaprijedili rad te granične jedinice.

Međutim, Odjeljenje za unutrašnju kontrolu policije u proteklih pet godina nije imalo disciplinske ili neke druge vrste postupaka kada je u pitanju nadzor službenika granične Plovne jedinice na rijeci Bojani.

Krijumčarenje duvana

U dokumentu SOCTA navodi se da se, pored zvaničnih graničnih prelaza, krijumčarenje cigareta i rezanog duvana odvija i preko rijeke Bojane. ,,Na plovnoj granici rijeke Bojane krijumčarenje se odvija čamcima, kojima se cigarete uglavnom u noćnim ili jutarnjim časovima transportuju iz Albanije u Crnu Goru u rejonu Fraskanjela, a zatim po unaprijed dogovorenom planu, državljani Albanije ili Crne Gore iste preuzimaju i vozilima odvoze u unutrašnjost teritorije Crne Gore”, piše u izvještaju SOCTA.

Iz Uprave carina za CIN-CG kažu da je na zvaničnim graničnim prelazima, od početka 2020. do 1.decembra 2024. godine, oduzeto ukupno preko milijardu i po komada cigara, u vijednosti oko 205 miliona eura, i 55.289 kilograma rezanog duvana u vrijednosti od preko tri miliona eura. Kada su pitanju zvanični kopneni granični prelazi sa Albanijom, na Božaju je zaplijenjeno 168 kg rezanog duvana i 400 komada cigareta, dok je na Sukobinu oduzeto 30 kg rezanog duvana i 546 komada cigara.

Na ilegalnim prelazima, u gotovo istom periodu, policija je zaplijenila 14.052 kilograma duvana i 11.661 šteka cigara.

U izviještaju SOCTA se navodi da je krijumčarenje cigareta na zvaničnim graničnim prelazima omogućila infiltracija pripadnika kriminalnih struktura u redove bezbjednosnog sektora, zakonska regulativa koja definiše funkcionisanje Slobodne zone Luke Bar, kao i finansijska moć koju posjeduju organizovane kriminalne grupe koje djeluju u poslovima krijumčarenja cigareta.

Većina duvanskih proizvoda ima kao ciljnu destinaciju države Evropske unije, ali izvjesna količina ostaje na teritoriji Crne Gore. Po procjeni SOCTA zbog distribucije i prodaje švercovanih duvanskih proizvoda na teritoji naše države šteta koja se nanosi budžetu iznosi čak 0,52 odsto ukupnog BDP-a.

Nedostaje jedna trećina kadra graničnoj policiji, nema papira za fotokopiranje

Iz Uprave policije su saopštili za CIN-CG da imaju problema sa kadrovima u Sektoru granične policije, koji je sada popunjen samo 68 odsto. I u izvještaju SOCTA govori se o ovom problemu i ističe da je krajem 2023. godine bilo popunjeno samo 1.075 radnih mjesta u graničnoj policiji, od predviđenih 1.514. Dakle, nedostaje gotovo jedna trećina graničnih službenika, odnosno oko 500 ljudi.

,,Kako bi nadomjestili nedostajući broj službenika, posebno na granici prema državi Albaniji, u cilju bolje kontrole migratornih kretanja, tokom turističke sezone imali smo angažovanje Vojske Crne Gore, kroz mješovite patrole sa našim službenicima” kažu iz Uprave policije za CIN-CG. Ističu i da je osnovni uslov za kvalitetno obavljanje poslova uspostavljanje modernih sistema i tehnologije za nadzor, te adekvatan broj angažovanih policijskih službenika.

,,Nedostajući broj službenika kompenzuje se kroz upotrebu i razvoj savremenih sistema i nabavku opreme, kroz projekte sa međunarodnim partnerima, razmjenu informacija i jačanje kapaciteta za samostalno vođenje istraga”, piše u odgovorima Uprave policije.

To je primijetila i Evropska komisija (EK) koja u Izvještaju za Crnu Goru za 2024. prepoznaje da se oprema za upravljanje granicama postepeno unapređuje, ali da se visoko oslanja na podršku Evropske unije (EU) i drugih donatora.

Nezvanični sagovornik iz Uprave carine kaže da zbog nedostatka osnovne opreme, čak i na zvaničnim graničnim prelazima, službenici često moraju da nose svoje papire za fotokopiranje dokumentata koji su neophodni za rad, jer graničnoj policiji ni to nije uvijek obezbijeđeno.

Na povratku novinarka je bez problema opet prešla granicu. Novembarsko sunce se već umaralo i spremalo za zalazak. Bližila se duga kasnojesenja noć, na prelazu na kom nema osvjetljenja. Kakva blagodet za švercere. Na kraju, kada je stigla u Crnu Goru, pojela je čokoladu iz Albanije, ali je mogla bilo šta da unese i po onom vedrom danu, u korpi svog bicikla. Kontrole nije bilo ni sa jedne strane.

Predlog zakona za uspostavljanje kancelarije FRONTEX-a

Vlada Crne Gore je, u junu ove godine, usvojila predlog Zakona o potvrđivanju sporazuma između Crne Gore i Evropske unije o operativnim aktivnostima koje sprovodi Evropska agencija za graničnu i obalsku stražu (FRONTEX) u Crnoj Gori.

Novina u sporazumu je da Evropska agencija može da djeluje i na granicama Crne Gore sa zemaljama koje nisu članice EU kao i na ostalim djelovima teritorije Crne Gore. Zakonom se omogućava uspostavljanje kancelarije te agencije na teritoriji Crne Gore radi bolje koordinacije operativnih aktivnosti, kao i radi efikasnijeg upravljanja ljudskim i tehničkim resursima FRONTEX-a.

,,FRONTEX ima tim od 64 službenika i specijalizovano osoblje u Crnoj Gori. Opremljen je najnovijim alatima i resursima za podršku nacionalnim vlastima u upravljanju granicama”, saopštila je Katarzyna Volkmann iz kancelarije FRONTEX-a za CIN-CG.

FRONTEX je, pored Crne Gore, aktivno prisutan u još tri zemlje Zapadnog Balkana na osnovu bilateralnih sporazuma: Albaniji, Sjevernoj Makedoniji i Srbiji.

Ilegalne migracije i krjumčarenje ljudi

Prema posljednjim podacima misije Međunarodne organizacije za migracije (IOM) u prvih devet mjeseci 2024. u Crnoj Gori su registrovana 2.323 ilegalna ulaska migranata.  

Kada su u pitanju ilegalni putevi iz Uprave policije su saopštili za CIN-CG da je zbog nezakonitog prelaska državne granice prekršajno odgovaralo tokom 2020. godine 229 lica, a godinu kasnije njih 239. U 2022. godini znatno je povećan broj, čak 511 migranata procesuirano je zbog nezakonitog prelaska granice. Trend rasta se nastavlja, pa je tokom 2023. odgovaralo 616 lica, a tokom ove godine, do sada, njih 873.

Najviše je migranata iz Avganistana koji pokušaju da prođu crnogorsku granicu ilegalno, a potom slijede oni iz Irana, Pakistana, Maroka, Iraka, Sirije i Palestine.

Tokom 2024. godine službenici granične policije, podnijeli su 137 krivičnih prijava (117 samostalno i 20 u saradnji sa drugim organizacionim jedinicama Uprave polciije) protiv 159 lica.

U Izvještaju o sprovedenoj analizi procjene uticaja propisa, odrađenog od strane MUP-a, prepoznaje se da će ugovor sa FRONTEX-om imati pozitivne implikacije na vođenje pregovora u oblasti vladavine prave, odnosno Poglavlja 24, posebno u dijelu migracija i granične bezbjednosti i da će crnogorski granični policijiski službenici dobiti odgovarajuću ekspertsku podršku, obuke, te tehničku pomoć.

„Glavni indikatori propisa su: smanjen broj ilegalnih prelaza u Crnoj Gori, povećan broj razmijenjenih informacija sa EU u oblasti vanjskih granica i povećan broj riješenih slučajeva ilegalnih prelazaka u odnosu na prethodni period“, piše u tom izvještaju MUP-a.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *